Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Aiseā ua Oona ai le Sami?

Aiseā ua Oona ai le Sami?

Aiseā ua Oona ai le Sami?

A FAAPEA e fola le eleele atoa i le masima o loo iai i le sami, e pe ā ma le 500 futu [150 mita] le mafiafia, e tusa lenā ma le maualuga o fogāfale e 45! O fea e sau ai na masima e tele, auā o loo tele vai magalo o loo tatafe atu mai vaitafe agaʻi i le sami? Ua iloa e saienitisi nisi o mea e sau ai le masima.

O isi masima e sau mai le palapala. A o paʻū ifo le timu i le palapala ma papa, e liusuavai ai minerale e pei o le masina ma isi mea, ma tafe atu e ala i vaitafe ma ālia agaʻi i le sami (1). Talu ai e itiiti lava le masima o loo iai i le vai magalo, o lea, e lē oona le vai i le tofo.

O le isi mea e sau ai le masima, e mai minerale o loo i papa i lalo o le alititai. E sao le suāsami i vaega ua taʻe o le alititai, ma a oo ina vevela tele, ua toe pupuna aʻe i luga, ae ua iai foʻi ma le tele o minerale. E pupuna aʻe vai vevela lea ua tele minerale ma masima ua iai, e ala mai pu i lalo o le sami (2).

O le isi auala e maua ai le masima, e mai i mauga mū o loo i lalo o le sami, e pupuna aʻe papa vevela, ma o minerale o loo iai i papa, e liusuavai i le sami (3). O le isi auala e maua ai minerale, e ala mai i le matagi, e agi ma aumai ai mea ninii mai le laueleele agaʻi i le sami (4). O ia auala eseese, ua tele ai minerale eseese i le suāsami. Ae o le minerale autū o loo iai, o le masima lea o loo tatou faaaogāina. E 85 pasene le tele o le masima o loo iai i minerale o le suāsami, ma o le māfuaaga lenā e oona ai.

Aiseā ua Lē Suia ai le Tele o le Masima?

E leai se suiga o le oona o le suāsami ona a liuausa le suāsami, e tau leai se masima e liuausa ai. E tumau pea minerale i le suāsami. E tusa ma le 35 vaega o le masima i le afe vaega o le suāsami, ma e ui o loo faaopoopo pea minerale i le suāsami, ae e lē o suia ai le tele o le masima. O lona uiga la, e tutusa le tele o le masima o loo faaopoopo ma le vaega o loo alu ese. O fea la o alu i ai le masima?

O le tele o le masima, o loo mitiia i tino o meaola e iai amu, o figota, ma ula eseese, e latou te manaʻomia le calcium mai le masima, e aogā i o latou atigi ma ivi. O limu ninii e taʻua o diatoms, e faaaogā le silica e maua mai minerale. E ʻaina e nisi meaola ninii isi meaola ninii, ma a oo ina mamate, o le a magoto i le alititai masima ma minerale ua iai i o latou tino, e avea ma otaota (5).

E iai foʻi isi auala e aveese ai masima mai le suāsami. O se faataʻitaʻiga, e tafe atu i le sami ma goto ifo i le alititai mea mai le palapala ma lefulefu mai mauga mū o loo iai le masima. O nisi masima e pipii i papa. O lea, e tele lava auala e magoto ai le tele o le masima i le alititai (6).

Ua talitonu tagata suʻesuʻe, e ala i fesuiaʻiga eseese o le laueleele, e umi lava se taimi e gasolo atu ai le masima agaʻi i le sami, ma toe gasolo ese. O le vaega pito i tua o le laueleele, e mafolafola ogāpapa e fai aʻi. E iai taimi e fetaui ai pito o ogāpapa ma see ai le isi pito i le vaega vevela i lalo o papa. O le tulaga masani, e see le ogāpapa mamafa i lalo o le papa māmā, ma solo atu ai ma minerale eseese o loo iai. Ua faapea ona faasolosolo mālie le suiga o le vaega i tua o le laueleele (7). Ua tatou vaaia ia suiga e ala i mafuiʻe, o mauga mū, ma tofē e māfua pe a maʻavā le laueleele. *

E Lē Tele se Suiga

E lē tutusa le oona o suāsami i vaipanoa eseese, ma e faalagolago foʻi i le tau. O ogāsami e sili ona oona, o le Fagaloa i Peresia ma le Sami Ulaula, o ogāsami ia o loo vave ona liuausa. Ae o ogāsami o loo tatafe i ai vaitafe, faapea ma timuga, e lē oona tele. E faapena foʻi le suāsami o loo lata i pole, ona o loo liusuavai ai le aisa lea na maua mai vaimagalo. A oo la ina liu aisa le suāsami, ua sili atu ona oona le suāsami i lea vaimea. Ae e lē telē se suiga o le tele o le masima i le vasa atoa.

E lē tele foʻi se suiga i le fua o le mai o le suāsami, (lea e taʻu o le pH i le faa-Peretania). O le fua e iloa ai le faaleogalua, o le 7. O le pH o le suāsami, e i le va o le 7.4 ma le 8.3. (O le fua o le pH o le toto o le tagata, e tusa o le 7.4.) Afai ae sala ese le mai o le suāsami mai numera ia, e telē se faafitauli e ono tulaʻi mai ai. O le tulaga tonu lava lenā o loo faapopoleina ai nisi saienitisi. O le tele o le kasa e taʻu o le kaponi taiokesaita lea ua ova i le ʻea ona o le tagata, o loo alu agaʻi i le sami, ma ua maua ai le aseti (acid) e taʻu o le carbonic acid. O lona uiga la, o le tagata ua māfua ai le oona tele o le suāsami.

Peitaʻi ane e lē o mafai ona malamalama atoatoa pe aiseā ua lē fesuisuiaʻi ai le oona o le suāsami. Peitaʻi ane, o mea ia ua tatou iloaina, ua faamatilatila mai ai le uiga ese o le poto o Lē na faia mea, ma o loo manatu mai o ia i ana galuega na fai.—Faaaliga 11:18.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 10 Tagaʻi i le mataupu e faatatau i le alititai, “The Ocean Floor—Its Secrets Revealed,” i le Awake! o Novema 22, 2000.

[Siata/​Ata i le itulau 26, 27]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

Timuga

1 Minerale i papa

2 Pu i lalo o le sami

3 Mauga mū i le sami

4 Matagi

VASA

ALITITAI

VAEGA PITO I LUGA O LE ELEELE

5 Diatoms

6 Lefulefu mai mauga mū

7 FETAUI OḠAPAPA

[Ē Ana le Ata]

Pu: © Science VU/Visuals Unlimited; pa le mauga mū: REUTERS/Japan Coast Guard/Handout

Diatoms: Dr. Neil Sullivan, USC/NOAA Corps; ata o le mauga mū: Dept. of Interior, National Park Service

[Ata i le itulau 28]

Masima Eseese i le Suāsami

E ui ua silia ma le selau tausaga o suʻesuʻe saienitisi i le suāsami, latou te lē o malamalama atoatoa i ai. Ae ua latou iloa minerale o loo iai, ma le tele o loo iai i le suāsami. O minerale nei o loo iai:

[Siata i le itulau 28]

55 pasene Chloride

30.6 Sodium

7.7 Sulfate

3.7 Magnesium

1.2 Calcium

1.1 Potassium

0.4 Bicarbonate

0.2 Bromide

ma isi minerale, e iai le borate, strontium, ma le fluoride.

[Pusa/Ata i le itulau 28]

E Sili le Oona na i lo le Sami

E iai vai e mamao ese mai le sami e sili atu ona oona na i lo le sami. O le faataʻitaʻiga, o le Sami Mate, o le ogāsami lea e sili ona oona i le lalolagi. E tatafe atu vai i le Sami Mate, lea e taʻua o le sami oona i le Tusi Paia, ma avatu ai masima ma minerale. (Numera 34:3, 12) Talu ai o le vaega lea e sili ona maulalo i le lalolagi, e lē sao ese le vai seʻi vaganā ua liuausa. O lea i le taumāfanafana, e tusa ma le inisi i le aso e faaitiitia ai le suāsami pe a liuausa.

O lea la, o le pitoaluga o le suāvai, e tusa ma le 30 pasene le tele o le masima o loo iai, toeitiiti sefulu taimi e oona ai na i lo le Sami Metitirani. Ua totoo le suāsami ona o le tele o le masima, ma e lē magoto tagata pe a ʻauʻau ai. E taʻotoʻoto lava ma faitau lana nusipepa, e lē manaʻomia se mea e faaopeopea ai.

[Pusa i le itulau 28]

E Aogā le Masima e Faamamā ai le Ea

Ua faaalia i suʻesuʻega, o mea ninii o le polusione i le ʻea, ua taofia ai le toʻulu ifo o timuga. Ae e lē faapea ao i luga o le sami. Ua ala ona eseese, ona a pipisi aʻe le sami, ona maua lea o se kasa o loo iai le masima, lea o loo faamalumalu i luga aʻe o le sami.

E faigatā i matāua o loo pipii i mea ninii o le polusione ona toʻulu ifo, ona e fai si ninii. Ae i le sami, e pipii matāua ninii i le kasa o le sami o loo iai ma le masima, ma lapopoʻa ai, ona mafai lea ona toʻulu ifo ua avea ma timuga, ma faamamāina ai le ʻea.