Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Talanoaga i le Initineti —O ā ni Ona Lamatiaga?

Talanoaga i le Initineti —O ā ni Ona Lamatiaga?

Ua Fesili Mai Talavou . . .

Talanoaga i le Initineti—O ā ni Ona Lamatiaga?

“O aʻu o se tagata matamuli, ae ou te faaaogā le Initineti e talanoa ai ma tagata ou te lē masani ai. E latou te lē iloa po o ai lea e talanoa i ai.”—Peteru. *

“A e talanoa i le Initineti, e iā te oe le lagona e pule lava oe i au tala e fai.”—Apikaila.

O TALANOAGA i le Initineti, o se faiga lea e talanoa ai tagata e faaaogā ai le komepiuta. E toʻatele tagata e mafai ona talanoa faatasi ai, e ala i le faitau i tala mai isi, ma toe tali i ai.

Ua iai polokalame faapea ua fiafia tele i ai le ʻautalavou o loo faaaogāina le Initineti. Ua faitau miliona talavou mai atunuu eseese ua faia talanoaga faapea i aso taʻitasi e faatatau i mataupu eseese. I le taimi nei, o loo iai aʻoga ua faaaogāina lea auala. O se faataʻitaʻiga, e mafai e tamaiti aʻoga i Amerika ona talanoa i se mataupu ma tamaiti aʻoga i Sepania, po o Egelani, po se isi lava atunuu, a o vaavaaia e faiaʻoga. E mafai foʻi ona talanoa tamaiti i so o se tagata e iai tomai faapitoa, e faatatau i se mataupu o loo fai e le aʻoga.

Ae e toʻatele o loo talanoa faapea i le Initineti, e lē o fia talanoa i mataupu tau aʻoaʻoga. Afai la o e faaaogā le Initineti e talanoa ai, o ā ni lamatiaga e ao ona e faaeteete i ai?

Ua Faaaogā e Tagata Amioleaga

Ua fai mai se teine e igoa iā Apikaila: “Sa matou talanoa ma isi i le Initineti, na faafuaseʻi lava ona fesili mai se tamāloa pe ou te iloa ni tamaiti e taʻi 14 tausaga lo latou matutua. E fia feusuaʻi o ia ma tamaiti faapea. Fai mai o ia e manaʻo e totogi i latou pe a faia faapea.”

E lē na o Apikaila ua oo i ai lea tulaga. Talu ai le taatele o lea faafitauli e tusa o tagata leaga e faaaogāina le Initineti, ua lolomia ai e nisi malo ni taʻiala mo le puipuia o talavou. O se faataʻitaʻiga, ua lapataʻi mai se lomiga mai le Matagaluega o Suʻesuʻega i Amerika (FBI) ia faaeteete i tagata faapea, auā e lē popoi lava e faaali saʻo mai o latou manaʻoga faaleituaiga. Ua lapataʻi mai foʻi le matagaluega e tusa o tagata o ē “faafiaagaalofa, e māfana, agalelei, ma avatu ni meaalofa, e faatosina ai talavou.”

Ua faamatalaina e le lomiga mai le FBI ni togafiti a nei tagata e faapea: “E latou te faalogologo lelei a o faamatala faafitauli o le tamaitiiti, ma faaali i ai le agaalofa. Ua latou iloa lelei lava musika ma mea e fiafia i ai tamaiti. E taumafai nei tagata e tuutuu mālie atu faamatalaga faaleituaiga i se tamaitiiti ina ia lologofie mai ai a o ia talanoa atu i le Initineti.”

Ae e lē na o tagata matutua e faia amioga faaleituaiga matagā ua avea ma lamatiaga. E ao foʻi ona e faaeteete i talavou e lē iloa pe faaulaula i tapulaa tau amio a le Tusi Paia. Seʻi tagaʻi foʻi i le mea na tupu i se talavou e igoa iā Cody. A o latou talanoa ma isi talavou i le Initineti, na teʻi ua fai atu se teine iā te ia e la te talanoa na o i laʻua. Ona ia fesili atu loa lea i se fesili tau i feusuaʻiga. Na lava le pulea o Cody ma na ia faamutaina loa le talanoaga.

Atonu e matuā faigatā lava iā te oe ona e fai e pei o Cody, ona o le natura o le tagata lona fia iloa o tulaga faapea. O Peteru lea na taʻua muamua, fai mai o ia: “Sa ou manatu e lava loʻu pulea e faauma ai se talanoaga pe a oo i tala i faiga faaleituaiga. Ae ua tele lava ina ou talatalanoa pea ona ua mālie le talanoaga ae ou te lē faamutaina. Ou te lagona ai lava le māsiasi.” Ae atonu o loo e manatu, ‘Ae ā pe a lē taʻua i ai loʻu igoa moni, e iai se afāina o le talanoa i faiga faaleituaiga i le Initineti?’

Pe e Iai se Afāina?

E lē o matamuli le Tusi Paia e faamatala mataupu faaleituaiga. (Faataoto 5:18, 19) E moni, i le taimi o le talavou o le tagata, e na te lagonaina ai lava le fia iloa o mataupu faapea, ma e iai lava taimi e taʻua ai lea mataupu i talanoaga, auā o loo e fia malamalama i lea mataupu tāua. * Ae o le a aafia lou fiafia i le taimi nei faapea ma le lumanaʻi, i le auala o le a faamalie ai lou fia malamalama i lea mataupu.

Afai e te filifili e talanoa i le Initineti e faatatau i faiga faaleituaiga, e tusa lava po o tou talanoa ma tagata e fai mai o au uō, e mafai ona oo iā te oe le mea lea na tupu i le tama lea o loo taʻua i le Tusi Paia. O lona fia iloa na ala ai ona savali agaʻi i le fale o se fafine talitane. Na amata i le talanoa atu o le fafine i le tama. Ae ina ua tupu le manaʻo o le tama, na manaʻo loa e faatino. “Ua mulimuli loa o ia iā te ia, e pei o le povi ua alu a fasia, . . . e pei ona faavave atu le manu i le mailei.”—Faataoto 7:22, 23.

Ua faapena foʻi ona avea lou talanoa i mataupu faaleituaiga ma mea e ono tupu ai lou saʻili e faamalie lou manaʻo. Ua fai mai se talavou e igoa iā Filipo: “A o oʻu talanoa atu i se isi i le Initineti, ua teʻi lava ua faaali mai se ata leaga i laʻu komepiuta. O se ata mai le tagata lea ou te talanoa i ai.” E oso loa lou naunau e fia vaai i ata faaleituaiga, atonu o le a e manaʻo e toe suʻe nisi tala ma nisi ata faapea, ma atonu o le a e talanoa ai i talanoaga lea e faia e tagata matutua i le Initineti. * O nisi ua oo ai ina matamata i ata leaga faaleituaiga ma faapea ai ona faia amioga lē mamā, ma aafia ai i ni iʻuga lē lelei.—Kalatia 6:7, 8.

O tagata o loo fia talanoa iā te oe i le Initineti e faatatau i faiga faaleituaiga, e lē o popole i sou lelei. Ae ua mananaʻo e maileia oe ia talanoa, ma atonu e oo atu ai i ni faiga faaleituaiga, auā le faamalieina o o latou tuʻinanauga. * Na taumafai Solomona e puipui lona atalii mai se tagata faapea, ma na ia tusi: “Ia taumamao lou ala iā te ia; aua foʻi e te faalatalata i le faitotoʻa o lona fale; ina neʻi e avatu lou matagofie i nisi, . . . ina neʻi malilie tagata ese i au oloa.” (Faataoto 5:8-10) E mafai ona faatatauina le fautuaga e faapea: Ia e taumamao ma talanoaga leaga i le Initineti, ina neʻi e leaga i tagata ese, o ē o loo fia faamalie o latou tuʻinanauga, ae e te leaga ai.

“Tagata Pepelo”

Ae atonu e te faapea mai, e te lē fia talanoa i faiga faaleituaiga i le Initineti. Atonu e pei oe o Peteru ma Apikaila lea na taʻua muamua, e te manatu, pau le mea e manaia ai le talanoa i le Initineti ona ua e saʻoloto e talanoa e aunoa ma sou matamuli. * Ae e ao ona e manatuaina, o loo iai foʻi se isi lamatiaga.

E oo ai ina e faia ni tala e lē moni ona o le tulaga o talanoaga i le Initineti, e lē faailoaina e tagata o latou igoa moni. Fai mai Apikaila: “E amata ona matou talanoa ma tagata ona ou faatagā pei lea o se isi tagata, e faafetaui lava i tala o loo fai.” Atonu o le a pei oe o Apikaila, ua e fia pei o se isi tagata ina ia tutusa ai ma tagata ia o loo tou talanoa. Atonu o le a e faataʻitaʻi iā latou upu ma mea e fiafia i ai ona ua e fia faauō i ai. Pe e te manatu foʻi e manaia le talanoa i le Initineti e faaali saʻo ai ou manatu ma lagona, ia e te iloa e lē fiafia i ai ou mātua ma uō. O faiga faapea, ua e pepelo ai i nei tagata uma. Ua e ʻolegia i latou ona ua e pei o se isi tagata e lē o oe moni. Ua e pelogia foʻi lou aiga ma au uō pe afai e te lē o taʻu moni i ai ou manatu ma faalogona.

E ui e fou lea faiga o le talanoa i le Initineti, ae e lē fou le ʻoʻole ma le pelogia o isi, o se mea ua leva, mai lava le amataga o le tagata. Ua faaalia e le Tusi Paia e faapea o Satani le Tiapolo le tamā o le pepelo, ma o ia na amataina uiga o loo faaalia e nisi tagata o loo faaaogāina le Initineti. Na nātia e Satani lona tulaga moni, ona ia faia loa lea o le uluaʻi pepelo i le amataga. (Kenese 3:1-5; Faaaliga 12:9, 10) E mafai ona e ʻalo ese mai le ʻolegia o oe e tagata pepelo, pe a e faaaʻoaʻo i le faataʻitaʻiga a le tupu o Tavita. Na ia tusi e faapea: “Ou te leʻi nofo faatasi ma tagata ulavavale; ou te leʻi alu faatasi ma tagata pepelo.”—Salamo 26:4.

E pei ona taʻua muamua, e iai aogā o le talanoa i le Initineti. Ae o talavou o loo mananaʻo e faafiafia Ieova, e ao lava ona faaeteete i le faaaogāina o lenei auala e fesootaʻi ai i nei aso. Afai e manaʻomia ona e talanoa i le Initineti ona o se mataupu i le aʻoga, fai i ou mātua po o se isi tagata matua e auai atu i le taimi lea. I le lumanaʻi, e lua nisi māfuaaga o le a talanoaina, e faaalia ai e ao ai ona e faaeteete i le talanoa i le Initineti. O le a talanoaina ai foʻi le mea e fai i ni faafitauli e tulaʻi mai e ui lava na e faaeteete e tusa ai o ia talanoaga.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 3 Ua suia nisi o igoa

^ pala. 15 O loo iai fautuaga maufaatuatuaina mai le Tusi Paia e tusa o feusuaʻiga a o leʻi faaipoipoina, o le taalo i totogasā, ma isi mataupu faapena i le tusi Fesili ua Fesili Mai ai Talavou—Tali e Aogā.

^ pala. 17 O nisi polokalame e talanoa ai i le Initineti, e mo na o tagata matutua ma e faatapulaa le matutua o ē talanoa ai, ona o mataupu ma ata o loo faaalia ai, e leaga. Ae ua faaalia e suʻesuʻega, ua oo lava i tamaiti e na o le iva tausaga, ua taʻu pepelo o latou tausaga ina ia mafai ai ona talanoa i talanoaga e na o tagata matutua e taga ai.

^ pala. 18 E lē mafai ona e iloa moni po o ai lea e lua te talanoa i le Initineti, atonu e fai mai o ia o se tasi o le isi itupā e ese mai iā te oe, ae e lē iloa pe e tutusa lava oulua.

^ pala. 20 Ua fautua mai le tusi A Parent’s Guide to Internet Safety, ia aua lava neʻi taʻuina lou igoa, po o lou tuatusi ma le numera o lau telefoni, i tagata o loo e talanoa i ai.

[Ata i le itulau 12]

E mafai ona lamatia i le talanoa i le Initineti