Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Le TV o se “A‘oa‘o Lilo”

Le TV o se “A‘oa‘o Lilo”

Le TV o se “Aʻoaʻo Lilo”

UA AVEA le televise ma auala malosi e aʻoaʻo atu ai. Ua iloa ai mea e tusa o isi atunuu ma tagata, e ui tatou te leʻi oo lava i ai. Ua peiseaʻī ua tatou malaga atu ai i vaomatua o le teropika ma pole aisā, i tumutumu o mauga ma mea loloto o le sami. Ua tatou vaaia ai le matagofie o atoma, faapea ma fetu. Ua tatou iloa ai i tala fou mea o loo tutupu i isi vaega o le lalolagi. Ua tatou malamalama ai i mea tau polotiki, o talafaasolopito, o mea tutupu, ma aganuu. Ua faaali mai ai olaga o tagata, a o fiafia pe puapuagatia. O le TV, ua faafiafia, aʻoaʻo, ma faatupu naunau iā i tatou.

Peitaʻi ane, o le tele o polokalame i le TV, e lē mamā, toe lē aogā. Atonu o i latou e sili ona faitioina le TV, o ē e matuā lē fiafia ona o le tele o le amioleaga ma faiga faaleituaiga ua faaalia mai ai. O se tasi suʻesuʻega na faia i le Iunaite Setete na iloa ai, e tusa o le 2 ata mai ata e 3 o le TV ua iai faiga sauā, ma e tusa ma le ono faiga sauā e faaalia i le itula. E oo ane ina matua se talavou, ua afe ma afe faiga sauā ma le fasioti tagata ua ia matamata ai. Ua tele foʻi amioga lē mamā ua faaalia ai. E lua vae tolu ata o le TV ua taʻua ai na mea, o le 35 pasene o ata ua faia ai ia amioga, ma faaata mai e pei e lē afaina ma faapea e talafeagai, ma ua faia e tagata e leʻi faaipoipoina. *

O ata e faaali ai faiga faaleituaiga ma faiga fia toa, e taulia tele i le lalolagi aoao. O ata mai Amerika e tele ina tau ma iai faiga faaleituaiga, lea e faasalalau i le TV, ma oo atu ai i isi atunuu. E lē manaʻomia le lelei o tagata o le ata, po o le poto o faaupuga, ae e faigofie ona malamalama i ai. Ua avea fetauaʻiga, fasiotigātagata, mea e faaofo ai, ma faiga faaleituaiga, ma tulaga e faafiafia ma saga faauaʻi atu ai le ʻaumatamata. Peitaʻi, ina ia tosina pea tagata i ata, e manaʻomia nisi mea fou, auā e vave lava ona fiu pe a leai se suiga. O lea, ua taumafai le ʻau faiata ia faaofo le ʻaumatamata e ala i le faaopoopo o faiga sauā ma le lē alofa, ma faaopoopo i ai faiga faaleituaiga.

Finauga e Tusa o Aafiaga o le TV

O faapefea ona aafia tagata pe afai e masani ona matamata i ata sauā ma faiga faaleituaiga i le TV? Ua faapea mai ē faitio i TV, ua avea ia tulaga ma mea e fia totoa ai, ma ua aunoa ai ma se alofa mo ē moni e aafia i ia faiga. Ua latou fai mai foʻi o le faaalia o faiga faaleituaiga, e uunaʻi ai amio lē mama ma lē amanaʻia ai amioga lelei.

Pe moni e ono iai ia tulaga ona o le matamata i TV? O lea le fesili ua leva ona finauina e tagata, ma e faitau selau suʻesuʻega, faapea le afe ma afe o tusi ua talanoaina ai lea mataupu. O le vala autū o lea finauga, o le faigatā lea ona faamaonia, e aafia uiga o se tagata ona o le matamata TV, e pei o le manatu lea e faapea, afai e matamata a o laʻitiiti i ata TV e faaalia ai le sauā, o le a aliaʻe ia uiga pe a matua. O se faataʻitaʻiga: seʻi faapea la o lea faatoʻā e inumia se vai na faatonu mai e le fomaʻi, ae leʻi umi lava ae vaaia le patapata o lou tino. E lē faigatā ona iloa, o le vai le māfuaaga o le patapata o lou tino. Ae o nisi taimi, e lē vave aliaʻe se patapata, ma o le a faigatā la ona iloa po o le vai lea ua māfua ai, ona e lē na o le vai e ono sasao mai ai se patapata.

Ua faapena ona faigatā ona faamaonia e faapea, ua māfua le solitulafono ma uiga faamimisa, ona o ata sauā o loo vaaia i le TV. Ae ua tele suʻesuʻega ua faaalia ai e iai se sootaga o ia mea. E lē gata i lea, ua fai mai nisi o tagata solitulafono, na ala ona iā i latou ia uiga ma amioga sauā, ona o mea na latou vāai ai i le TV. Ae i le isi itu, e tele foʻi isi mea o loo aafia ai amioga a tagata. E ono tupu foʻi uiga faamimisa ona o le matamata i taaloga vitiō e faaalia ai le sauā, po o uiga o tagata, le tulaga o le aiga ma uō, faapea foʻi le tulaga o le olaga o se tagata.

E lē o se mea la e ofo ai le iai o nei manatu eseese. O se tagata Kanata e suʻesuʻe i uiga ma amio, na tusi e faapea: “E lē o faaalia i faamaoniga faasaienisi e faapea, o le matamata i faiga sauā e tupu ai uiga sauā i tagata, pē latou te lē amanaʻia ai ia faiga.” Ae ua faapea mai le Komiti i Amerika o Faasalalauga ma Tagata: “E matuā leai lava se masalosalo, e iai le sootaga o le matamata i faiga sauā i le TV, ma uiga ma amioga faafiamalosi.”

Manatunatu i Aafiaga o le TV

Ia manatua, o lea e finau le ʻaupopoto e tusa o se faamaoniga e faapea, o le matamata i uiga fia toa i le TV e māfua ai ia uiga i le tagata. Ae e toʻaitiiti o le a finau e faapea, e leai lava se aafiaga o manatu ma amio mai le TV. O se faataʻitaʻiga, a tatou matamata i se ata, e uunaʻia ai iā i tatou lagona ita, e te tagi ai, ma olioli ai foʻi. E matuā aafia foʻi o tatou lagona ona o musika. E oo lava i upu, faapea upu ua tusitusia, ua uunaʻia ai i tatou ia mafaufau, lagona, ma gaoioi. A tuu faatasi la ata, musika, ma upu i se auala poto, e uiga ese le malosi o le uunaʻiga e iai! O lea, e uiga ese le malosi o le faatosina o le TV, ma ua faigofie ona maua se TV e matamata ai. Ua fai mai se tasi tusitala: “Talu ona iloa e le tagata tusi ona manatu, e leai . . . se isi faiga fou e faailoa atu ai manatu i isi ua sili ona aafia ai tagata, na i lo le TV.”

I tausaga uma, e faitau piliona tālā ua faaalu e pisinisi i faasalalauga, auā latou te iloa, e aafia tagata i mea latou te vāai ma faalogo i ai. Ua faaalu lenā tupe tele ona ua latou iloa, e matuā aafia lava tagata i mea latou te matamata ai. E alumia ai a latou oloa. I le 2004, e 2.2 piliona tālā na faaalu e le Kamupani Coca-Cola e faasalalau ai i le lalolagi ā latou faguinu e ala i nusipepa, leitiō, ma le TV. Pe na aogā na tupe? Toeitiiti 22 piliona talā le polofiti a le kamupani na maua i lenā tausaga. Ua iloa e le ʻaufaasalalau, e lē aafia se amio i se faasalalauga e tasi, ae a faasalalau pea se mea, mo se taimi umi, e matuā aafia ai lava le tagata matamata.

Afai e aafia o tatou uiga ma amio i faasalalauga e faia mo le 30 sekone, ua mautinoa la e aafia foʻi i tatou pe a tele itula e faaalu i le TV. Ua fai mai le tusitala o le Television—An International History: “E tusa pe faatauvaa le ata, ae o loo iai se mea o loo aʻoaʻo lilo e le TV.” Ua taʻua i le tusi A Pictorial History of Television: “Ua suia e le TV o tatou manatu.O le fesili la e ao ona tatou fesili ifo ai: ‘Po o oʻu fiafia i le auala lea o loo aafia ai oʻu manatu, ona o mea o loo oʻu matamata ai i le TV?’

E tāua tele lea fesili mo i latou e auauna i le Atua. O le tele o mea o loo faaalia i le TV e lē talafeagai ma taʻiala o loo i le Tusi Paia. Ua faafoliga mai olaga ma amioga e inosia e le Tusi Paia, faapea o ni mea ua masani ai, ma e talafeagai ma le taimi lenei. Ae ua ulagia taʻiala ma talitonuga e tāua i Kerisiano. Na fai mai ma le faanoanoa se tasi tusitala: “Ua avea mea e lē tusa ai ma mea e masani ai, a o le mea e masani ai ua pei e lē tusa ai.” Ua peiseaʻī o loo musumusu mai le TV: “Ua lelei le mea leaga, a e leaga le mea lelei.”—Isaia 5:20.

E ao ona tatou faaeteete i mea o loo tatou matamata ai, auā e aafia ai o tatou mafaufauga. Ua fai mai le Tusi Paia: “O lē latou te feoaʻi ma tagata popoto, e poto lava ia; a o le uō a ē valelea, e leaga ai lava ia.” (Faataoto 13:20) Ua mātau e se alii poto i le Tusi Paia, o Adam Clarke e faapea: “Ina ia feoaʻi ma se tagata, e manaʻomia ona iai le alofa ma se faiā, ma e faigatā ona lē faataʻitaʻi i tagata tatou te alolofa i ai. O lea, ua tatou faapea atu ai, ‘Taʻu mai ana uō, ona faigofie lea ona ou faamatala atu le ituaiga tagata e iai o ia.’” E pei ona tatou iloa, e tele tagata o loo faaalu le tele o le taimi e matamata ai i tagata vālea i le TV, le ituaiga o tagata e lē taitai fia valaaulia e se Kerisiano moni i lona fale.

Afai e avatu e le fomaʻi se vailaau malosi e te inumia, atonu e te iloilo muamua lona aogā, faapea ni aafiaga lē lelei. Afai e inuina se vai e lē fetaui, pe ova foʻi le inu i se vai e fetaui lelei, e ono faalētonu ai lou soifua lelei. E faapena foʻi le matamata i le TV. O se mea poto la le manatunatu lelei i mea o loo tatou matamata ai.

Na faagaeeina Paulo ia tusi i Kerisiano, ina ia manatunatu i mea ua moni, ma taʻuleleia, ma tonu, ma mamā, ma matagofie, ma logoleleia, ma amio lelei, ma mea e viia. (Filipi 4:6-8) Pe e te utagiaina lea fautuaga? O le a e lagona le fiafia pe afai e te faia faapea.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 3 E tai tutusa lava le aofaʻi o ia mea ua faamaumauina i le Iunaite Setete ma isi atunuu, ona o loo faaali i le lalolagi atoa polokalame ma ata TV mai Amerika.

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 5]

“Ua avea le TV ma faiga e mafai ai ona faafiafiaina oe e tagata e te lē fia valaaulia i lou fale.”—David Frost, tagata faasalalau Peretania

[Pusa i le itulau 5]

AE FAAPEFEA FAIGA SAUĀ MA FAIGA FAALEITUAIGA O LOO I LE TUSI PAIA?

O le ā le eseesega o faiga sauā ma faiga faaleituaiga o loo vaaia i TV, ma ia o loo taʻua i le Tusi Paia? Ua faamatalaina e le Tusi Paia ia mea, ina ia aʻoaʻoina ai se lesona, ae e lē ina ia faafiafiaina ai. (Roma 15:4) Ua faamauina i le Afioga a le Atua mea moni o talafaasolopito. Ua mafai ai ona tatou malamalama i le finagalo o le Atua, ma aʻoaʻoina ni lesona i sesē o isi.

I faasalalauga i le tele o atunuu o loo faaalia ai, faiga sauā ma faiga faaleituaiga, e lē ina ia aʻoaʻoina ai, ae o le tupe lava. Ua mananaʻo le ʻaufaasalalau ia tele tagata e tosina atu, ma o ia faiga, e oso ai le fia matamata o tagata. Ma e iʻu ai ina faatau e tagata oloa o loo latou vāai o faasalalau. Ae o le manatu o ē faia tala fou: “E sili ona fia matamata tagata i tala e tele ai faalavelave.” I se isi faaupuga, e faamuamua tala o soligatulafono, ma faalavelave, ma taua, i lo isi tala fou e leai ni mea tele o iai.

E ui o loo taʻua i le Tusi Paia faiga sauā, ae ua faalaeiauina tagata ia ola filemu, ia aua le taui ma sui ae foʻia faafitauli i le filemu. O loo faalaeiau mai pea ia amio mamā. Ae e lē o le manatu lenā o loo iai i le tele o mea o loo vaaia i le TV.—Isaia 2:2-4; 1 Korinito 13:4-8; Efeso 4:32.

[Pusa/Ata i le itulau 7]

LE TV MA TAMAITI

“E tusa ai ma faamaoniga mai suʻesuʻega eseese na faia i le tele o tausaga, ua maumaututū ai le faaiʻuga mai le ʻausaienitisi ma i latou o loo vaaia le soifua mālōlōina e faapea, ua matuā afāina lava tamaiti ona o le matamata i ata e iai faiga sauā.”—The Henry J. Kaiser Family Foundation.

“[E matou te ioe] i le manatu o le Faalapotopotoga o Fomaʻi Tamaiti i Amerika, e lē tatau ona [matamata TV] tamaiti mai le lua tausaga ma laiti ifo. O nei tamaiti, o loo matuā tutupu vave o latou faiʻai, e manaʻomia taaloga ma le faifaimea ma isi ina ia atiaʻe ai i le tino, ma le va ma isi.”—The National Institute on Media and the Family.

[Ata i le itulau 6, 7]

Po o oʻu fiafia i le auala lea o loo aafia ai oʻu manatu, ona o mea o loo oʻu matamata ai i le TV?