Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Po o Pulea Oe e Tupe po o E Pule Ai?

Po o Pulea Oe e Tupe po o E Pule Ai?

Po o Pulea Oe e Tupe po o E Pule Ai?

PO O e mafatia i maʻi tautupe? Ua taʻua mai i lipoti, o lenei maʻi ua aafia ai se vaega tele o tagata i le lalolagi aoao. O le ā lenā maʻi?

Na faafesootaʻi talu ai nei e Dr. Roger Henderson, o se fomaʻi e suʻesuʻe i maʻi o le mafaufau i Peretania le faaupuga “maʻi tautupe,” e faailoa mai ai āuga o le mafaufau e oo i tagata ua omia ona o le popole i tupe. O āuga e aofia ai le tau mole, tigā le ulu, faafaufau, mageso le tino, lē manogi se meaʻai, teʻi lava ua ita, lē toʻa, ma mafaufauga sesē. Ua taʻua e Henderson, “O le popole i tupe o le māfuaaga autū lea o omiga.”

E lē o se mea e faateʻia ai, a o faagasolo masina talu ai nei, ua toʻatele tagata ua aafia i āuga o le maʻi lea e fesootaʻi i le popole i tupe. O le tulaga faalētonu o le tamaoaiga i nisi atunuu, ua māfua ai ona leai ni galuega, fale, ma faaputuga tupe i se tulaga mataʻutia. Ua gau pisinisi tetele, e oo lava i atunuu aupito i mauoloa, ua latou saʻili mo ni tupe e taofia ai le faaleagaina o lo latou tamaoaiga. I atunuu tau atiaʻe, ua māfua ona popole le toʻatele ona o le taugatā o le tau o meaʻai ma isi oloa masani.

E taatele foʻi le popole i tupe i taimi e mau ai. I le faagasologa o tausaga talu ai nei a o lelei le tulaga tau tamaoaiga, e toʻatele tagata ua mamaʻi ona o le popole i tupe. O se faataʻitaʻiga, na faamatala mai e se nusipepa a Aferika i Saute The Witness, e faapea, “na salalau atu i Aferika se faamaʻi sosolo o le soona faaaogā o tupe, faiga faapisinisi matapeʻapeʻa, ma le manaʻo tele i meafaitino.” Ua lisi mai e le nusipepa nisi o āuga o lenei “faamaʻi,” e aofia ai omiga, aitalafu, faamaʻimau, soona galue, faalogona o le lē maua o mea o loo e manaʻomia, matauʻa, ma le paʻū o le tamaoaiga.” Ua tuuaʻia tupe i le faaauau pea ona faaleagaina le tulaga o le olaga i Aferika.

A o leʻi tupu le tulaga faigatā tautupe talu ai nei, na oo ai Initia i se tulaga mataʻina i le faateleina o le tamaoaiga. Ua lipotia mai e le India Today International e faapea, o le 2007 o se tausaga lea na “vave ai ona agaʻi i luma le atunuu i se tulaga fou iloga o le faaaluina o tupe.” Ae i lenā taimi, na popole ai tagata maualuluga ina neʻi avea le tulaga manuia o le tamaoaiga i Initia, ma mea e iʻu ai ina faateteleina le vevesi ma oo ai i faiga sauā.

I lenā lava taimi, na iai ai se vaega o talavou matutua i le Iunaite Setete, sa soona faaalu a latou tupe e faatau ai oloa taugatā. Peitaʻi, sa latou lē mauaina le fiafia mai i le tele o oloa taugatā sa mafai ona latou faatauina. Ua faapea mai le manatu o tagata suʻesuʻe, o le tele o tupe, o se tasi lea o māfuaaga autū o le lē puleaina o le ʻava malosi, le lē fiafia, ma le pule i le ola. Ua faailoa mai e se suʻesuʻega, e ui i le tele o mea ma le tamaoaiga, “e itiiti ifo i le toʻatasi mai i le toʻatolu o tagata Amerika,” ua faapea mai e “matuā fiafia.”

O le Isi Itu

I le isi itu, i aso lelei ma aso leaga, e toʻatele tagata o ē e mauʻoa ma matitiva e faalē popole tele i tupe ma le mauaina o meafitino. Aiseā ua eseese ai?

I se lipoti ua faaulutalaina The Meaning of Money, ua mātauina ai e tagata suʻesuʻe, o nisi tagata ua “matuā uunaʻia lava e tupe ma pulea foʻi e tupe. E ono oo ai i omiga ma faalētonu ai le mafaufau.” Ua latou faapea mai, o le eseesega la: “O i latou e faasoa lelei a latou tupe, e foliga mai e latou te pulea lelei tulaga eseese ma e saʻo foʻi la latou vaai iā i latou lava. O i latou o pule o tupe, ae e lē o ni pologa i tupe . . . Ua faapea mai tagata suʻesuʻe, o i latou e faasoa lelei tupe, e ono faaitiitia ai omiga, ma tau leai ai ni tulaga faigatā.”

O le ā lou manatu i tupe? Ua faapefea i le vave ona suia o le tulaga o le tamaoaiga o le lalolagi ona aafia ai oe? Po o pulea oe e tupe po o e pule ai? Atonu e te leʻi tofo i ni āuga o le faamaʻi tautupe. Ae, pe e mauoloa pe mativa, o loo aafia ai i tatou uma lava i āuga o le faamaʻi ona o le popole i tupe. Seʻi manatu i suiga e oo i ai pe a faasoa lelei au tupe, e mafai ona maua ai le filemu o le mafaufau ma se olaga fiafia.

[Pusa i le itulau 20]

Atonu o loo pulea oe e tupe pe afai . . .

E te ʻalofia le talanoa i tupe ona e oso ai lou popole

O tupe e masani ona vevesi ai le aiga

E te soona faaalu tupe e aunoa ma lou mafaufau i ai

E te popole i pili i aso uma lava

E te lē o mautinoa pe fia lau tupe e maua

E te lē o mautinoa pe fia le tupe na e faaaluina

E te lē o mautinoa pe fia le mea o loo e aitalafu ai

E masani lava ona ova le pili nai lo le aofaʻiga o loo e faatalitalia

E masani ona tuai ona totogi au pili

Ua toetoe lava a lē mafai ona e totogia le aofaʻiga aupito i laʻitiiti o lau pepa lea e fai ai aitalafu (credit card)

Ua e totogia au pili i tupe na tuuesea mo isi mea

Ua e faia isi galuega faaopoopo ina ia totogi ai au pili

Ua toetoe lava faia se isi au aitalafu ina ia totogi ai aitalafu tuai

Ua e faaaogāina au tupe na faaputu e totogi ai pili masani

E toetoe lava e lē aulia le faaiʻuga o le masina e aunoa ma le iai o sau tupe

Ua e omia i le manatu e tatau ona e faaputuina ni tupe se tele

Ua aafia lou tino ma le mafaufau ona o omiga mai tupe

[Ē Ana le Ata]

Mai le: Money Sickness Syndrome, tusia e Dr. Roger Henderson