Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Manumalo i le Lu‘i i le Auauna Atu i le Atua

Manumalo i le Lu‘i i le Auauna Atu i le Atua

Manumalo i le Lu‘i i le Auauna Atu i le Atua

FAAMATALAINA E IVAN MIKITKOV

Ua atoa le 12 tausaga o o‘u i le falepuipui, ma o lea faato‘ā ou te‘a i tua. Ae na lapata‘i mai le alii ofisa o le Matagaluega mo le Puipuiga o le Atunuu e faapea: “A e nofo pea i inei, o le a toe ave oe i le falepuipui.” O le taimi lea o loo mama‘i tigāina o‘u mātua ma o loo mana‘omia lava a‘u. O le ā nei le mea e sili ona ou fai?

NA OU fanau i T̩aul i Moldova i le tausaga 1928. * E tusa o le tasi o lo‘u tausaga na alu atu ai lo‘u tamā o Alesana i Ias̩i i Romania, ma na ia feiloa‘i ai ma ni Tagata A‘oga o le Tusi Paia. O le igoa lenā na ta‘u ai Molimau a Ieova. Ina ua toe taliu mai o ia i T̩aul, na ia faamatala mea na ia a‘oa‘oina i lona aiga ma ona tuaoi. E le‘i leva ae faia loa i T̩aul se vaega o Tagata A‘oga o le Tusi Paia.

Talu ai o a‘u o le uii o tamaiti e to‘afā, o tama uma, o lea na ou ola a‘e ai i se aiga e naunau i mea faaleagaga, ma e lelei se faata‘ita‘iga na latou faia mo a‘u. A o faagasolo le taimi, na ou iloa ai o le a oo mai sauāga talu ai lo‘u tapua‘i iā Ieova, ma o le a avea lea tulaga ma lu‘i iā te a‘u. O lea ou te manatua lelei le ō ane soo o leoleo e su‘e lo matou fale, po o nanā ai ni lomiga faale-Tusi Paia. Ou te le‘i fefe ai i lea tulaga, auā na ou iloa mai i su‘esu‘ega o le Tusi Paia, na sauāina fo‘i Iesu, le Alo o le Atua, faapea ma ona soo. Iā matou sauniga, na faamanatu mai ai pea e faapea, o i latou e mulimuli atu iā Iesu e ao ona latou faatalitalia sauāga.—Ioane 15:20.

Faamalosia Ina ia Tatalia Sauāga

I le 1934, o le taimi lea ua ono o‘u tausaga, na faitau ai se tusi i la matou faapotopotoga i T̩aul e tusa o puapuaga ua oo i le ‘auuso Kerisiano i Siamani, lea na pulea e le ‘au Nasi. Sa faalaeiauina i matou ina ia matou tatalo mo le ‘auuso. E ui ina ou la‘itiiti, ae e le‘i mafai ona galo lea tusi.

Ua mavae le fā tausaga ae oo ane loa ma le tofotofoga muamua o lo‘u faatuatua. I le taimi na fai ai lesona faalelotu i le a‘oga, sa faafia ona fai mai le faife‘au Orthodox e asoa sa‘u koluse. Ina ua ou lē faia, ona ia fai atu lea i le vasega atoa ia faaali a latou koluse e iloa ai o i latou o ni tagata e to‘a‘aga i le lotu. Na ia faasino mai iā te a‘u ma fai atu i le vasega: “E tou te manana‘o e iai se tagata faapea i le vasega? Afai e leai, ia tuu i luga tou lima.”

Na tuu uma i luga lima o le vasega ona e fefefe uma i le faife‘au. Na liliu mai le faife‘au ma fai mai iā te a‘u: “Ua e vaai la, e leai ma se isi e mana‘o iā te oe. Ia e alu ese loa ma inei.” E le‘i leva ni aso talu lenā mea na tupu ae asiasi ane loa ma le alii faatonu o le a‘oga i lo matou aiga. Ina ua uma ona talanoa ma o‘u mātua, na ia fesili mai pe ou te mana‘o e faaauau la‘u a‘oga. Na ou ioe i ai. Na fai mai o ia: “Ia faaauau pea lau a‘oga, ma o le a lē mafai ona taofia oe e le faife‘au a o avea a‘u ma faatonu o le a‘oga.” Na moni lana upu, auā e le‘i toe faalavelave ane le faife‘au a o avea pea lea alii ma faatonu o le a‘oga.

Ua Faateteleina Sauāga

I le 1940, na avea ai Bessarabia, le vaipanoa o loo matou nonofo ai, ma vaega o Rusia. Iā Iuni 13 ma le 14, 1941, na faaaunuua uma ai tagata e tulaga maualuluga i le atunuu i Siberia. E le‘i aafia Molimau a Ieova i le taimi lea. Ae na amata ai i lea taimi ona matou faaeteete auā a matou sauniga ma le galuega tala‘i.

I le faai‘uga o Iuni 1941, na alu ai se osofa‘iga tele faafuase‘i a Siamani iā Rusia, lea sa la faifaimea muamua. E le‘i leva ae sosoo ai ma le toe faoa o Bessarabia e ‘au a Romania. Ona toe pulea fo‘i lea o i matou e Romania.

I nuu na lata ane i lo matou nuu, na pu‘eina le tele o Molimau o ē na teena le auai i le vaegaau a Romania, ma o le to‘atele na faasala i galuega mamafa i falepuipui mo le 20 tausaga. Na faatonuina lo‘u tamā e alu atu i le ofisa o leoleo, ma na matuā sasa faamo‘amo‘a o ia ona o ia o se Molimau. Sa ave faamalosi fo‘i a‘u mai le fale a‘oga ma avatu i le falesā i taimi o sauniga faalelotu.

Na toe iai fo‘i se isi suiga a o faagasolo le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Iā Mati 1944, na vave ona faoa e Rusia ia Bessarabia i mātū. E oo ane iā Aokuso ua latou pulea le atunuu atoa. O le taimi lea o o‘u talavou lava.

E le‘i leva ae amata ona ave tane uma e malolosi mai lo matou nuu i le vaegaau a Rusia. Ae e le‘i malolo Molimau i lo latou tulaga e lē auai i taua, ma na faasalaina i latou i le falepuipui mo le sefulu tausaga. Iā Me 1945, na i‘u ai le Taua Lona Lua a le Lalolagi i Europa ina ua malolo Siamani. Ae sa taofia pea le tele o Molimau i Moldova i falepuipui, se‘ia oo i le 1949.

Puapuaga Ina ua Mavae le Taua

Ina ua mavae le taua i le 1945, na oo ai se oge mata‘utia i Moldova. E ui i lea tulaga ae na faatonuina pea e le malo o Rusia faifaato‘aga e avatu pea le tele o fua o a latou faato‘aga, e tusa o la latou lafoga lea i le malo. Na atili ai ona matelāina tagata o le nuu. E oo ane i le 1947, e tele ni tagata maliliu na ou vaai o taatitia i ala tetele o T̩aul. Na maliu lo‘u uso o Yefim ona o le oge, ma e tele vaiaso o tau lē mafai ona ou minoi ona o le vaivai tele o lo‘u tino i le fia‘ai. Na oo ina mavae atu le oge, ma o Molimau na totoe, na matou faaauau pea i le tala‘iga. Na ou tala‘i i lo matou vaipanoa, ae alu atu lo‘u uso o Vasile, lea e fitu tausaga e matua ai iā te a‘u, e tala‘i i nuu e lata mai iā i matou.

A o faateleina le to‘a‘aga o Molimau i le tala‘iga, ua faapena fo‘i ona matuā mātau mai i matou e le malo. Na avea le galuega tala‘i faapea ma lo matou lē auai i le vaegaau ma māfuaaga na su‘e ai o matou fale e le malo o Rusia po o iai ni lomiga faale-Tusi Paia, ma ave i matou e loka. I le 1949, na faaaunuua ai i Siberia ni Molimau sa i faapotopotoga e lata ane iā i matou. O lea, o i matou na totoe, sa matou toe taumafai atili ia fai le galuega tala‘i ma le poto.

O le taimi fo‘i lea ua amata ai ona oo mai iā te a‘u ni ma‘i faigatā, ma ua faasolosolo ina tugā. Mulimuli ane, na ta‘u mai e foma‘i e faapea ua ou maua i le TB e aafia ai ponaivi, ma i le 1950, na faasimā ai lo‘u vae taumatau.

Tipoti i Siberia

Iā Aperila 1, 1951, na ave faamalosi ai lo matou aiga ma isi Molimau i Siberia, a o loo iai pea le simā i lo‘u vae. * E le‘i lava se taimi e matou te sauni ai, ma e na o sina mea‘ai la‘itiiti na mafai ona matou ō ma ave. E le‘i umi ae uma.

E tusa e lua vaiaso o malaga le nofoaafi ona faato‘ā matou taunuu lea i Asino, i le itumalo o Tomsk. Na pei i matou o ni povi le la‘u ese mai nofoaafi, ma e ui ina mālūlū, ae na lagonaina lava le faafouina ona o le felesi o le ‘ea. I le masina o Me, ina ua liusuavai le aisa lea sa ufitia ai le vai, na la‘u i matou i se vaa aga‘i i Torba, o se nofoaga e 60 maila (100 kilomita) le mamao. O inā sa iai se ili laupapa, i se vaomatua e lata i le Atika. Na amata tuli ai i inā lo matou faasalaga o galuega mamafa, ma na ta‘u mai e faapea o lea faasalaga e mo le olaga atoa.

E ui ina e lē tutusa le faasala e galue mamafa i le tatuuina o laau ma le lokaina i se falepuipui, ae o taimi uma lava na vaavaaia ai i matou. A oo i le pō, e momoe lo matou aiga i se vaega o se nofoaafi. O lea, i le taumāfanafana na sosoo ai, na eli ai ni ana i le eleele ma puipui luga ina ia matou nonofo ai, aemaise fo‘i le oo ane o le taumālūlū.

Ou te le‘i galue i galuega mamafa i le vaomatua ona o le simā o lo‘u vae, ae sa ou galue i le faia o fao. Na aogā lea galuega ona sa mafai ai ona ou galue faalilolilo i le lolomiina o Le Olomatamata ma isi lomiga faale-Tusi Paia. O se mea uiga ese, auā na aumai faananā nei lomiga mai le afe ma afe o maila mai Europa i sisifo, i le mea sa matou nonofo ai.

Pu‘e ma Faafalepuipui

I le 1953 na tatala ai le simā o lo‘u vae. O le taimi lea, e ui i a‘u taumafaiga ia nanā a‘u galuega o le lolomi o lomiga faale-Tusi Paia, ae na i‘u lava ina iloa e leoleo faapitoa (KGB). O lea, e 12 tausaga na faasala ai i matou ma isi Molimau i le falepuipui. Ae i le taimi o lo matou faamasinoga, na mafai ona matou faia se molimau lelei e tusa ai o lo matou Atua o Ieova, ma ana fuafuaga matagofie.

Na auina atu i matou i falepuipui eseese e lata i Irkutsk, e selau ma selau maila le mamao o le mea e iai aga‘i i le itu i sasa‘e. O ia nofoaga na fai o ni nofoaga e ave i ai tagata ua vaai i ai le malo, o ona fili. E 12 nofoaga eseese faapea na taofia ai a‘u mai iā Aperila 8, 1954, se‘ia oo i le amataga o le 1960. Mulimuli ane, e silia ma le 2,000 maila (3,000 kilomita) na ave i ai a‘u aga‘i i sisifo i se falepuipui i Mordovia, e tusa ma le 250 maila (400 kilomita) i saute i sasa‘e o Moscow. Na ou maua ai le avanoa e faatasitasi ai ma uso Molimau faamaoni mai le tele o vaega o Rusia.

Na iloa e le malo, a tuu Molimau e miomiō faatasi ma pagota e lē ni Molimau, o le a i‘u ina avea i latou ma Molimau. O le falepuipui i Mordovia, e tele fale e iai ma e tusa ma le 20 maila (30 kilomita) lona telē. O lea, na fai ai se taumafaiga e vavaeese i matou mai isi pagota. E sili atu ma le 400 Molimau na iai i le vaega na ou iai. Ae i se isi nofoaga e lē mamao tele ma i matou, na faafalepuipuiina ai ni tuafāfine pe ā ma le selau.

Sa ou galue malosi i le faamaopoopoina o a matou sauniga faa-Kerisiano faapea ma le faia o kopi o lomiga faale-Tusi Paia, ia na aumai faananā i le falepuipui. Na i‘u ina iloa e pule o le falepuipui lea tulaga. O lea, e le‘i umi ae faasalaina a‘u iā Aokuso 1961, ma e tausaga ou te nofo ai i le Falepuipui o Vladimir, o se falepuipui ua lauiloa lona leaga, ma na amata mai i taimi o iai emeperoa o Rusia. O lona mamao e tusa ma le 120 maila (200 kilomita) i mātū i sasa‘e o Moscow. O le falepuipui fo‘i lea na lokaina ai Francis Gary Powers, o se avevaalele mai le Iunaite Setete. O se alii na lele atu i se vaalele e sipai Rusia, ae na fana lana vaalele e Rusia iā Me 1, 1960, pu‘e ma lokaina o ia. Faato‘ā tatala o ia iā Fepuari 1962.

I le taimi a o o‘u iai i lea falepuipui, na fua le mea‘ai ou te maua ia tau lava o se mea ou te ola ai. Na mafai ona ou ola pea e ui ina ou matelāina, ona e faapena le tulaga o lo‘u talavou, ae o le tulaga sa sili ona faigatā, o le taimi o le taumālūlū o le vaitausaga 1961 i le 1962. E uiga ese le mālūlū na oo i ai ina ua gau paipa e ala mai ai sina ea māfanafana i lo‘u sela. Na vaai se foma‘i i lo‘u pagātia ma faia loa se fuafuaga e ave a‘u i se isi sela e feoloolo, i le taimi tonu o le faatetele o le mālūlū.

Faamalosia e Fesaga‘i ma le Lu‘i

Afai e umi se taimi o na o oe, e mafai ona avea manatu sesē ma mea e faavaivai ai, ma o le mea lenā na manana‘o pule o le falepuipui ia oo iā te a‘u. Ae na ou tatalo pea e lē aunoa ma na faamalosia a‘u e le agaga o Ieova, faapea ma mau na ou manatuaina.

Na ou matua‘i malamalama ai loa i uiga o upu a le aposetolo o Paulo a o o‘u iai i le falepuipui i Vladimir. Na ia fai mai: “Ua puapuagatia i matou i mea uma, a e lē faaatuatuvaleina; ua fememea‘i, a e lē matuā fememea‘i.” (2 Korinito 4:8-10) Ina ua mavae le tausaga, ona toe ave lea o a‘u i le falepuipui i Mordovia. Na faauma ai i inā lo‘u faasalaga mo le 12 tausaga iā Aperila 8, 1966. Ina ua ou te‘a, o le faamatalaga na fai iā te a‘u e faapea, “e lē mafai ona sui.” I lo‘u manatu, e tusa o se faamaoniga aloa‘ia lea o lo‘u tumau faamaoni iā Ieova.

Ua masani ona fesiligia a‘u pe na faapefea ona matou maua kopi o lomiga faale-Tusi Paia, ma toe faia i le falepuipui, e ui i taumafaiga e taofi i matou. O se mea lilo lea e to‘aitiiti i latou e iloa. O se tama‘ita‘i mai Latvia na loka mo le fā tausaga i le falepuipui i Potma ona o ona talitonuga faapolotiki, na ia tusi ina ua te‘a o ia mai le falepuipui i le 1966 e faapea: “E lē iloa pe faapefea, ae na maua pea le anoanoa‘i o lomiga a Molimau. E peisea‘ī na felelei ane ni agelu i le pō ma faato‘ulu ifo lomiga.” O le mea moni, ua na o le fesoasoani mai le Atua na mafai ai la matou galuega.

O Sina Taimi na Sa‘oloto Ai

Ina ua ou te‘a mai le falepuipui, na fai mai uso na vaaia le galuega ia ou alu e fesoasoani i uso o loo i Ukraine i sisifo, o se vaipanoa e lata i Moldova. Ae talu ai o a‘u sa falepuipui muamua ma o loo vaavaaia a‘u e leoleo faapitoa, e lē tele ni mea na mafai ona ou fai. E lua tausaga o ta‘uta‘u mai pea le toe lokaina o a‘u, o lea na ou siitia atu ai i Kazakhstan, o se malo e vaai e Rusia, ma e seāseā ona siakiina e le malo pepa malaga o tagata. I le 1969, na ou siitia ai i Ukraine e tausi o‘u mātua ona ua mama‘i lava i la‘ua. O inā, i le taulaga o Artyomosk, e i mātū o le aai tele o Donetsk, na tupu ai le mea lea na ta‘ua i le amataga, na fai mai ai se alii ofisa e toe tuu a‘u i le falepuipui.

E tusa na taumafai le alii e faafefe a‘u, auā e le‘i lava ni ana faamaoniga e ave ai a‘u e loka. Talu ai sa ou maumaututū ia fai pea la‘u galuega tala‘i, ae na ou iloa fo‘i e tulituli pea a‘u e leoleo faapitoa e tusa lava po o fea ou te alu i ai, o lea sa sili ai ona ou nofo e tausi o‘u mātua. Na maliliu uma o‘u mātua a o auauna ma le faamaoni iā Ieova. O Tamā na maliu iā Novema 1969, a o Tinā na maliu iā Fepuari 1976.

E tusa o le 40 o o‘u tausaga lea na ou toe taliu atu ai i Ukraine. A o tausi o‘u mātua i lenā vaitaimi na ma feiloa‘i ai ma se tama‘ita‘i e igoa iā Maria i le faapotopotoga. E tutusa lava mea na tutupu i o ma aiga. O le valu o ona tausaga na faaaunuua ai o ia ma ona mātua i Siberia, i le amataga o Aperila, 1951. Na ia fai mai iā te a‘u, o le manaia ia o lo‘u leo pe a ou pese. O le amataga lenā o la ma masaniga, ma e ui o i ma‘ua uma e taufai pisi, ae maua lava se taimi e faamasani ai. E oo ane i le 1970, ua malie o ia e ma te faaipoipo.

E le‘i umi sina taimi ae maua la ma tama teine, ma na faaigoa o ia iā Litia. I le 1983, i le 10 o tausaga o Litia, na lipotia ai a‘u i leoleo e se tagata na avea muamua ma Molimau. E oo ane i le taimi lea ua toeitiiti atoa le sefulu tausaga o avea a‘u ma ovasia femalagaa‘i i le vaega atoa o Ukraine i sasa‘e. Na aumai e tagata na tetee i le tala‘iga ni tagata e fai ni molimau pepelo i lo‘u faamasinoga, ma e lima tausaga o lo‘u faasalaga.

Na loka ese a‘u mai isi Molimau i le falepuipui. E ui i le tele o tausaga na loka ese ai a‘u, e leai se malosi faaletagata na mafai ona taofia a‘u talosaga iā Ieova, ma na ia tausi mai pea iā te a‘u. Na maua fo‘i ni avanoa ou te tala‘i ai i isi pagota. Ina ua atoa le fā o tausaga o lo‘u faasalaga, na tatala a‘u ma matou toe faatasi ai loa ma la‘u avā ma lo‘u afafine. Na la taufai tutumau pea ma le faamaoni.

Toe Taliu i Moldova

Na atoa se isi tausaga o matou nonofo pea i Ukraine, ona matou toe taliu lea e nonofo mau i Moldova. Sa mana‘omia tele i inā ni uso e ta‘umatuaina ma iai ma le poto masani. E oo ane i le taimi lea, ua tuu mai e pulega a Rusia sina sa‘olotoga i mea. Na matou taunuu i Bălţi i le 1988, i le nuu lea sa nofo muamua ai Maria i le 37 tausaga ua tuana‘i. E tusa o le aai lona lua lea e sili ona telē o Moldova, ma e oo ane i le 1988, e tusa ma le 375 Molimau na iai, ae i le taimi nei, ua sili mamao atu ma le 1,500 Molimau o loo iai! E ui ina matou nonofo i Moldova, ae sa ou galue pea o se ovasia femalagaa‘i i Ukraine.

E oo ane iā Mati 1991, i le taimi na lesitala ai la matou faalapotopotoga i Rusia, e faitau afe ma afe tagata ua lē fiafia ona ua lē taulau faiga faa-Komunisi. E to‘atele tagata na lagona le faalētonu ma ua leai so latou faamoemoe mo le lumana‘i. O lea, ina ua avea Moldova ma malo tuto‘atasi, e uiga ese le fiafia i le tala lelei o tagata o lo matou atunuu, faapea fo‘i ma nisi na sauāina i matou. Ina ua mavae lo matou faaaunuuaina i le 1951, e lē to‘atele ni Molimau na totoe i Moldova, ae i le taimi nei, e sili mamao atu ma le 18,000 Molimau ua iai i lenei atunuu itiiti lea e tusa e 4,200,000 tagata o loo iai. Ua galo uma o matou puapuaga ona o mea matagofie ua tutupu iā i matou e ala mai i le tala‘iga!

I le ogatotonu o tausaga e amata mai le 1990, na tuu ai la‘u galuega femalagaa‘i o se ovasia ona o le faalētonu o lo‘u malosi. I nisi taimi ou te lagona le faavaivai ona o le faalētonu o lo‘u malosi, ae ua ou iloa, o loo silafia e Ieova le mea o loo tatou mana‘omia e faamalosia ai. Ua ia faalaeiau mai i ona taimi tatau. Pe faamata e sui le ala ou te ola ai pe ana faapea e toe amata lo‘u olaga? E leai. Ae ma‘imau pe ana faapea sa sili atu ona ou loto tele ma sili atu ona ou maelega i la‘u tala‘iga, ma sili ona ou to‘aga ma tiotio i le faatinoina.

Ua ou lagona le faamanuia mai o Ieova ma ua ia faamanuia uma i ona tagata e ui ina eseese o latou tulaga. Ua iā i tatou se faamoemoe pupula, o se faatuatua ola, ma le faamaoniga ua toeitiiti ona maua lea e tagata uma le soifua mālōlōina lelei i le lalolagi fou e faia e Ieova.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 4 O le a faaaogā i lenei mataupu le igoa o loo ta‘u ai le atunuu i le taimi nei, o Moldova, ae e lē faaaogāina lona ta‘u sa iai muamua o Moldavia po o le Moldavian Soviet Socialist Republic.

^ pala. 21 I le masina o Aperila, i vaiaso muamua e lua i le faai‘uga o vaiaso, na faatino ai se fuafuaga a Rusia na maopoopo lona fuafuaina. Na aoina ai Molimau e 7,000 ma o latou aiga o loo nonofo i le itu i sisifo o Rusia, ma ave i nofoaafi mo le faitau afe o maila aga‘i i sasa‘e, e faaaunuua i Siberia.

[Ata i le itulau 18, 19]

O lo matou fale a o faaaunuuaina i matou i Torba i Siberia, i le 1953. O Tamā ma Tinā i le agavale, ma lo‘u uso o Vasile ma lona atalii (taumatau)

[Ata i le itulau 19]

I le falepuipui i le 1955

[Ata i le itulau 21]

O tuafāfine Kerisiano i Siberia, i le taimi lea e tusa ma le 20 tausaga o Maria (agavale i lalo)

[Ata i le itulau 21]

O ma‘ua ma la ma tama o Litia

[Ata i le itulau 21]

O la ma faaipoipoga i le 1970

[Ata i le itulau 21]

O i ma‘ua ma Maria i le taimi nei