1, 2. (a) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le tumau o Kitiona ma lana ʻautau e toʻa 300? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.) (e) E tusa ai ma le Luka 21:19, aiseā e tāua tele ai le tumau?

SEʻI taumafai e faaata i le mafaufau le faigatā o le taua a fitafita Isaraelu sa taʻitaʻia e le faamasino o Kitiona ma o latou fili. Sa tuliloa e Kitiona ma ana fitafita tagata Mitiana ma ē na latou aufaatasi i le pō atoa, i le pe tusa ma le 32 kilomita (20maila). Ua faamatala mai e le Tusi Paia le mea na sosoo ai: “Ona sau ai lea o Kitiona ma sopoʻia Ioritana, o ia ma tagata e toʻatolu selau ua iā te ia, ua lē lavavā.” Peitaʻi e leʻi oo i le taimi e manumalo ai, ona sa manaʻomia ona latou tau ma isi fitafita e toʻa 15,000. Na sauāina e nei fili tagata Isaraelu mo le tele o tausaga, ma sa tatau ona lē faavaivai tagata Isaraelu. O lea, na tuliloa ai pea e Kitiona ma lana ʻautau o latou fili ma faatoʻilalo i latou.—Faama. 7:22; 8:4, 10, 28.

² O loo tatou tauina foʻi se taua faigatā. O o tatou fili e aofia ai Satani, lana lalolagi ma lo tatou tulaga lē lelei atoatoa. O nisi o i tatou sa tauivi ma nei fili mo le tele o tausaga. Ae o le fesoasoani a Ieova ua tatou manumalo ai i le tele o taimi. Peitaʻi, e leʻi oo i le taimi e tatou te manumalo atoatoa ai. E iai taimi e tatou te lagona ai le vaivai, po o le lēlavā foʻi e faatali le iʻuga o lenei faiga o mea.  Na lapataʻi mai Iesu o le a tatou feagai ma tofotofoga faigatā ma sauāga ogaoga a o faagasolo aso e gata ai. Ae na ia fetalai foʻi, e tatou te manumalo pe afai e tatou te tumau. (Faitau le Luka 21:19.) O le ā le tumau? O le ā e fesoasoani iā i tatou e tumau ai? O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā i latou na tumau? E lē gata i lea, e faapefea ona ʻfaaatoatoa galuega o lo tatou tumau’?—Iako. 1:4.

3. O le ā le tumau?

³ I le Tusi Paia, e tele mea e aofia ai i le tumau nai lo o le tau ina lavātia o se tulaga faigatā. O le tumau e aofia ai o tatou loto ma mafaufau, po o le auala e tatou te tali atu ai i tulaga faigatā. O le tumau e fesoasoani iā i tatou ina ia lototetele, faamaoni ma onosaʻi. Ua faapea mai se tasi o tusi, o le tumau o se uiga e fesoasoani e faamalosia ai lo tatou faamoemoe, ma ʻalofia lo tatou faavaivai pe a feagai ma luʻi. E fesoasoani iā i tatou ina ia tutūmausalī ma lē maluelue e oo lava i tofotofoga e sili ona faigatā. E fesoasoani foʻi iā i tatou ina ia manumalo i na luʻi, ma uaʻi atu i lo tatou sini nai lo o tatou tigā.

4. Aiseā e tatou te faapea atu ai o le alofa e uunaʻia ai Kerisiano ina ia tumau?

⁴ O le alofa e uunaʻia ai i tatou ina ia tumau. (Faitau le 1 Korinito 13:4, 7.) I le ā le itu? O le alofa iā Ieova e uunaʻia ai i tatou e tumau i so o se tulaga faigatā e na te faatagaina. (Luka 22:41, 42) O le alofa i o tatou uso, o le a tatou onosaia ai o latou vaivaiga. (1 Pete. 4:8) O le alofa foʻi i a tatou paaga faaipoipo e fesoasoani lea e feagai ai ma “puapuaga” lea e oo foʻi i ulugalii fiafia, ma faamalosia ai a tatou faaipoipoga.—1 Kori. 7:28.

5. Aiseā e faapea atu ai o Ieova le fesoasoani sili e mafai ona tatou tumau ai?

⁵ Ia talosaga iā Ieova mo le malosi. O Ieova o “le Atua o lē ua tatou tumau ai ma aumaia ai faamāfanafanaga.” (Roma 15:5) E na o ia e malamalama lelei i o tatou tulaga, faalogona ma talaaga. O lea, e na te silafia lelei mea e tatou te manaʻomia ina ia tumau ai. Ua faapea mai le Tusi Paia: “E faia e ia o mea e mananaʻo ai i latou o ē e matataʻu iā te ia, e faafofoga foʻi o ia i a latou alaga, ma ia faaolaina i latou.” (Sala. 145:19) Ae e faapefea ona tali mai le Atua i a tatou tatalo mo le malosi e tumau ai?

6. E pei ona folafola mai i le Tusi Paia, e ono faapefea ona saunia e Ieova se ʻauala e tatou te sao ai’ mai i faafitauli?

⁶ Pe a tatou tatalo iā Ieova mo le fesoasoani e tumau ai, ua ia folafola mai e saunia se ʻauala e tatou te sao ai.’ (Faitau le 1 Korinito 10:13.) E faapefea ona ia faia lenā mea? E iai taimi atonu e na te aveesea ai se faafitauli. Ae i le tele o taimi, e na te foaʻi mai le malosi e “mafai ai ona tutumau atoatoa ma ia faapalepale, atoa ma le olioli.” (Kolo. 1:11) O lona silafia lelei foʻi o le mea e gata ai lo tatou malosi i le tino, mafaufau, ma faalogona, e na te lē faatagaina ai so o se tulaga faigatā e sili atu nai lo o mea e tatou te lavātia.

7. Aumai se faataʻitaʻiga o le māfuaaga e manaʻomia ai meaʻai faaleagaga ina ia tumau ai.

⁷ Ia faamalosia lou faatuatua e ala i meaʻai faaleagaga. Aiseā e tāua ai meaʻai faaleagaga? Seʻi fai se faataʻitaʻiga: Pe a aʻea e se tasi le mauga o Evaresi, e manaʻomia ona ia taumafa i le tele o meaʻai e maua ai le malosi, e sili atu nai lo o le aofaʻiga masani e taumafaina e se tagata. O le faia faapea, e mafai ai e le tagata o loo aʻea le mauga ona tumau ma ausia ai lona sini. I se tulaga talitutusa, e tatou te manaʻomia le tele o meaʻai faaleagaga, ina ia tumau ma ausia ai lo tatou sini. E tatau ona tatou maumauaʻi e faatele le taimi e fai ai a tatou lava suʻesuʻega ma auai i sauniga. O nei gaoioiga  o le a faamalosia ai lo tatou faatuatua.—Ioa. 6:27.

8, 9. (a) E tusa ai ma le Iopu 2:4, 5, o le ā le tuuaʻiga o loo tatou fesagaʻia pe a feagai ma tofotofoga? (e) Pe a e feagai ma tofotofoga, o le ā le vaaiga e mafai ona faaata i lou mafaufau?

⁸ Ia manatua lou faamaoni i le Atua. E tatou te mafatia pe a feagai ma tofotofoga. Peitaʻi e iai isi mea e aofia ai, o loo tofotofoina ai lo tatou faamaoni i le Atua. O le auala e tatou te tali atu ai i se tofotofoga, e iloa ai po o tatou vaai iā Ieova o le Pule moni i le aoao o mea. I le ā le itu? O Satani o le fili o le Atua, o lē e tetee i le pule a le Atua, ma na taufaifai i le Atua e ala i le faapea atu, e māfua ona auauna tagata i le Atua ona o ni māfuaaga manatu faapito. Ua faapea mai Satani: “O mea uma foʻi ua iai i le tagata e avatu e ia e sui ai lona ola.” Na sosoo ai lea ma le faapea atu o Satani e faatatau iā Iopu: “Ae peitaʻi, ia aapa atu lou aao faamolemole, ma e tago atu i ona ivi ma lona tino, pe e lē faifai ai o ia i ou lava luma.” (Iopu 2:4, 5) Po ua iai se suiga o Satani talu ona ia faia lenā tuuaʻiga? E matuā leai lava. I le tele o tausaga mulimuli ane ina ua lafo mai Satani i le lalolagi, sa faaauau pea ona tuuaʻia e Satani auauna faamaoni a le Atua. (Faaa. 12:10) I aso nei, o loo faaauau pea ona faapea mai Satani e māfua ona auauna tagata i le Atua, ona o māfuaaga manatu faapito. O loo vilivilitaʻi Satani e tatou te teena le tonu o le aiā a Ieova e pule ai, ma lē toe auauna ai iā te Ia.

⁹ Pe a e mafatia i taimi o tofotofoga, ia taumafai e faaata i lou mafaufau le vaaiga lenei. O le tasi itu o loo iai Satani ma ana temoni. O loo latou vaavaai mai po o le ā lau gaoioiga o le a fai ma faapea ifo o le a e faavaivai. Ae o le isi itu o loo iai Ieova, lo tatou Tupu o Iesu Keriso, le ʻaufaauuina ua toe faatutūina, ma le faitau afe o agelu. O loo latou silasila mai foʻi i ou mafatiaga, peitaʻi o loo latou faamalosi mai iā te oe. E latou te fiafia pe a vaai mai o loo e tumau ma faamaoni iā Ieova. Ae e faalogo atu loa o loo fetalai mai Ieova: “Loʻu atalii e, ia atamai oe ma faafiafia ai loʻu loto, ona ou mautali ai lea i lē o loo taufaifai mai.”—Faata. 27:11.

10. E faapefea ona e faaaʻoaʻo i le tumau o Iesu?

¹⁰ Ia taulaʻi atu i le taui. Seʻi faapea o loo alu sau faigāmalaga. Atonu e te uia se auala pogisa e tai pei o se ana. O mea uma lava e tau i ai lau vaai e pogisa. Ae ua e iloaina, pe afai e faaauau pea lau malaga seʻia oo i le isi pito o le ana, o le a e toe vaaia le malamalama. E taitutusa le olaga ma lenā faigāmalaga. Atonu e te feagai ma tulaga e sili ona faigatā, ma e lofitūina ai oe i popolega. Atonu na faapena foʻi faalogona o Iesu. I le taimi na fasiotia ai o ia i luga o le laau, na faalumaina o ia ma matuā tigā ai. E lē taumatea o le taimi sili ona faigatā lenā o lona olaga. Ae o le ā na fesoasoani iā te ia e tumau ai? Ua faapea mai le Tusi Paia, na tepa taulaʻi atu o ia i le “olioli sa i ona luma.” (Epe. 12:2, 3) Sa uaʻi atu Iesu i le taui o lona tumau. Ae o le vala e sili ona tāua, o le faia o sana vaega i le faapaiaina o le suafa o le Atua, ma lagolagoina le aiā a le Atua e pule ai. Sa ia iloa e lē tumau le tofotofoga na ia fesagaʻia, ae o lona taui i le lagi e tumau lea e faavavau. I aso nei, atonu e tigā ma matuā faigatā tofotofoga e tatou te fesagaʻia, ae aua neʻi galo e lē tumau na tofotofoga.

11. Aiseā e tatau ai ona tatou manatunatu i mea na tutupu iā i latou na “tumau”?

¹¹ E tatou te lē o tumau na o i tatou. Na tusi le aposetolo o Peteru ina ua ia faalaeiau Kerisiano e tumau i le tele o tofotofoga ma iā Satani: “Ia outou tutumau e tetee atu iā te ia, ma ia mausalī lo outou faatuatua, auā ua outou iloa o mea lava ia o loo  faapuapuagatia ai foʻi lo outou ʻauuso atoa i le lalolagi.” (1 Pete. 5:9) O mea na tutupu iā i latou na “tumau” e aʻoaʻoina ai i tatou i le auala e faamaoni ai. E faamautinoa mai ai foʻi e mafai ona tatou tumau ma faamanatu mai ai o le a tauia lo tatou tumau. (Iako. 5:11) Seʻi o tatou iloiloina nisi o faaaʻoaʻoga. ^[1]

12. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a kerupi na tofia e leoleoina Etena?

¹² O kerupi o ni agelu e maualuluga o latou tulaga. Na avatu e Ieova i nisi o kerupi se tofiga fou i le lalolagi, ina ua agasala Atamu ma Eva. Sa matuā ese lava mai i o latou faaeaga i le lagi. O la latou faaaʻoaʻoga e aʻoaʻoina ai i tatou i le auala e tumau ai, pe a mauaina se tofiga faigatā. Ua faapea mai le Tusi Paia na tuu e Ieova “kerupi i le itu i sasaʻe o le faatoʻaga o Etena, ma le pelu afi mumū o loo taavili pea, e leoleo ai le ala i le laau o le ola.” ^[2] (Kene. 3:24) E lē o taʻua i le Tusi Paia na faitio kerupi, pe manatu foʻi e faatauvaa lea tofiga pe a fua i o latou tulaga. E latou te leʻi faavaivai ma fiu i lea tofiga. Nai lo o lea, na latou tumau i lo latou tofiga seʻia oo ina māeʻa la latou galuega, atonu ina ua oo mai le Lolo, ina ua mavae le silia i le 1,600 tausaga.

13. O le ā na fesoasoani iā Iopu e tumau ai i tofotofoga ogaoga?

¹³ Le auauna faamaoni o Iopu. E iai taimi atonu e te tigā ai pe a fai atu e sau uō po o sou tauaiga se faamatalaga e te lotovaivai ai. Pe atonu foʻi ua e aafia i se maʻi tugā, po o loo e mafatia ona o le maliu o sē e pele iā te oe. Po o le ā lava le tulaga, ae e mafai ona faamāfanafanaina oe i le faaaʻoaʻoga a Iopu. (Iopu 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) E leʻi iloa e Iopu le māfuaaga na faafuaseʻi ai ona mafatia i le tele o tofotofoga, peitaʻi e leʻi faavaivai ai o ia. O le ā na fesoasoani iā te ia e tumau ai? Muamua, na alofa o ia iā Ieova ma mataʻu ai e faia se mea faatigā ai iā te Ia. (Iopu 1:1) Na manaʻo Iopu e faafiafia le Atua i taimi e sologa lelei ai, ma taimi e lē sologa lelei ai mea. E lē gata i lea, na faaali e Ieova lona mana iā Iopu, e ala i le taʻu atu i ai o nisi o mea na ia foafoaina. O lenā vala, na matuā mautinoa ai e Iopu o le a faamutaina e Ieova ona mafatiaga i le taimi tonu. (Iopu 42:1, 2) O le mea lenā na tupu. “Ona faaiʻu lea e Ieova o puapuaga o Iopu, . . .  ma ua faaopoopo e Ieova o mea uma sa iā Iopu, ua faaluaina foʻi.” Sa toeaina lava Iopu ma “e tele foʻi tausaga na soifua ai o ia.”—Iopu 42:10, 17.

14. E tusa ai ma le 2 Korinito 1:6, na faapefea i le tumau o Paulo ona fesoasoani i isi?

 ¹⁴ Le aposetolo o Paulo. Po o e mafatia i teteega faigatā po o ni sauāga? Po o oe o se toeaina i le faapotopotoga po o se ovasia matagaluega, ua lagona le lofitūina ona o le tele o tiute tauave? Pe afai o le tulaga lenā, e mafai ona fesoasoani le faaaʻoaʻoga a Paulo iā te oe. Sa mafatia Paulo i sauāga ogaoga, ma sa ia popole i taimi uma e faatatau i uso i faapotopotoga. (2 Kori. 11:23-29) Peitaʻi e leʻi faavaivai ai Paulo, ma o lana faaaʻoaʻoga na faamalosia ai isi. (Faitau le 2 Korinito 1:6.) O lou tumau e mafai foʻi ona faalaeiauina ai isi ina ia faia faapea.

15, 16. (a) O le ā le “galuega” a le tumau e tatau ona faaatoaina iā i tatou? (e) Aumai ni faaaʻoaʻoga o le auala e tatau ona atoatoa ai ʻgaluega o lo tatou tumau.’

¹⁵ Na faagaeeina le soo o Iakopo e tusi: “Ia atoatoa galuega o lo outou tumau, ina ia atoatoa ma lelei ai outou i mea uma, ma ia leai se mea e mativa ai.” (Iako. 1:4) E faapefea ona ʻfaaatoaina galuega’ a le tumau iā i tatou? Pe a tatou feagai ma se tofotofoga, atonu o le a tatou iloa e manaʻomia ona tatou faaalia atili le onosaʻi, lotofaafetai, ma le alofa. A o tatou onosaia lenā tofotofoga, o le a tatou faaalia atili ai na uiga, ma saga faaleleia ai o tatou uiga totino faa-Kerisiano.

¹⁶ Talu ai o le tumau e mafai ona faaleleia ai o tatou uiga o ni Kerisiano, o le a tatou lē mananaʻo ai e solia tulafono a Ieova ina ia faamuta ai tofotofoga. O se faaaʻoaʻoga, pe a e tauivi ma mafaufauga lē mamā, aua le lolo atu i faaosoosoga. Ae ia talosaga atu iā Ieova mo lana fesoasoani e teena ai mafaufauga sesē. Pe e iai sou tauaiga e tetee iā te oe? Aua le faavaivai. Ia maumauaʻi pea e auauna iā Ieova. O le iʻuga, o le a faamalosia ai lou maufaatuatuaina o Ieova. Ia manatua, e tatau ona tatou tumau ina ia maua ai le finagalo malie o le Atua.—Roma 5:3-5; Iako. 1:12.

17, 18. (a) Ia faataʻitaʻi le tāua o le tumau seʻia oo i le iʻuga. (e) A o lata mai le iʻuga, o le ā ua tatou mautinoa i ai?

¹⁷ E tatau ona tatou tumau seʻia oo i le iʻuga ae lē na o sina taimi. Seʻi faaata i lou mafaufau se vaa ua amata ona goto. E tatau ona feʻausi le pasese i le matafaga ina ia faasaoina ai i latou. O le a malemo le tagata e faavaivai i le taimi e amata ona aau ai. E malemo foʻi le tagata e faavaivai a ua latalata i le matafaga. Pe a tatou mananaʻo e ola i le lalolagi fou, e manaʻomia ona tatou tumau pea. Ia iā i tatou le manatu sa i le aposetolo o Paulo ina ua ia faapea mai: ʻE matou te lē faavaivai.’—2 Kori. 4:1, 16.

¹⁸ E pei o Paulo, ua tatou mautinoa atoatoa foʻi o le a fesoasoani Ieova iā i tatou ina ia tumau seʻia oo i le iʻuga. Na tusi Paulo: “Ua tatou manumalo atoatoa i nei mea uma, ona o ia na alofa mai iā i tatou. Ua ou mautinoa, e lē mafai e le oti, po o le ola, po o agelu, po o malo, po o mea ua iai nei, po o mea e oo mai, po o ē e malolosi, po o le maualuga, po o le loloto, po o se isi lava foafoaga, ona faateʻaeseina i tatou mai i le alofa o le Atua ua iā Keriso Iesu, lo tatou Alii.” (Roma 8:37-39) E moni e iai taimi e tatou te vaivai ai. Peitaʻi, ia tatou faaaʻoaʻo iā Kitiona ma lana ʻautau. Na latou vaivai ae e latou te leʻi faavaivai. ʻNa latou tuliloa atu pea i o latou fili.’—Faama. 8:4.