Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Faapa‘ū Tama—E Lē o se Vaifofō e Sao Mai i Faafitauli

Faapa‘ū Tama—E Lē o se Vaifofō e Sao Mai i Faafitauli

Faapaʻū Tama—E Lē o se Vaifofō e Sao Mai i Faafitauli

NA OLA aʻe Pili ma lona talitonuga o le faapaʻū tama, o se agasala matuiā ma e tusa lava ua fasioti tagata. Ae ina ua tupu se faafitauli iā te ia i le 1975, na lē tumau o ia i lona talitonuga ona ua tō lana uō teine o Vitoria, ma e leʻi fia faaipoipo Pili ma avea o se matua. Na fai mai o ia: “Na vave ona ou mafaufau i se vaifofō faigofie ma na ou fai iā Vitoria e faapaʻū lana pepe.”

Pe a iai se maʻitaga e lē manaʻomia, o se faiga ua taatele le mea na taʻu e Pili o se vaifofō faigofie, po o le faapaʻū tama. I se suʻesuʻega na faia i le 2007 i le lalolagi aoao, na iloa ai e tusa ma le 42 miliona pepe na faapaʻū i le 2003, i le lalolagi atoa. O fafine na faapaʻū a latou pepe, e mai i lanu ma atunuu eseese, o lotu, ma tulaga tau tamaoaiga, o aʻoaʻoga, ma e eseese lo latou matutua. O le ā lau mea e fai pe afai ua e maʻitō ae e te lē o manaʻo ai? Aiseā ua filifili ai le toʻatele e faapaʻū a latou pepe?

‘E na o le Pau Lea o le Vaifofō na Ou Manatu i Ai’

Na fai mai se fafine e 35 tausaga: “Faatoʻā uma atu loʻu maʻitaga lea sa ou mafatia ai, ma e tele faafitauli tautupe ma omiga i loʻu aiga. Ae ono vaiaso talu ona ou fanau ae ua ou toe tō foʻi. Na ma filifili loa e faapaʻū le pepe. Sa ou lagona lava le sesē o lea mea, ae na o le pau lea o le vaifofō na ou manatu i ai.”

E tele māfuaaga e ala ai ona faapaʻū le pepe a se fafine, ona atonu e lē lava tupe, pe e lē manaʻo foʻi e toe iai se fesootaʻiga ma le tamā o le pepe ona e sauā. Pe atonu foʻi e lē o talafeagai ma fuafuaga a le ulugalii le faia o se pepe.

O nisi taimi, e filifili ai e faapaʻū le pepe ina ia puipuia ai le igoa lelei. O le tulaga lenā o se isi maʻi na taʻua e Dr. Susan Wicklundin i lana tusi e faatatau i le faapaʻū tama. Na taʻutino atu se maʻi na manaʻo e faapaʻū lana pepe e faapea: “E toʻaʻaga oʻu mātua i le lotu. . . . Afai e fai saʻu pepe ae ou te leʻi faaipoipo, o le a faaleagaina ai lo la igoa lelei. E taʻu atu ai i a la uō, ua agasala le la tama.”

Ona fesili atu lea o Dr. Wicklund: “Ia, ua e agasala i le la vaaiga, ae o ā o la lagona i le faapaʻū tama?” Na faapea mai le teine: “O se mea e matuā lē faamagaloina lava. Ae e lē leaga tele auā e lē o iloa e se isi. Afai e faapaʻū laʻu pepe, e lē taitai ona iloa e uō a oʻu mātua.”

Po le ā lava le tulaga, e lē faigofie ona filifili e faapaʻū ma le loto i ai se pepe. O se mea e matuā mafatia ai. Peitaʻi, afai e faapaʻū lau pepe, faamata e uma ai i inā ou faafitauli?

Mafaufau i Iʻuga

I se suʻesuʻega na faia i le 2004 i fafine Rusia e 331 ma fafine Amerika e 217, ua faaalia ai, o ē na faapaʻū a latou pepe, e tusa ma le ʻafa o i latou na lagona le mafatia ina ua uma ona fai. E toetoe lava 50 pasene o fafine Rusia ma e toetoe lava 80 pasene o fafine Amerika na lagona le nofosala i lenei mea. E sili atu i le 60 pasene o fafine Amerika na ‘lē mafai ona latou faamagaloina i latou lava.’ Talu ai e toʻatele ē e lagona le nofosala, e oo lava i ē e lē lolotu, aiseā la ua toʻatele ai teine talavou ua faapaʻū a latou pepe?

Ona e tele ni omiga iā i latou ina ia faapaʻū le pepe. Atonu e uunaʻia e o latou mātua, o paaga, po o se uō, le faapaʻūina o le pepe o se auala lea e foʻia ai se faafitauli. Ona faatopetope lea ona faia se faaiʻuga e lē talafeagai. E tusa ai o lamatiaga o le faapaʻūtama, ua faapea mai Dr. Priscilla Coleman, o se fomaʻi o le mafaufau: “Peitaʻi, pe a mou atu omiga ma ua uma ona faatino le filifiliga, ona toe mafaufau lelei lea o fafine, ma lagona ai loa le nofosala, le faanoanoa, ma toe salamō.”

Ua māfua le toe salamō ona o le fesili lenei: Ina ua faapaʻū le pepe, po o lona uiga o lea ua aveese se tagata ola mai le manava o le tinā? Na fai mai se lipoti mai le vaega i South Dakota e suʻesuʻeina le faapaʻū tama, o le tele o fafine maʻitō o loo mafaufau e faapaʻū le pepe, na “faasesēina e faapea e na o se ʻafuʻafu lea e aveese, ae semanū e lē faapaʻūina a latou pepe pe ana latou iloa le mea moni.”

Ina ua uma se iloiloga o “faamatalaga faamomoiloto” mai fafine e 1,940 na faapaʻū a latou pepe, na taʻua ai e faapea: “Ua matuā lē fiafia le tele o nei fafine ma ua lagona le faanoanoa ona ua misia a latou pepe, ona na fai i ai fomaʻi e lē o se ola.” O loo taʻua ai foʻi e faapea “e matuā mafatia ai lava lona mafaufau i le iloa ua ia fasiotia lana pepe.”

Ae o le ā le mea moni? Pe ua na o se ʻafuʻafu lea o loo aveese pe a faapaʻū le pepe a le fafine? I le taimi o iai le pepe i le manava o le tinā, po o ia o se tagata ola?

[Pusa/Ata i le itulau 12]

IʻUGA O LE FANAU, PO O LE FAAPAʻŪ O SE PEPE

I le 2006, na iloiloina talaaga o le tele o fafine na totō a o talavou. O le ʻafa o i latou na fananau saʻo a latou pepe, a o le isi ʻafa na faapaʻū a latou pepe. E tusa ai o lea suʻesuʻega, “o ē na fananau saʻo a latou pepe, e itiiti lo latou manaʻomia o fesoasoani e tusa o faafitauli o le mafaufau, e lē tele ni faafitauli o le lē moe, ma e ono lē tagofia le mariuana, pe a faatusatusa iā i latou na faapaʻū a latou pepe.”—Journal of Youth and Adolescence.

Na faailoa mai i se lipoti “iʻuga o iloiloga tetele e fā e faavae mai i suʻesuʻega na faia i le lalolagi.” O ā mea na iloa mai ai? “O fafine na faapaʻū a latou pepe, na sili atu faafitauli tau i le mafaufau na oo i ai, pe a faatusatusa atu i ē e leʻi faapaʻūina a latou pepe.”—Report of the South Dakota Task Force to Study Abortion—2005.