Loʻu Olaga o se Tetea

TUSIA E LE TUSITALA O LE ALA MAI! I BENIN

UA FAAMATALA mai e Ioane e faapea, “O taimi uma e faatumu ai saʻu pepa e faamatala ai loʻu ituaiga ma loʻu lanu, o laʻu tali lava e tusi i lalo, o le ‘Uliuli,’ ae ou te paʻepaʻe atu i le tele o tagata e tusi i lalo le ‘Paʻepaʻe.’” O Ioane, o se alii Aferika i Sisifo e lata le mea e nofo ai i le tuaʻoi o Benin ma Nigeria, ma o ia o se tetea. O se faalētonu i sela o lona tino ua māfua ai ona leai se lanu i lona paʻu, lauulu, ma mata (o nisi tagata e na o mata e aafia ai). Faamata e toʻatele nisi e maua ai? O faapefea ona aafia ai o latou olaga i aso taʻitasi? O le ā se mea e aogā i tagata tetea e faafaigofie ai o latou olaga? *

E lē faigatā ona iloa tagata tetea i atunuu o le lanu o ona tagata o le uliuli, ae e iai tetea i so o se atunuu, ituaiga ma lanu. E tusa e 1 mai le 20,000 tagata e tetea.

O le sela e faasolo ai le tetea i le toto o se aiga, e mafai ona faasolo i tupulaga fai mai o se aiga, e aunoa ma so latou iloa o maua ai. E faapena la Ioane. E leai se isi o lona aiga e manatua pe na iai so latou tuaa e tetea.

Ua manatu le toʻatele, na maua le upu palagi o le tetea (albino) mai tagata folau o Potukali i le senituri lona 17. A o latou folau atu i le gataifale o Aferika i Saute, na latou vaaia ai tagata uli faapea ma tagata papaʻe. O lo latou manatu e eseese ituaiga o tagata nei, o lea na latou taʻu ai tagata uli i le upu Potukali o le uliuli, Negro, a o tagata papaʻe i le upu Potukali o le paʻepaʻe, albino.

Aafia ai le Paʻu ma Mata

O le tele o tagata papaʻe, afai e faalā mo sina taimi, e tau enaena o latou paʻu, ona o loo iai i le paʻu le lanu e taʻu o le melanin, e puipui ai le paʻu mai le lā. Ae o Ioane, e aunoa ma se lanu o iai i lona paʻu, lauulu, ma ona mata. O le ituaiga o tetea e iai o ia, e taʻu o le oculocutaneous albinism, * o se ituaiga e taatele. O le ā la le uiga o lea mea? Talu ai e leai se lanu i le paʻu o Ioane, e vave lava ona mū lona paʻu pe a faalā, ma o lea tulaga e lē manaia, toe tigā. E lē gata i lea, pe afai e lē ufiufia lelei tino o tagata tetea mai le lā, e ono maua foʻi i le kanesa o le paʻu. Ua sili ona afāina ai tetea e nonofo i motu o le teropika i lea tulaga.

O lea la, o le mea muamua e ao i se tetea ona fai e puipui ai lona paʻu, ia fai lelei ofu e ufiufi ai lona tino. Seʻi fai ma faataʻitaʻiga Ioane, o ia o se faifaatoʻaga. A alu Ioane e galue i lona faatoʻaga, e fai lona pulou vaomago e lautele, ma fai ma sona ofu lima uumi. E tusa lava pe ufi lelei lona tino, ae fai mai o ia: “O nisi taimi, ou te faalogo atu e vevela atoa totonu o loʻu tino. Pe a ou foʻi i le fale ae ou tago e valu loʻu lima, e mafoʻe mai le paʻu i oʻu atigilima.”

Afai e iai, e lelei foʻi le faaaogā o se kulimi e puipui ai le paʻu mai le lā. O loo tusia i fagu kulimi numera e taʻu mai ai le malosi o le kulimi, ma o le numera 15 pe sili atu, e sili ona lelei, ma ia uu atoa ai le paʻu pe a toe 30 minute alu i fafo. Ia taʻi lua itula ma toe uu.

E tele ni vala ua afāina ai mata ona o le tulaga tetea. O le tulaga masani lava, o le lanu i le tamatamaʻimata, e ese ai mai le ʻiʻoimata, e puipuia mata pe a susulu i ai le lā. Ae, e tau leai se lanu i tamatamaʻimata o tetea, ma e susulu saʻo lava le malamalama i totonu o mata, ma tigā ai. O le toʻatele o tetea ua fai pulou  taumata e puipui ai o latou mata, po o tioata e puipui ai mai ave malolosi o le lā. O isi tetea e fai a latou mata faapitoa. Fai mai Ioane, e na te lē manaʻomia se mata i le tele o aso. Ae a oo i le pō, e tigā ona mata pe a sulugia e molī o taavale.

E tele tagata e manatu faapea e mūmū mata o tetea, ae e lē saʻo lea manatu. O le tele o tetea e pei a lanu efuefu, pe enaena, pe lanumoana o latou tamatamaʻimata. O lea la, aiseā ua pei ai e mūmū o latou mata? Ua fai mai le tusi e faatatau i tetea, Facts About Albinism, e faapea: “E iai molī e aafia ai mata o tetea, ona pei lea e lanu mūmū pe lanu violē o latou tamatamaʻimata, ona e tau leai se lanu o iai. E māfua ona lanu mūmū, ona o le ʻafuʻafu i tua o le mata.” E tai tutusa le mea e tupu i mata o tetea, ma le mea e tupu i nisi taimi i mata o tagata e puʻe o latou ata, ae o loo faaemo molī faaemo e puʻe ai, e maua ifo le ata e pei e mūmū o latou mata.

O faalētonu i mata, o se mea e taatele i tagata tetea. O se tasi o faalētonu, e māfua ona o suiga i neula o loo sosoo ai le ʻafuʻafu o le mata ma le faiʻai. O le mea e tupu, e faigatā ona pupula faatasi mata i se mea o pupula i ai, ma ua faigatā ai ona iloa tonu le mamao o se mea o pupula i ai. E mafai ona faaleleia lea tulaga e taʻu o le strabismus, e ala i le fai o se taotoga, po o se matatioata e faasaʻo ai.

I le tele o atunuu, e taugatā togafitiga mo mata o tetea, pe e lē maua ai foʻi. O le ā la o fai e Ioane e tusa o lona tulaga? Ua fai mai o ia. “E ao lava ona ou faaeteete. A ou fia sopo i le isi itu auala, e lē gata ina faaaogā oʻu mata, ae faaaogā foʻi ma oʻu taliga. Afai ua ou iloa atu se taavale, ae i le taimi e tasi e lagona atu e oʻu taliga, o lona uiga la ua vave le sau a le taavale ma e lē saogalemu ona ou sopoʻia le isi itu.”

O se isi foʻi faafitauli ua afāina ai mata o tetea, e lē toʻa lelei ae minoi solo iʻoimata. Ua afāina ai le latou vaai ona e na o mea e lata mai, po o na o mea mamao, e mafai ona iloa lelei atu. E aogā tioata i nisi taimi e faaleleia ai le vaai, ae e lē faapea o le a foʻia ai le faafitauli. O le mea la ua fai e nisi pe a faitau se tusi, e tuu lona tamatamaʻilima i autafa o lona mata, pe faasipa lona ulu.

O le mea e sili ona faigatā iā Ioane, ona seʻi iloga ua tuu faalatalata se tusi i ona mata, ona faatoʻā manino lea o upu i lana vaai. O ia o se Molimau a Ieova, ma fai mai o ia. “Seʻi iloga e tuu laʻu tusi e faalatalata i oʻu mata, ona mafai lea ona faitau. Ae a manino loa upu i laʻu vaai, e vave lava laʻu faitau. E tāua tele lea tulaga ina ia mafai ai ona faitauina laʻu Tusi Paia i aso taʻitasi.” Ua toe fai mai o ia: “Afai e fai saʻu lauga i sauniga, ou te sauniuni lelei lava, ina ia ʻalofia ai loʻu tilotilo soo i aʻu faamaumauga. Ua ou fiafia lava ona o loo lomia Le Olomatamata  i laʻu gagana o le Yoruba, i le lolomi mata tetele.”

E lē faigofie i se tamaitiiti tetea le taimi e auai atu i aʻoaʻoga. Ae e mafai ona maua mea e fesoasoani iā i latou i lea vaitaimi, pe a muaʻi oo atu mātua ma talanoa ma faiaʻoga ma pule o aʻoga. O se faataʻitaʻiga, i nisi aʻoga, ua maua ai tusi faapitoa ma tusi ua lolomi mata tetele, faapea ma kaseti, e aogā i tetea. Ma o le a sologa lelei lea tamaitiiti i le aʻoga, pe afai e galulue faatasi mātua, faiaʻoga, faapea ma pule o aʻoga e fesoasoani iā te ia.

O Luʻitau i le Va ma Tagata

O le tele lava o tagata tetea, ua iloa ola e tusa ma mea e gata ai lo latou mafai. Ae ua faigatā i le toʻatele o i latou ia vaaiga ma upu a tagata. Ua sili ona faigatā lea tulaga i tamaiti tetea.

I nisi vaega o Aferika i Sisifo, e ula tagata i tamaiti tetea ma fai i ai tala taufaifai. Ma i isi vaipanoa e faaaogā ai le gagana Yoruba, ua taʻu i latou e tagata o “Afin,” o lona uiga, e “ʻauleaga.” E sili ona ulagia tamaiti tetea ae tau lē ula i tetea matutua. O nisi tetea ua sili iā i latou le nofo fale, e ui o le olaga o tagata i Aferika i Sisifo e fai feʻau i fafo. Ma ua faigofie ai lava i tetea ona lofitūina e lagona lē aogā ma ua tuulafoaʻia. E faapena lagona o Ioane a o leʻi iloaina le upu moni o le Afioga a le Atua. Ae ina ua māeʻa lona papatisoga i le 1974, na sui atoa lana vaaiga i le olaga. Sa fai ma ana masani le nofo fale, ae ua ia iloaina nei, e tatau ona alu atu e talaʻi i isi, ma taʻu atu le faamoemoe matagofie ua ia aʻoaʻoina. Na fai mai o ia, “E sili atu ona tāua lo latou maua o se faiā ma Ieova nai lo loʻu manatu tele i loʻu tulaga tetea.” Pe iai se isi e ula iā te ia i le talaʻiga? Ua fai mai Ioane, “O nisi taimi, a lē fiafia le tagata i le feʻau o le Tusi Paia, e ula mai i oʻu foliga. Ae ou te lē popole i ai ona ou te iloa, ua māfua lona lē fiafia ona o le tala lelei, ae e lē o aʻu.”

Lē Toe Iai se Tasi e Tetea

I lenei vaitaimi, ua tele fesoasoani ua maua e aogā i tetea. Ua sili foʻi ona tele fesoasoani ua maua mai suʻesuʻega faasaienisi. Ua iai foʻi asosi a tagata tetea e fetufaaʻi ai ma faaauilumaina le malamalama i lo latou tulaga. Ae o le vaifofō e sili i na mea uma, e ala mai lea i le Atua ae lē o tagata.

Ona o le tino augavale mai iā Atamu, ua leai lava se eseesega o le tetea ma isi faalētonu o le tino ua iai i tagata. (Kenese 3:17-19; Roma 5:12) E ala i le taulaga togiola a Iesu Keriso, ua toeitiiti ona foaʻi lea e Ieova le soifua mālōlōina atoatoa i tagata faatuatua uma. Ioe, o Ia e “faamālōlōina ou maʻi atoa uma.” (Salamo 103:3) O le a lē toe iai se tasi e tetea, auā o le a taunuu iā i latou uma upu mai i le Iopu 33:25 e faapea: “E toe ola lelei ai lona tino e sili i le tama itiiti, e toe foʻi o ia i ona pō o lona tauleʻaleʻa.”

[Faaopoopoga i lalo]

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 29]

‘O le mea sili ia latou maua se faiā ma Ieova, ma e lē tatau ai ona ou matamuli ae talaʻi atu.’—Ioane

[Pusa i le itulau 28]

ITUAIGA ESEESE O TETEA

O loo taʻua i lalo ituaiga o tetea ua iai le tele o tetea:

Oculocutaneous albinism. E leai se lanu i le paʻu, lauulu ma mata. Pe tusa ma le 20 ituaiga o tetea e lavea ai i le vaega lea.

Ocular albinism. E na o mata e aafia ai. Ae o le paʻu ma le lauulu e pei lava o isi tagata.

E iai foʻi ituaiga e lē taatele. O se faataʻitaʻiga, e iai le ituaiga e iai le sootaga ma le maʻi e taʻu o le Hermansky-Pudlak, (HPS). O tagata e maua i le HPS, e faigofie ona totoulia le paʻu pe pilikigofie. E toatele tagata i le nuu o Puerto Rico e maua ai, ma e tusa ma le 1 mai le 1,800 tagata o le faitau aofaʻi o lea atunuu e maua ai.