Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O le ā ua Tupu i Lotu?

O le ā ua Tupu i Lotu?

O le ā ua Tupu i Lotu?

I ATUNUU o Amerika Latina, mai Mekisikō i mātū seʻia oo i Sili i le pito i saute, e tele vala e tutusa ai i a latou tū. O loo manatua e tagata matutua le taimi sa tapuaʻi tasi ai tagata i le Lotu Katoliko, ona i le senituri lona 16, sa faamalosia e taʻitaʻi Sepania tagata ia lolotu. Na pulea Pasili e Potukali, o se atunuu Katoliko Roma, ma e 400 tausaga o lagolago e le Lotu Katoliko malo, ae fesoasoani i ai le malo, e ala i tupe, ae na fai foʻi le lotu ma lotu aloaʻia a le atunuu.

I vaitausaga o le 1960, na mātauina ai e nisi patele Katoliko, ua paʻū le aofaʻi o ē lagolagoina le lotu talu ai ona ua sapasapaia e le lotu le pulega. Na taumafai loa le lotu e taulaʻi a latou taumafaiga e fesoasoani i ē matitiva, aemaise lava le lelei o tagata. Na fai taumafaiga i Amerika Latina, e tetee ai i le tulaga mativa lea sa iai le tele o tagata Katoliko.

E ui i taumafaiga a taʻitaʻi lotu i faiga faapolotiki, ae na tuua e le faitau miliona o tagata le lotu Katoliko ae ō i isi lotu. Na matuā tupu ma olaola lotu e faia ai patipatiga, pesega, ma sisiva i le taimi o sauniga. Ua fai mai Duncan Green i lana tusi, Faces of Latin America, “O le Lotu Faa-Evagelia i Amerika Latina, ua toe vaevaeina foʻi i isi ʻaulotu. O le mea e masani ona tupu, e tasi se faifeʻau e taʻitaʻia se vaega. Ae a oo ina toʻatele se ʻaulotu, ona vavae lea ma fai isi ʻaulotu fou.”

Fulitua Tagata Europa i Lotu

Ua ova ma le 1,600 tausaga o pulea le tele o Europa e malo ua faapea mai e Kerisiano. A o agaʻi atu i le senituri lona 21, faamata o tupu olaola lotu i Europa? I le 2002, o se alii e suʻesuʻe i tagata, e igoa iā Steve Bruce, na ia taʻua i lana tusi God is Dead—Secularization in the West, e faatatau iā Peretania, e faapea: “I le senituri lona 19, e toeitiiti lava o tagata uma na faaipoipoina, na faaipoipoina e le lotu.” Ae i le 1971, e na o le 60 pasene o ē na faaipoipo na fai e le lotu, ma i le 2000, na paʻū ai i le 31 pasene.

I le pepa Lonetona o le Daily Telegraph, na fai mai se tagata e tusia mataupu faalelotu e faapea: “Ua leva ona paʻū le aofaʻi o tagata lolotu i lotu autū e iai le Lotu Egelani, Katoliko Roma, Metotisi, ma le Lotu Toefuataʻiina.” Na ia taʻua se tasi lipoti e faapea: “E oo atu i le 2040 o le a leai nisi e ō i lotu i Peretania, masalo pe na o le lua pasene e lolotu i le Aso Sa.” E faapena foʻi faamatalaga ua fai e tusa o lotu i Holani.

Ua faapea mai se lipoti mai se ofisa i Holani (Dutch Social and Cultural Planning Office): “I vaitausaga e leʻi leva atu, ua tele ina lē amanaʻiaina e tagata lotu. A fua atu i ai, e oo atu i le 2020, e 72 pasene o tagata o le a leai se latou sootaga ma lotu.” Ua fai mai se isi nusipepa i Siamani: “Ua faateleina tagata Siamani ua liliu atu i faiga faataulāitu ma mea faapena ia maua se faamāfanafanaga, lea sa maua mai lotu, galuega, ma aiga. . . . Ua tele vaipanoa ua tapunia falesā ona ua leai ni tagata lolotu.”

O le tele o tagata lolotu i Europa, e lē o fia iloa po o le ā o manaʻomia e le Atua. Ua fai mai se lipoti mai Italia: “O tagata i Italia, ua latou faafetaui le lotu i o latou olaga.” Ua fai mai se tamāloa e suʻesuʻe i tulaga o tagata: “E matou te filifili po o ā faamatalaga mai le pope e matou te talia.” O le tulaga foʻi lenā o Katoliko i Sepania, sa maelega i le lotu ae i le taimi nei ua saʻili ia sologa lelei faaletino.

Ua matuā ese nei faiga ma le Faa-Kerisiano lea sa aʻoaʻoina ma ola ai Keriso ma ona soo. E leʻi aumaia e Iesu se lotu e filifili ai le tagata e tusa o le mea e manaʻo ai, ae faatuatuanaʻi mea e lē fetaui ma ia. Na faapea mai o ia: “A fia mulimuli mai se tasi iā te aʻu, ia faafiti o ia iā te ia, ma ave lona satauro i aso fai soo, i le mulimuli mai iā te aʻu.” Na aʻoaʻo mai Iesu e faapea, o le olaga faa-Kerisiano, e telē se taumafaiga e manaʻomia ai.—Luka 9:23.

Faiga Faatosina a Lotu i Amerika i Mātū

Ua fai mai nisi o loo mātauina ia tulaga, i Kanata, e lē talitonugofie tagata i lotu, ae i le Iunaite Setete, e latou te manatu mamafa i ai. Ua taʻua e suʻesuʻega a nisi faalapotopotoga, e tusa o le 40 pasene o tagata na suʻesuʻeina na latou fai mai e lolotu i vaiaso uma, ae o le fuainumera moni o i latou e lolotu, e lata i le 20 pasene. E silia ma le 60 pasene ua fai mai e talitonu o le Tusi Paia, o le Afioga lea a le Atua, ae e fiafia puupuu i se lotu. O le tele o ē lolotu i le Iunaite Setete, e lē faigatā iā i latou ona sui le latou lotu. A lē fiafia i se faifeʻau, e vave lava ona lē toe auai, ma o le a lē toe maua e le faifeʻau se alofa telē!

O nisi lotu ua suʻesuʻe i faiga faapisinisi ina ia iloa faatosina mai tagata i le lotu. E faitau afe tālā ua faaalu e nisi ʻaulotu i pisinisi faapea. Na taʻua e se lipoti a ia pisinisi le faamatalaga a se tasi faifeʻau na faamalieina i lea faiga e faapea: “O se tupe alu aogā tele.” O ʻaulotu toʻatele e faitau afe ona tagata, e matuā tele lava a latou tupe maua, ma e iloga ona mātauina e lomiga e iai le The Wall Street Journal ma le The Economist, o loo talanoaina ai pisinisi. Ua taʻua e ia mekasini e faapea, o lotu nei ua latou ofoina mai i tagata le “‘faamalieina i le tino faapea ma le agaga.” E iai i totonu o fale tetele o nei lotu ia faleʻaiga, fale teuulu, fale tāʻele faapitoa (sauna), ma fale taalo. E iai foʻi ma fale faafiafia, e faafiafia ai tagata lauiloa, ma musika e faatosina ai tagata. Ae o le ā o loo aʻoaʻoina e a latou faifeʻau?

Ua masani ona talanoaina le auala e avea ai ma mauʻoa. Ua latou faapea atu i le ʻaulotu, o le a tele a latou ʻoa, ma soifua lelei, pe afai e limafoaʻi i le lotu. Ae ua latou faapea mai, o le Atua, e talia e ia amioga uma. Ua fai mai se tagata e suʻesuʻe i mataupu faaletagata: “O lotu i Amerika, e faaleleia faalogona ma finagalo, ae e lē faamasinosino.” Ua fiafia le toʻatele i lotu o loo uaʻi atu i auala e taulau ai le tagata i le olaga. Ua faateleina tagata o loo fiafia i lotu e lē o ni vaega o lotu autū, ma e seāseā ona taʻua ai talitonuga e tupu ai feeseeseaʻiga. Ae o loo manino ona talanoaina ai mataupu faapolotiki. E leʻi leva talu ai nei ona tutupu ni mea na māsiasi ai taʻitaʻi lotu, ona o lo latou auai i faiga faapolotiki!

Ae faapefea Amerika i Mātū, po o toe olaola ai le fiafia o tagata i lotu? I le 2005, na taʻua ai e le pepa o le Newsweek le fiafia o tagata i lotu e “feʻei, ma ulufia i le agaga, ma faafiafia” ai, ae na taʻua foʻi e faapea: “Ae mautinoa lava e lē o lolofi mai tagata ona o se fia lolotu.” O le vaega o loo saosaoa lona tupu tele, o i latou e fai mai e “Leai” se latou lotu. O nisi ʻaulotu ua faateleina ona ua faaopoopo i ai tagata mai ʻaulotu ua faaitiitia, ma ua “matuā toʻatele” lava tagata ua latou tuua lotu autū.

I lenei talanoaga puupuu, ua tatou vāai ai i le vaevaeina o lotu i Amerika Latina, ma ua tau leai nisi e ō i lotu i Europa, faapea le faia o faiga faafiafia i le Iunaite Setete ina ia tosina ai tagata i lotu. O le mea moni e lē o lotu uma e faapea, ae o le tulaga lea ua vaaia, o loo taumafai lotu ia aua neʻi tuumuli o latou tagata mai le lotu. Po o lona uiga, ua faapena foʻi le Faa-Kerisiano?

[Pusa/Ata i le itulau 6]

“UA PEI E FAATAU ATU LOTU I TAGATA”

Na fai mai le faatonu o le National Vocation Service a le Lotu Katoliko i Falani e faapea: “O lea ua tatou vāai e pei ua faatau atu lotu i tagata. Ua vaavaai tagata ma filifili e tusa o lotu, afai ae lē fiafia i se lotu, e tuu ae ō i se isi lotu.” I se suʻesuʻega na faia i lotu o Europa, na fai mai Grace Davie, o se polofesa mai le iunivesitē o Britain’s Exeter University, e faapea: “Ua filifili e tagata le lotu e mananaʻo i ai. Ua tutusa lava le lotu ma isi mea o le olaga ma mea e fiafia ai, ua fai lava le filifiliga a le tagata ia.”

[Ata i le itulau 4, 5]

Tusitusiga i le faitotoʻa o se falesā i Naples, i Italia

[Ē Ana le Ata]

©Doug Scott/age fotostock

[Ata i le itulau 4, 5]

I Mekisikō, e toʻatele ua tuua le lotu Katoliko