Saunia o Mea e Manaʻomia e Tamaiti

UA MANINO mai, e manaʻomia e tamaiti laiti le tele o le taimi e uaʻi atu ai o latou mātua, ae e foliga mai e toʻatele tamaiti e lē o mauaina lea tulaga. Ua manino lea mea mai le tulaga o loo vaaia i talavou i le taimi nei. Ua faapea mai ma le faanoanoa se tagata suʻesuʻe faapitoa i ia mataupu i le pepa The Globe and Mail a Toronto, i Kanata: “Ua sili atu ona faaesea talavou mai o latou aiga i le taimi nei na i lo o se isi lava taimi, ua matuā aunoa ma se poto masani ma le atamai.”

Aiseā ua faapea ai? Pe faamata o se māfuaaga o lea faafitauli ona o le lē taulau ona iloa o le tāua o le uaʻi atu i tamaiti a o laiti? O se fomaʻi o le mafaufau e fesoasoani i fafine e itiiti sa latou tupe maua ina ia iloa tausi a latou pepe faatoʻā fananau mai, ua ia faapea mai: “E ao iā i tatou uma ona aʻoaʻoina tomai i le avea ai o se matua, ma e ao foʻi ona tatou iloa o le taimi lea e faaaluina i a tatou fanau, o le a matuā tauia lava i le lumanaʻi.”

E oo foʻi i pepe, e ao ona aʻoaʻoina i latou e lē aunoa a o faagasolo le aso, ae lē mo na o ni nai minute mai i lea taimi ma lea taimi. E tāua tele le taimi e faaalu i tamaiti mai lava i lo latou laiti ina ia lelei lo latou tuputupu aʻe.

Manaʻomia Ona Sauniuni

E manaʻomia ona nofo sauni mātua mo le fanau mai o la laʻua pepe ina ia mafai ona faataunuuina lea matafaioi tāua. Ua iai se mataupu silisili na taʻua e Iesu e faatatau i le tāua o le fuafua mamao, e mafai ona latou aʻoaʻoina mai ai. Na ia faapea mai: “O ai foʻi so outou ua fia fai se ʻolo, e lē muaʻi nofo i lalo e faitau tupe e totogi aʻi?” (Luka 14:28) E sili atu ona faigatā le tausia o se tamaitiiti, lea e masani ona taʻua o se galuega e faia mo le 20 tausaga, na i lo le fauina o se ʻolo. O lea la, e manaʻomia se fuafuaga i le auala o le a faatinoina ai lea matafaioi ina ia taulau le tausia aʻe o fanau.

Muamua lava, e tāua le saunia o le mafaufau ma le itu faaleagaga auā le sauni atu i le avega tauave o le avea ma mātua. O se suʻesuʻega na faia i Siamani i fafine e 2,000 o loo maʻitaga na iloa ai e faapea, sa sili atu ona malolosi  i le itu tau i le mafaufau ma le tino ia fanau a tinā o loo naunau ia iai se fanau, na i lo fanau a tinā e lē o fia fai pepe. I le isi itu, na taʻua e se tagata suʻesuʻe faapitoa e faapea, afai o loo iai se tinā i se faaipoipoga e tauaʻimisa, e tusa la e 237 pasene le ono mafai ona ia fanau mai o se pepe ua faaleagaina ona faalogona po o lona tino foʻi, na i lo se tinā o loo i se faiā e saogalemu.

O lona uiga la, e tāua tele le vaega a tamā mo le sologa lelei o le tuputupu aʻe o le tamaitiiti. Ua mātauina e Dr. Thomas Verny e faapea: “Pe a faatusatusa atu i le tele o isi mea, e sili atu ona lamatia le tamaitiiti i le itu tau faalogona ma le tino pe afai e sauā ma lē tausi lelei lona tamā i lona tinā i le taimi o maʻitaga ai.” O le mea moni, e tusa ai ma faamatalaga a le toʻatele, o le meaalofa sili mo se tamaitiiti, o le alofa lea o lona tamā i lona tinā.

O homone, po o vailaau i le tino, e māfua ona o le lagona popole o le tinā, e ulu atu lea i ona alātoto ma e mafai ona aafia ai le pepe. Ae e tusa ai ma suʻesuʻega, e lē afāina ni lagona lē mautinoa po o ni tulaga mafatia taʻi tāsi tasi o le tinā, ae e leaga pe afai e faifai pea ma faaumiumi lona popole. O le vala e foliga mai e sili ona tāua, o lagona ia o loo iai i le tinā e tusa ai ma lana pepe lea o le a fanau mai. *

Ae ā pe afai o loo e maʻitaga ae e lē o fesoasoani atu lau tane, pe e te lē o fiafia foʻi e tusa ai o le avea o oe ma tinā? Ia, e lē o se tulaga fou le lē fiafia o se fafine i lona maʻitaga. Ae e ao lava ona e manatuaina, e lē tuuaʻia lau pepe. O lea la, e faapefea ona e maua pea se uiga toʻa e ui i ni tulaga faigatā o loo e iai?

Ua faitau miliona i latou ua maua le fesoasoani e ala i taʻiala atamai o loo maua i le Afioga a le Atua, le Tusi Paia. Ua faapea mai: “A ia faailoa atu o outou manaʻo i mea uma lava i le Atua, i le tatalo, ma le faatoga, atoa ma le faafetai. O le manuia foʻi mai le Atua, o loo silisili lava i mea uma e manatu i ai, e leoleoina ai o outou loto atoa ma o outou mafaufau iā Keriso Iesu.” O le a e fiafia i lou iloaina, e ala i le ola e tusa ai ma na upu, o le a mafai ona e mulimuli ai i le fautuaga lenei: “Aua neʻi popole outou i se mea e tasi.” (Filipi 4:6, 7) O le a e lagonaina le lagolagosua a Lē na Foafoaina Mea, o Lē e mafai ona tausi iā te oe.—1 Peteru 5:7.

E Lē o se Tulaga Uiga Ese

I vaiaso e sosoo ma le fanau mai o se pepe, e lagonaina ai e nisi tinā talavou se faalogona o le faanoanoa ma le faapalupē, lea e latou te lē iloa pe aiseā. E oo foʻi i se tinā na lagona le fiafia ina o le a fanau se pepe, e oo i ai le lagona lē fiafia. O ia lagona femoumouaʻi, e lē o se mea e ese. O le māfuaaga o lea tulaga ona o ni fesuiaʻiga tele o loo iai i homone o le fafine. O se tulaga masani foʻi i se tinā fou le lagona e pei ua lofitūina i le tele o le mau mea e fai, i le fafaga, le sui o napekini, ma le tausiga o pepe, lea e tutusa lava taimi uma iā te ia pe a oo ina fia ʻai ma fia sui.

O se tasi tinā, na iā te ia le manatu e faapea, e ala ona tagi lana pepe ona o le faaʻonoʻono atu iā te ia. E lē o se mea la e ofo ai le fai mai o se tasi e tomai faapitoa i le tausia o tamaiti i Iapani e faapea: “E leai se tasi e sao mai omiga e oo ane ona o le tausiga o tamaiti.” E tusa ai la ma lona manatu, “o le mea e sili ona tāua i le tinā, ia aua le faaesea ia lava.”

E tusa lava pe lagona e se tinā le loto mafatia, e mafai lava ona ia puipuia lana tama mai le aafia fua i le femoumouaʻi o ona faalogona. Ua taʻua i le mekasini o le  Time e faapea: “O tinā e maua i le loto mafatia ae e tauivi pea e pulea lea tulaga ma matuā uaʻi atu i a latou pepe ma taaalo ma i latou, e latou te maua ni fanau e sili atu ona iai ni uiga fiafia.” *

Le Auala e Fesoasoani ai le Tamā

E masani lava, o le tamā o loo i se tulaga sili ona lelei, e tuuina atu i le tinā le fesoasoani ma le lagolagosua lea e na te manaʻomia. Pe a tagi le pepe i le valuapō, e mafai lava ona tausi e le tamā le pepe i le tele o taimi ae tuu le tinā seʻi fai sana moe. Ua faapea mai le Tusi Paia: ‘Ia faapea outou tane, ia faautauta i le tino vaivai o le fafine.’—1 Peteru 3:7.

Na tuuina mai e Iesu Keriso se faataʻitaʻiga e lelei atoatoa e mulimuli ai tane. Na ia tuuina mai foʻi lona ola mo ona soo. (Efeso 5:28-30; 1 Peteru 2:21-24) O lea la, o tane o loo ola faataulaga auā le tausiga o a latou fanau, o loo latou mulimuli i le faataʻitaʻiga a Keriso. Ioe, o se galuega fai toʻalua le tausia o fanau, lea e manaʻomia ona fai uma i ai vaega a mātua e toʻalua.

O se Galuega Fai Toʻalua

Ua faapea mai Yoichiro, o se tamā e iai sona afafine e lua tausaga le matua: “I le avea ai o i maʻua ma tane ma avā, ua uma ona ma talanoa auiliili i le auala e tausia ai la ma tama. So o se taimi lava e tulaʻi mai ai se faafitauli, e ma te talanoa e tusa ai o le auala e taulimaina ai.” Ua iloa e Yoichiro e manaʻomia e lana avā se mālōlōga, ma e masani ona alu e fai ana feʻau ma ave lona afafine.

I vaitaimi ua tuanaʻi a o vavalalata aiga ma e toʻatele foʻi, sa masani ona fesoasoani tamaiti matutua ma tauaiga i mātua, i le tausiga o fanau. E lē o se mea la e ofo ai le faapea mai o se tasi e faigaluega i le Nofoaga e Lagolagoina ai le Tausiga o Tamaiti i Kawasaki i Iapani e faapea: “O le tele lava o tinā e latou te maua se mapusaga pe a latou talanoa atu i isi e tusa ai o le faafitauli. E toʻatele tinā ua mafai ona fesagaʻia faigatā pe afai e latou te maua se fesoasoani.”

Ua taʻua e se mekasini mo mātua e taʻu o le Parents e faapea, “e manaʻomia e mātua ni tagata e mafai ona latou talanoa i ai e tusa o o latou popolega.” O fea e mafai ona maua i ai ni tagata faapena? O le a tele se aogā e maua e i latou ua faatoʻā avea ma mātua, pe a latou uaʻi atu ma faalogo i o latou mātua, po o mātua o o latou taʻitoʻalua.  Ae e ao lava i mātua o nei mātua fou ona iloa, o faaiʻuga e tusa ai o fanau, e fitoitonu lea i mātua o tamaiti. *

O se isi fesoasoani e mafai ona liliu i ai mātua talavou, o o latou uso talitonu. I le faapotopotoga a Molimau a Ieova i lo outou vaipanoa, o le a mafai ona e feiloaʻi atu ai i tagata ua iai le poto masani i le tausiga o fanau mo le tele o tausaga, ma o le a latou uaʻi atu iā te oe ma ou faafitauli. O le a e maua mai ai ni fautuaga aogā. O le a mafai ona e talosagaina pea le fesoasoani a “loomatutua,” e pei ona taʻuina ai e le Tusi Paia i latou ua tele lo latou poto masani i le ala e ola ai o se Kerisiano, ma o ē foʻi o loo fia fesoasoani atu i fafine laiti.—Tito 2:3-5.

O le mea moni, e ao i mātua ona latou filifili lelei pe a faalogologo atu i manatu o isi. Fai mai Yoichiro: “Na teʻi lava ua avea tagata o loo matou feiloaʻi ma ē e atamamai faapitoa i le tausia o fanau.” Na taʻu mai e lana avā o Takako e faapea: “I le taimi muamua, sa ou lē fiafia ai i fautuaga mai i isi, ona sa ou manatu o loo latou faitio i loʻu lē iloa ona fai o tamaiti.” Ae, e ala i le aʻoaʻoina o mea mai isi, ua toʻatele tane ma avā ua maua le fesoasoani ina ia iai se vaaiga paleni e tusa ai o le saunia o mea o loo manaʻomia e a latou fanau.

Le Fesoasoani Sili o Loo Iai

E tusa lava pe e lē o iai se tasi e mafai ona fesoasoani iā te oe, ae o loo iai se puna faamoemoeina e maua ai le malosi. O Ieova le Atua lea, o Lē na foafoaina i tatou, o Lē o loo silasila mai i ‘⁠tino uma o afuafua’ o i latou o loo fananau mai i le lalolagi. (Salamo 139:16) Na fetalai atu Ieova i ona tagata i taimi anamua, e pei ona tusia i lana Afioga le Tusi Paia: “E galo ea i le fafine lana tama ua susu, na te lē alofa i le tama a lona lava manava? ai lava e galo iā te i latou, a e lē galo lava oe iā te aʻu.”—Isaia 49:15; Salamo 27:10.

E lē faagaloina e Ieova mātua. Ua ia saunia mai i le Tusi Paia ia taʻiala sili ona lelei mo le tausia o fanau. O se faataʻitaʻiga, e tusa ma le 3,500 tausaga ua tuanaʻi, na tusi ai Mose le perofeta a le Atua e faapea: “Ia e alofa atu iā Ieova lou Atua ma lou loto atoa, ma lou agaga atoa, ma lou malosi atoa.” Ona toe faapea mai lea o Mose: “Ia i ai foʻi i lou loto o upu nei [e aofia ai ma le apoapoaʻiga ia alofa ma auauna iā Ieova] ou te fai atu ai iā te oe i le aso nei. Ia e matuā aʻoaʻo soo ai i lau fanau, ma ia e tautalatala aʻi, pe a e nofo i lou fale, pe a e savali foʻi i le ala, pe a e taoto, pe a e tulaʻi foʻi.”—Teuteronome 6:5-7.

E tusa ai ma sou manatu, o le ā le manatu tāua o lenei faatonuga mai le Afioga a le Atua? Pe lē o le manatu e faapea, e tatau ona avea ma tulaga e faifai pea le aʻoaʻoina o lau fanau, ma ia faaauau ai i aso taʻitasi? O le mea moni, e lē lava le tau ina fuafua se taimi aogā ma lau fanau iti mai lea taimi i lea taimi. E manaʻomia ona e faaavanoa oe mo lau fanau i taimi uma, auā e tele lava ina lē fuafuaina le mapuna aʻe o ni talanoaga tāua ma fanau. O lou faia faapena o le a mafai ai ona e faataunuuina le faatonuga a le Tusi Paia: ‘Aʻoaʻo i le tama e tusa ma lona ala.’—Faataoto 22:6.

E aofia ai i le toleniga lelei o tamaiti le faitau leotele o se tusi a o latou faalogologo. Ua taʻu mai e le Tusi Paia e faapea, o se soo i le uluaʻi senituri e igoa iā Timoteo, ‘na ia iloa tusi paia talu ina o tama itiiti.’ E foliga mai la, na faitau atu iā te ia e lona tinā o Eunike, ma le tinā o lona tinā o Loi, a o pepe lava o ia. (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15) O se mea lelei le faia faapea pe a oo ina amata ona e talatalanoa i lau tama. Ae, o le ā e mafai ona e faitauina atu ma o le ā foʻi le auala sili e aʻoaʻo ai se pepe laʻitiiti?

Ia faalogo mai lau tamaitiiti o e faitauina atu le Tusi Paia. E foliga mai o le tusi lenā na faitauina atu iā Timoteo. Ua iai foʻi tusi e faamasani ai tamaiti i le Tusi Paia e ala i o latou ata felanulanuaʻi. O le a mafai ai e se tamaitiiti ona faaata i le mafaufau mea o loo aʻoaʻoina e le Tusi Paia. O se faataʻitaʻiga, ua iai le tusi o Laʻu Tusi o Tala o Le Tusi Paia ma Le Tagata Silisili o Ē Uma na Soifua Mai. E ala i tusi faapena, ua mafai ona tāmauina ai i mafaufau ma loto o le faitau miliona o tamaiti ia aʻoaʻoga a le Tusi Paia.

E pei ona fai mai le Tusi Paia, “o le fanau, o le tofi lea mai iā Ieova; o ē ua fanau mai, o le taui lea mai iā te ia.” (Salamo 127:3) Ua foaʻiina atu e Lē na Foafoaina Mea iā te oe se “tofi,” o se pepe manaia, o lē e mafai ona avea ma puna o le mitamitaga ma le olioli. O se tulaga e matuā tauia le tausia o fanau, aemaise lava ina ia avea i latou ma ē vivii i Lē na Foafoaina i latou.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 20]

E tāua tele lagona o le tinā e tusa ai ma le pepe lea o le a fanau mai

[Ata i le itulau 21]

E ui ina lagona e se tinā fou ni fesuiaʻiga i ona faalogona pe a fanau pepe, ae e tele lava mea e mafai ona ia faia ina ia lagona ai e lana pepe o loo alofagia ma saogalemu o ia

[Ata i le itulau 22]

Ua iai i tamā le matafaioi ia fesoasoani i le tausiga o fanau

[Ata i le itulau 22]

E ao ona amata ona faitauina tusi i se tamaitiiti a o laʻitiiti lava