“TAMĀ,” “PAPA,” “UNCLE.” O igoa na e faaigoa ai aʻu e le toʻatele o talavou i le Peteli. Ou te fiafia i ai, ona ua 89 oʻu tausaga. O faaupuga alofa faapena o se faamanuiaga mai iā Ieova mo le 72 tausaga o laʻu auaunaga faataimi atoa. O le tele o mea na tutupu i laʻu auaunaga i le Atua, ua mafai ai ona ou faalaeiau talavou e faapea, ʻO loo iai le taui mo la outou galuega, pe afai e tou te lē lotovaivai.’​—2 No. 15:7.

Na siitia atu oʻu mātua i Kanata mai i Ukraine, ma faamautū ai i le taulaga o Rossburn i le vaipanoa o Manitoba. E toʻavalu le fanau tama a loʻu tinā ma e toʻavalu foʻi lana fanau teine, ae e leai se masaga. O aʻu e lona 14 i le fanauga. Sa naunau loʻu tamā i le Tusi Paia ma e na te faitauina mai iā i matou i taeao o Aso Sa. Peitaʻi, na vaai o ia i lotu o se auala e suʻe ai tupe a tagata, ma e masani ona ula mai e faapea, “Po o ai na totogia Iesu mo lana galuega talaʻi ma aʻoaʻo atu?”

E toʻafā oʻu uso ma e toʻafā foʻi oʻu tuafāfine na taliaina le upu moni mulimuli ane. Na paeonia loʻu tuafafine o Rose seʻia oo ina maliu. I ona toe aso, na ia faalaeiauina tagata uma ina ia faalogo i le Afioga a le Atua. Na faapea atu o ia, “Ou te fia feiloaʻi iā te oe i le lalolagi fou.” Na avea muamua loʻu uso matua o Ted o se tagata na talaʻi e faatatau i le afi i seoli. Na talaʻi o ia i luga o le leitiō i taeao o Aso Sa uma. Na lauga atu o ia i lana ʻaufaalogologo ma faailoa atu o le a susunuina e faavavau tagata agasala i le afi i seoli. Peitaʻi, na avea mulimuli ane Ted o se auauna faamaoni ma maelega a Ieova.

I se tasi aso iā Iuni i le 1944 ina ua ou foʻi mai i le aʻoga, na ou maua ai se tamaʻitusi na taʻua o le The Coming World Regeneration * i luga o la matou laulau ʻai. Na amata ona ou faitau i le itulau muamua ma faaauau ai lava seʻia oo ina māeʻa le tamaʻitusi. O le iʻuga, na matuā pāʻia loʻu loto ma fai ai loa laʻu faaiʻuga o le a ou auauna iā Ieova, e pei ona sa faia e Iesu.

Na faapefea ona maua e lo matou aiga lenei tamaʻitusi? Na fai mai loʻu uso matua o Steve, na asiasi mai i lo matou fale ni tamāloloa se toʻalua na “faatau” a la tusi ma tamaʻitusi. Na fai mai Steve na ia faatauina mai lenā tamaʻitusi auā e na o le lima sene le tau. Na toe asiasi mai nei tamāloloa i le Aso Sa na sosoo ai. Na la faailoa mai o i laʻua o  Molimau a Ieova, ma e latou te faaaogāina le Tusi Paia e tali ai fesili a tagata. Na matou fiafia i lenā manatu, ona na aʻoaʻoina i matou e o matou mātua ina ia faatāua le Afioga a le Atua. Na faailoa mai foʻi e nei tamāloloa o le a faia se tauaofiaga a Molimau a Ieova i Winnipeg, o le aai lenā na nofo ai foʻi loʻu tuafafine o Elsie. Na fai ai loa aʻu fuafuaga e auai i le tauaofiaga.

Na ou alu i laʻu uilavilivae i le pe tusa ma le 200 maila (320 km) i Winnipeg, ae na ou mālōlō muamua i le taulaga o Kelwood, lea na nonofo ai tamāloloa Molimau a Ieova na asiasi atu i lo matou fale. A o matou nonofo faatasi, na ou auai ai i se sauniga, ma ou iloa ai le mea moni e taʻu o le faapotopotoga. Na ou iloa ai foʻi, e tatau ona avea tagata uma lava ma ē e aʻoaʻo atu le Tusi Paia mai i lea fale i lea fale, e pei ona sa faia e Iesu.

A o oʻu iai i Winnipeg, na ou feiloaʻi ai i loʻu uso matua o Jack na faimalaga mai mo le tauaofiaga mai i le itu i mātū o Ontario. I le aso muamua o le tauaofiaga, na faasilasila ai e se uso o le a faia se papatisoga. Na ma filifili ai ma Jack e ma te papatiso i lenā tauaofiaga. Na ma mananaʻo e amata loa la ma paeonia pe a uma ona ma papatiso. Na amata le auaunaga faataimi atoa a Jack i le taimi lava na māeʻa ai le tauaofiaga. Ae sa tatau ona ou toe foʻi i le aʻoga ona e na o le 16 oʻu tausaga. Peitaʻi, na amata laʻu paeonia sauatoa i le tausaga na sosoo ai.

Na amata laʻu auaunaga paeonia faatasi ma Stan Nicolson, i le taulaga o Souris i le vaipanoa e taʻua o Manitoba. E leʻi umi ae ou iloa, e lē faigofie i taimi uma le auaunaga paeonia. Na oo ina utiuti la ma faasoa, ae na faaauau pea la ma talaʻiga. I se tasi aso ina ua uma la ma talaʻiga i le aso atoa, na ma foʻi i le fale ma le fia ʻaai ae ua leai se ma tupe. Na faateʻia i maʻua i le vaai atu i luma o la ma faitotoʻa, o loo taatia mai ai se taga telē e tumu i meaʻai. E oo mai lava i le asō e ma te lē iloa po o ai na aumaia lenā taga meaʻai. Na ma ʻaai e pei o ni milionea i lenā afiafi. Ioe, o se taui matagofie ona o le lē faavaivai. E uma ane lenā masina ua sili atu le mamafa o loʻu tino nai lo o le taimi muamua.

I ni nai masina mulimuli ane, na tofia i maʻua i le taulaga o Gilbert Plains, lea e pe tusa ma le 150 maila (240 km) i le itu mātū o Souris. I aso na, e tofu le faapotopotoga ma se siata telē i luga o le pulelaa, e tusia ai galuega e ausia e le faapotopotoga i masina taʻitasi i le faiva i le fanua. Ina ua faaitiitia galuega i se tasi masina, na ou faia ai se lauga i le faapotopotoga e faamamafa ai i uso ma tuafāfine e tatau ona faaleleia a latou taumafaiga. Ae ina ua māeʻa le sauniga, na talanoa mai se tuafafine matua e paeonia, ae e lē talitonu lana tane. Na tagi si tuafafine ma faapea mai, “Faamalie atu, na fai aʻu taumafaiga ae ua ou lē gafatia se isi mea e sili atu.” Na matuā ootia oʻu faalogona ma ou tagi ai, ma ou faatoese atu i si tuafafine.

Na ou iloa mai i lenā mea, e faigofie i uso talavou o ē e sogasogā e pei o aʻu, ona latou faia ni faamatalaga sesē ma faanoanoa ai iā i latou lava. Peitaʻi, ua ou aʻoaʻoina mai ai le tāua o le lē lotovaivai, ae ia puʻepuʻe maua ni lesona mai i mea na tutupu, ma ia manatua na lesona a o faaauau le auaunaga. O le a tauia le tagata e tumau ma le faamaoni i galuega lelei.

Na ou maua se faaeaga tautele e auai ai i le vasega lona 14 o le Aʻoga o Kiliata ina ua 21 oʻu tausaga, ma ou faauu ai iā Fepuari i le 1950. E pe tusa ma le kuata o la matou vasega na tofia i Kanata i le vaipanoa e taʻua o Quebec e tautatala i le gagana Falani. O i inā i Quebec na matuā sauāina ai e lotu Molimau a Ieova. Na tofia aʻu i Val-d’Or, o se taulaga e ʻeli ai auro. Na matou talaʻi i se tasi aso i le aai e latalata ane o Val-Senneville. Na inainā mai le patele ma faamataʻu mai o le a tupu se mea iā i matou, pe a matou lē ō ese mai i le aai. Na matou aveina le mataupu i le faamasinoga, ma o le iʻuga na faasala le patele. *

O lenā mea faapea foʻi ma isi mea na tutupu, na aofia ai i “Faamasinoga i Quebec.” Na pulea Quebec e le Lotu Katoliko Roma i le silia ma le 300 tausaga.  Na sauāina Molimau a Ieova e taʻitaʻi lotu ma a latou aumea i faiga faapolotiki. E leʻi faigofie lenā taimi mo uso, ma e leʻi toʻatele foʻi i matou. Ae e matou te leʻi lotovaivai ai. Na talilelei mai tagata lotofiafia i Quebec. Na ou maua le faaeaga e suʻesuʻe ai ma nisi na taliaina le upu moni. E toʻa 10 tagata o se tasi aiga na matou suʻesuʻe. Na amata ona auauna iā Ieova lenā aiga atoa. O lo latou lototetele, na uunaʻia ai foʻi isi tagata suʻesuʻe e ō ese mai i le Lotu Katoliko. Na faaauau la matou galuega talaʻi, ma iʻu ina matou manumalo ai i faamasinoga.

Na tofia aʻu ou te auauna i Haiti i le 1956. O se luʻi mo le toʻatele o misionare fou le aʻoaʻoina o le gagana Falani, ae na talilelei mai lava tagata. Na taʻua e le misionare o Stanley Boggus, “Na matou talisapaia le taumafai malosi o tagata e fesoasoani iā i matou e talanoa atu iā i latou.” I le taimi muamua, e leʻi faigatā tele mo aʻu lenā luʻi ona na aʻo muamua laʻu faa-Falani i Quebec. Ae na matou iloa mulimuli ane, o le toʻatele o uso Haiti e tautatala na o le gagana Haiti Creole. O lea la, ina ia mafai e misionare ona fesoasoani i uso, sa tatau ona matou aʻoaʻoina lenā gagana. O le mea lenā na matou faia, ma na tauia a matou taumafaiga.

Ina ia fesoasoani atili i uso, na matou maua le faatagaga mai i le Vaega Pule e faaliliu ai Le Olomatamata ma isi lomiga i le gagana Haiti Creole. Na vave ona toʻatele tagata e auai i sauniga i le atunuu atoa. E toʻa 99 le ʻautalaʻi i Haiti i le 1950, ae na siitia i le silia i le 800 ina ua oo i le 1960. O le taimi lenā na tofia ai aʻu e auauna i le Peteli. Na ou maua se faaeaga i le 1961 e avea ai o se faiaʻoga mo le Aʻoga o le Faiva o le Malo. Na mafai ona matou saunia toleniga mo toeaina ma paeonia faapito e 40. I le tauaofiaga iā Ianuari i le 1962, na matou faalaeiauina ai uso agavaa ina ia faalautele la latou faiva, ma na tofia nisi o i latou o ni paeonia faapito. O se faamanuiaga lenā tulaga, ona na faaloloʻi ane teteega i Haiti.

Iā Ianuari 23 i le 1962 ina ua faatoʻā māeʻa le tauaofiaga, na faafalepuipui i maʻua ma le misionare o Andrew D’Amico ma aveesea faamalosi lomiga uma o le Ala Mai! o Ianuari 8, 1962, i le gagana  Falani. Na sii mai i lenā Ala Mai! ni faamatalaga a nusipepa faa-Falani e faatatau i faiga faataulāitu i Haiti. E leʻi fiafia nisi i lenā faamatalaga, ma na latou faapea mai na matou tusiaina lenā mataupu i le lālā. Na tipoti ese misionare mai i Haiti i ni nai vaiaso mulimuli ane. * E ui i lea, e maoaʻe galuega na faatinoina e uso Haiti o ē na toleniina. E matou te olioli faatasi ma i latou ona o lo latou tutumau ma le agaʻigaʻi i luma faaleagaga. I le taimi nei, ua iai foʻi la latou Tusi Paia—O le Faaliliuga a le Lalolagi Fou i le gagana Haiti Creole, o se mea ua leva ona matou moomoo i ai i tausaga ua teʻa.

Ina ua māeʻa loʻu tofiga i Haiti, na tofia aʻu e auauna o se misionare i le Malo o Aferika Tutotonu. Na ou maua foʻi le faaeaga e auauna ai o se ovasia femalagaaʻi ma ovasia o le lālā i se taimi mulimuli ane.

Na matuā faigofie le fausaga o le tele o Maota mo Sauniga i na aso. Na ou aʻoaʻoina le auala e ao mai ai vao mamago ma ato ai se taualuga. O se mea uiga ese i tagata na savavali ane, le tilotilo mai a o oʻu taumafai e ato i vao mamago se maota. Na faalaeiau ai foʻi uso ina ia taumafai malosi e fausia ma faaleleia o latou lava Maota mo Sauniga. Na ulagia i matou e taʻitaʻi lotu ona o o latou falesā e ato i ʻapa, ae o i matou e ato i vao mamago. E matou te leʻi lotovaivai ai, ae na faaauau ona ato i vao mamago o matou Maota mo Sauniga. Peitaʻi, e leʻi toe faia ni a latou tala ula ina ua taia e se afā malosi le laumua o Bangui. Na sii aʻe e matagi malolosi le taualuga o se tasi falesā, ma lafo i le auala tele. Ae e leʻi faaleagaina taualuga o o matou Maota mo Sauniga. Ina ia vaavaai lelei le galuega o le Malo, e na o le lima masina na matou fausia ai se ofisa fou o le lālā ma se fale misionare. *

Na faasā le galuega talaʻi i le Malo o Aferika Tutotonu i le 1976, ma na tofia ai aʻu i N’Djamena, o le laumua o le atunuu tuaoi o Chad. Ae na ou maua ai i inā se faamanuiaga ina ua ou feiloaʻi iā Happy, o se tuafafine paeonia faapito e maelega tele. O Happy e sau mai i Cameroon. Na ma faaipoipo iā Aperila 1, 1978. O le masina lava lenā na fetauaʻi ai tagata o le atunuu, ma na ma sosola atu i le itu i saute o le atunuu e pei o le toʻatele o isi tagata. Ina ua uma faigātaua, na ma toe foʻi mai i lo ma fale ae ua faamautū ai se vaega o ni tagata tau. Na leiloloa a ma lomiga, faapea foʻi le ofu faaipoipo o Happy ma meaalofa o la ma faaipoipoga. Ae e ma te leʻi lotovaivai ai. O le mea tāua e leai se isi o i maʻua na maumau le ola, ma na ma tulimataʻia nisi galuega i le auaunaga.

I le lua tausaga mulimuli ane, na toe faataga ai le galuega talaʻi i Aferika Tutotonu. Na ma toe foʻi atu ma galulue i le galuega femalagaaʻi. Na ma nonofo i totonu o se veni, ma na iai lo ma moega na mafai ona faamoe, kalone vai, pusaʻaisa e alu i le kesi, ma se ogaumu kesi. Na faigatā foʻi le faimalaga solo. I se tasi o ma malaga, e pe tusa ma le 117 poloka a leoleo na taofia ai le ma taavale.

I nisi taimi e matuā uiga ese le vevela o le tau. Na faigatā ona maua ni vai e fai ai le papatisoga i isi fonotaga. E taumafai nai uso e eli se ilitivai mātūtū ina ia maua mai ai ni vai, ma asu e fai ai le papatisoga i nisi taimi i totonu o se kalone.

Na tofia i maʻua i Nigeria i le 1980. E lua ma le ʻafa tausaga na ma fesoasoani ai i le sauniunia o mea mo le fausia o le lālā fou i Nigeria. Na faatau mai e uso se fale fogāfale lua o le a tala i lalo, ina ia fausia ai se fale i lo matou lotoā. I se tasi taeao, e maualuga le mea na ou aʻe ai e fesoasoani i le talaina i lalo o le fale. Na ou toe alu ifo i lalo i le aoauli, i le itu lava lea na ou aʻe mai ai. Ae ona ua tala i lalo le tele o lenā itu, na sesē ai laʻu laa ma ou paʻū ifo ai. Na faapea i matou e ogaoga oʻu manuʻaga, ae ina ua uma ona fai aʻu fāʻata ma iloilo aʻu e le fomaʻi, na faapea atu le fomaʻi iā Happy: “Aua le popole. E na o ona uaua o loo aafia, ae e toeitiiti toe malosi.”

 Na ma siitia atu i Côte d’Ivoire i le 1986 ma galulue ai i le galuega femalagaaʻi. Na ma asiasi atu i le atunuu tuaoi o Burkina Faso. Ou te leʻi iloa i lenā taimi o le a ma faamautū mo sina taimi i Burkina i ni tausaga mulimuli ane.

Na ou alu ese mai i Kanata i le 1956. Ae i le 47 tausaga mulimuli ane i le 2003, na toe tofia aʻu i le Peteli i Kanata, ae o le taimi lenā na tofia faatasi i maʻua ma Happy. O loo tusia i o ma tusifolau o i maʻua o sitiseni Kanata, ae i o ma loto o i maʻua o ni tagata Aferika.

Na ma toe siitia atu i Aferika i le 2007 ina ua 79 oʻu tausaga. Na tofia i maʻua i Burkina Faso, lea na ou auauna ai o se sui o le Komiti o le Atunuu. Na suia le tulaga o le lālā e avea o se ofisa faaliliu e vaavaaia e le lālā i Benin. Na tofia i maʻua e auauna i le Peteli i Benin iā Aokuso i le 2013.

E ui ua faatapulaa mea e mafai ona ou faia, ae e avea pea le galuega talaʻi o se mea e pele i loʻu loto. I le tolu tausaga ua teʻa, na ou fiafia e molimauina le papatisoga o Gédéon ma Frégis, o ni tagata na matou suʻesuʻe. Na telē se sao o toeaina ma si aʻu avā i le fesoasoani mai iā te aʻu i le faia o na suʻesuʻega. O loo maelega pea Gédéon ma Frégis i le auaunaga iā Ieova.

Ua ma siitia mai ma Happy i le lālā i Aferika i Saute i le taimi lenei, ma o loo tausia ma le alofa e le aiga Peteli oʻu manaʻoga o se tagata matua. O Aferika i Saute le atunuu lona fitu o Aferika ua ou auauna ai. Na ma maua ma Happy se faamanuiaga tautele iā Oketopa i le 2017. Na ma auai i le tuuina atu o le ofisa ulu i Warwick i Niu Ioka. Maʻeu se faaeaga e lē mafaagaloina!

O loo taʻua i le 1994 Yearbook i le itulau e 255: “Mo i latou uma o loo tutumau i le galuega mo le tele o tausaga, o la matou apoapoaʻiga lenei: ʻIa outou lototetele ae aua neʻi o outou lotovaivai, auā o loo iai le taui mo la outou galuega.’​—2 No. 15:7.” E ma te maumauaʻi ma Happy e mulimuli i lenā apoapoaʻiga, ma faalaeiau isi e latou te faia foʻi faapea.