1. O le ā le faalaeiauga na aumaia e Ieova i le taimi o le fouvalega i Etena?

TALU mai le taimi na aafia ai tagata i le agasala ma le tulaga lē lelei atoatoa, na faamaonia e Ieova o ia o le Atua e aumaia faalaeiauga. O le taimi lava na māeʻa ai le fouvalega i Etena, na ia faailoa atu i ē e tupuga mai iā Atamu māfuaaga e ao ai ona latou lototetele. Sa iai pea le faamoemoe mo tagata. O le malamalama i le folafolaga faavaloaga o loo i le Kenese 3:15, na maua ai e tagata le faamoemoe e iai le taimi o le a faaumatia ai “le uluaʻi gata” o Satani le Tiapolo, faatasi ai ma ana galuega leaga uma.​—Faaa. 12:9; 1 Ioa. 3:8.

2. Na faapefea ona faalaeiauina e Ieova Noa?

² Sa ola Noa o se auauna a Ieova i se lalolagi amioleaga, ma e pau i latou na tapuaʻi iā Ieova o lona aiga. Na ono lotovaivai o ia, talu ai sa taatele faiga sauā ma amioga lē mamā. (Kene. 6:4, 5, 11; Iuta 6) Peitaʻi, na faailoa atu e Ieova se mea  na faalototeleina ai o ia ina ia faaauau pea ona ʻsavavali ma le Atua.’ (Kene. 6:9) Na fetalai Ieova iā Noa o le a ia faaumatia lenā lalolagi amioleaga, ma sa faatonuina foʻi Noa i mea e tatau ona ia faia ina ia faasaoina ai lona aiga. (Kene. 6:13-18) Na avea Ieova o le Atua e aumaia faalaeiauga iā Noa.

3. O le ā le faalaeiauga na maua e Iosua? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

³ Mulimuli ane, na tuuina atu iā Iosua le tofiga faigatā o le taʻitaʻiina atu o tagata o le Atua i le Nuu Folafolaina. Na aofia ai le faatoʻilaloina o ʻautau malolosi a nuu na nofoia lea laueleele. E tele māfuaaga na faapopoleina ai Iosua. Na silafia e Ieova lenā mea, o lea na ia faatonuina ai Mose ina ia faalaeiau atu iā Iosua. Na fetalai le Atua: “Ia tofia Iosua e fai ma taʻitaʻi, ia faalaeiauina ma faamalosia o ia, auā o ia e alu atu i luma o lenei nuu, o ia foʻi e taʻitaʻiina i latou i le laueleele e fai ma o latou tofi lea e te vaai atu i ai.” (Teu. 3:28) A o leʻi faataunuuina e Iosua lenā tofiga faigatā, na faalaeiauina o ia e Ieova e faapea: “Po ou te leʻi poloaʻi atu ea iā te oe? Ia lototele ma faamalosi. Aua le fefe pe mataʻu, auā e faatasi Ieova lou Atua ma oe i mea uma e te alu i ai.” (Iosua 1:1, 9) Maʻeu le faamalosiau o lenā faalaeiauga!

4, 5. (a) O le ā le faalaeiauga na tuuina atu e Ieova i ona tagata i aso anamua? (e) Na faapefea ona faalaeiauina e Ieova lona Alo?

⁴ E lē na o tagata taʻitoʻatasi na faalaeiauina e Ieova, ae na ia faalaeiauina foʻi ona tagata o se vaega. Na fetalai Ieova i upu faavaloaga lea na faamāfanafanaina ai tagata Iutaia na ave faapagota i Papelonia: “Aua e te fefe, auā ou te faatasi ma oe. Aua e te vaai solo, auā o aʻu o lou Atua. Ou te faamalosi iā te oe. Ou te matuā fesoasoani iā te oe. Ou te matuā lagolagoina oe i loʻu lima taumatau o le amiotonu.” (Isa. 41:10) O le faamautinoaga foʻi lenā na tuuina atu i uluaʻi Kerisiano, ma e faapena foʻi i tagata o le Atua i aso nei.​—Faitau le 2 Korinito 1:3, 4.

⁵ Na maua foʻi e Iesu faalaeiauga mai i lona Tamā. I le taimi o lona papatisoga, na ia faalogoina ai le siʻufofoga mai i le lagi o faapea mai: “O loʻu Atalii pele lenā, o lē ua malie i ai loʻu loto.” (Mata. 3:17) E mautinoa le faalaeiauina o Iesu i na upu a o faagasolo lana faiva i le lalolagi.

6. E faapefea i le talafaatusa i taleni ona faalaeiauina ai i tatou?

⁶ Na mulimuli Iesu i le faaaʻoaʻoga a lona Tamā. O loo faamatilatila le uiga o le faamaoni i le talafaatusa i taleni, lea na taʻua i le valoaga a Iesu e faatatau i le taufaaiʻuiʻuga o le faiga o mea a le lalolagi. Na taʻuleleia e le matai pologa faamaoni taʻitasi e ala i le faapea atu: “Malo lava le pologa lelei ma le faamaoni! Na e faamaoni i mea iti. Ou te tofia oe e vaaia mea e tele. Inā olioli ia faatasi ma lou matai.” (Mata. 25:21, 23) Maʻeu se faalaeiauga malosi ina ia auauna ai pea iā Ieova ma le faamaoni!

7. O le ā le faalaeiauga a Iesu i ona aposetolo aemaise lava iā Peteru?

⁷ Sa masani ona fefinauaʻi aposetolo o Iesu po o ai o i latou e sili, ae sa faalaeiau atu pea ma le onosaʻi Iesu ina ia o latou faamaulalo ma avea o ni auauna ae e lē o ni pule. (Luka 22:24-26) Na iai taimi na matuā faatigā ai Peteru iā Iesu. (Mata. 16:21-23; 26:31-35, 75) Nai lo o le teena o Peteru, na faalaeiau o ia e Iesu ma poloaʻi atu iā te ia ina ia faamalosiau i ona uso.​—Ioa. 21:16.

8. Na faapefea ona faalaeiau e Esekia taʻitaʻi o ʻautau ma tagata o Iuta?

⁸ A o leʻi afio mai le Alo o Ieova i le lalolagi ma faataatia se faaaʻoaʻoga lelei atoatoa o le avatuina o faalaeiauga, ua leva ona iloa e auauna faamaoni a Ieova le tāua o le faalaeiau atu i isi. Ina ua faamataʻu ane le ʻautau a Asuria, na faapotopoto e Esekia taʻitaʻi o ʻautau ma tagata o Iuta ma faalaeiau atu iā i latou. O le iʻuga, na faamalosia i latou uma i ana upu.​—Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 32:6-8.

9. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le tusi o Iopu i le avatuina o faalaeiauga?

⁹ E ui lava sa manaʻomia e Iopu ni faamāfanafanaga, ae na ia faamatala atu i “tagata faamāfanafana faasoesa” e toʻatolu le auala e avatu ai faalaeiauga. Na ia faapea atu pe ana o ia o i latou, e na te ʻfaamalosia i latou i upu a lona gutu, o faamāfanafanaga foʻi a ona laugutu e faaitiitia ai o latou tigā.’ (Iopu 16:1-5) Mulimuli ane, na maua e Iopu faalaeiauga mai iā Eliu ma Ieova.​—Iopu 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Aiseā na manaʻomia ai e le afafine o Iefata faalaeiauga? (e) O ai i aso nei e alagatatau foʻi ona tatou faalaeiau atu i ai?

¹⁰ O le isi faaaʻoaʻoga i aso anamua o se tasi na manaʻomia faalaeiauga, o le afafine o Iefata. A o leʻi alu atu le faamasino o Iefata e tau ma le fanauga a Amoni, na ia faia se tautoga iā Ieova. Na ia tautō atu pe a tuuina mai e Ieova le manumalo iā te ia, o le tagata muamua e sau i fafo e faafeiloaʻi o ia, o le a tuuina atu e auauna iā Ieova i le faleʻie paia. Peitaʻi, o le tagata muamua na sau i fafo e faafeiloaʻi ma le fiafia o ia, o si ona afafine e toʻatasi, ma e pau foʻi lea o lona alo. Na matuā mafatia le loto o Iefata. E ui i lea, na ia tausisi pea i lana tautoga ma auina atu lona afafine taupou i Sailo, e auauna ai i le faleʻie paia mo lona olaga atoa.​—Faama. 11:30-35.

¹¹ E mautinoa le faigatā o lenei mea iā Iefata, ae atonu na sili atu ona faigatā i lona afafine o lē na lotomalie e faataunuu le tautoga a lona tamā. (Faama. 11:36, 37) O lona uiga na tatau ona tuua lana aiā e faaipoipo ai, fai se fanau, ma faaauau le igoa ma le tofi o le aiga. O lea, o le tagata sa manaʻomia faamāfanafanaga ma faalaeiauga, o le afafine o Iefata. Ua faapea mai le Tusi Paia: “Ua avea foʻi ma tū i Isaraelu: I lea tausaga ma lea tausaga, e ō atu ai afafine o Isaraelu e faamālō i le afafine o Iefata le Kiliata, e taʻifā aso i le tausaga.” (Faama. 11:39, 40) Pe e lē o se mea la e alagatatau ai ona avatu le faamālō ma faalaeiauga i Kerisiano nofofua, o loo faaaogā o latou tulaga e matuā uaʻi atu ai “i mea a le Alii”?​—1 Kori. 7:32-35.

12, 13. Na faapefea ona ʻfaamalosiau Peteru i ona uso?’

¹² I le pō a o lumanaʻi le maliu o Iesu, na ia faapea atu ai i le aposetolo o Peteru: “Simona e, Simona e, faauta! ua manaʻo Satani e lūlū iā te outou e pei o saito. A ua ou faatoga atu mo oe, ina ia aua neʻi mou atu lou faatuatua; a o oe, pe a e toe foʻi mai, ia e faamalosi i ou uso.”​—Luka 22:31, 32.

¹³ Na avea Peteru o se poutū i le uluaʻi faapotopotoga Kerisiano. (Kala. 2:9) Na ia faalaeiauina ona uso e ala i lana faaaʻoaʻoga lototele i le taimi o le Penetekoso ma mulimuli ane ai. A o lata ina faaiʻu le faiva a Peteru na faia mo le tele o  tausaga, na tusi o ia i ona uso Kerisiano. Na ia faamatala le māfuaaga i le faapea atu: ʻUa ou tusi atu i ni nai upu, ina ia avatu le faalaeiauga ma se molimau faamaoni e faapea, o le agalelei faifua moni lenei o le Atua; ia outou tutū mausalī ai.’ (1 Pete. 5:12) A o faagasolo tausaga, na faaauau ona avea tusi a Peteru o se puna o faalaeiauga i Kerisiano. E tatou te matuā manaʻomia na faalaeiauga, a o tatou faatalitali i le faataunuuga o folafolaga a Ieova.​—2 Pete. 3:13.

14, 15. Na faapefea ona avea tusitusiga a le aposetolo o Ioane ma puna o faalaeiauga mo Kerisiano i le tele o senituri?

¹⁴ Na avea foʻi le aposetolo o Ioane o se poutū i le uluaʻi faapotopotoga Kerisiano. O lana Evagelia faaoso naunau e faatatau i le faiva a Iesu, na avea ma puna o faalaeiauga mo Kerisiano i le tele o senituri e oo mai lava i aso nei. E na o le Evagelia a Ioane o loo faamauina ai le fetalaiga a Iesu, o le alofa o le faailoga lea e mātaulia ai ona soo moni.​—Faitau le Ioane 13:34, 35.

¹⁵ O loo iai i isi tusi e tolu a Ioane nisi upu moni tāua. Pe a lofitūina i tatou i faalogona mafatia ona o le agasala, pe e lē faalaeiauina i tatou pe a faitau i le faaupuga e ʻfaamamāina i tatou mai i agasala uma i le toto o Iesu?’ (1 Ioa. 1:7) Pe a faaauau ona taʻusalaina i tatou e o tatou loto, pe e lē faamāfanafanaina i tatou ma lagona le lotofaafetai pe a faitau i le faaupuga “e sili atu le Atua i o tatou loto”? (1 Ioa. 3:20) E na o Ioane le tusitala na tusi e faapea, “o le Atua o le alofa lava ia.” (1 Ioa. 4:8, 16) I lana tusi lona lua ma le lona tolu, na ia faamālō atu ai i Kerisiano na ʻsavavali pea i le upu moni.’​—2 Ioa. 4; 3 Ioa. 3, 4.

16, 17. O le ā le faalaeiauga a le aposetolo o Paulo na avatu i uluaʻi Kerisiano?

¹⁶ I le uluaʻi senituri, na avea le aposetolo  o Paulo o se faaaʻoaʻoga e sili ona lelei i le avatuina o faalaeiauga i ona uso. E foliga mai i le pōpōfou o le faa-Kerisiano, e toetoe o aposetolo uma na faamautū i Ierusalema lea na iai le vaega pule. (Galu. 8:14; 15:2) Na talaʻi Kerisiano i Iutaia e faatatau iā Keriso i tagata na talitonu e tasi le Atua ona o le lotu faa-Iutaia. I le isi itu, na auina atu le aposetolo o Paulo e le agaga paia ina ia talaʻi i tagata o atunuu na pulea e Eleni ma Roma, o ē na tapuaʻi i le tele o atua.​—Kala. 2:7-9; 1 Timo. 2:7.

¹⁷ Na femalagaaʻi solo Paulo i le vaipanoa ua taʻua nei o Take faapea Eleni ma Italia, ma amataina ai faapotopotoga Kerisiano e faia aʻe i tagata e lē o ni Iutaia. Na “puapuagatia” nei Kerisiano fou “i lima o tagata o lo [latou] lava atunuu,” ma na latou manaʻomia ni faalaeiauga. (1 Tesa. 2:14) Pe tusa o le 50 T.A. na tusi atu ai Paulo i le faapotopotoga fou i Tesalonia e faapea: ʻE matou te faafetai e lē aunoa i le Atua pe a matou taʻua outou uma i a matou tatalo, ua matou manatua ai pea a outou galuega o le faatuatua, o lo outou tautigā ma le alofa, ma lo outou tumau.’ (1 Tesa. 1:2, 3) Na ia ʻaiʻoi atu foʻi ina ia faamalosiau le tasi i le isi e ala i le faapea atu: “Ia outou [fefaalaeiauaʻi] ai pea ma atiaʻe e le tasi le isi.”​—1 Tesa. 5:11.

18. Na faapefea ona faalaeiauina Filipo e le vaega pule i le uluaʻi senituri?

¹⁸ Na avea le vaega pule i le uluaʻi senituri ma puna o faalaeiauga mo ē na taʻimua faapea isi Kerisiano. Ina ua talaʻi atu Filipo e uiga iā Keriso i tagata Samaria, na lagolagoina o ia e le vaega pule. Na aauina atu e le vaega pule ni o latou sui se toʻalua, o Peteru ma Ioane, e tatalo mo na Kerisiano fou ina ia o latou maua le agaga paia. (Galu. 8:5, 14-17) E mautinoa na faalaeiauina Filipo ma na Kerisiano fou ona o le lagolagosua a le vaega pule.

19. O ā faalogona o uluaʻi faapotopotoga Kerisiano ina ua avatu le tusi mai i le vaega pule?

¹⁹ Mulimuli ane, na faia se fono a le vaega pule e filifili ai pe e tatau ona peritomeina Kerisiano e lē o ni Iutaia, e pei ona sa faia e tagata Iutaia e tusa ai o le Tulafono a Mose. (Galu. 15:1, 2) O le taʻitaʻiga a le agaga paia ma le fefulifulisaʻi i tusitusiga paia, na filifili ai le vaega pule e lē o toe manaʻomia ona peritome se tasi. O lea na latou tusi atu ai loa i faapotopotoga e faatatau i la latou faaiʻuga na fai. Na aauina atu ē na fai ma sui o le vaega pule e ave lenei tusi i faapotopotoga. O le ā le iʻuga? “Ina ua uma ona faitau i le tusi, ona latou olioli lea i faalaeiauga ua maua mai ai.”​—Galu. 15:27-32.

20. (a) E faapefea ona faalaeiauina e le Vaega Pule le ʻauuso i le lalolagi aoao i aso nei? (e) O le ā le fesili o le a taliina i le mataupu o loo sosoo mai?

²⁰ I aso nei, o loo aumaia e le Vaega Pule o Molimau a Ieova faalaeiauga i sui o aiga Peteli, o ē o loo auauna faapitoa faataimi atoa i le fanua, faapea le ʻauuso atoa o Kerisiano moni i le lalolagi aoao. E pei lava o uso i le uluaʻi senituri, e tatou te olioli foʻi ona o na faalaeiauga. Na lomia foʻi e le Vaega Pule i le 2015 le polosiua Ia Toe Foʻi iā Ieova, lea ua avea o se puna o faalaeiauga mo le toʻatele i le lalolagi aoao. Ae pe e na o i latou e iai le tulaga pule e tatau ona faaaʻoaʻo iā Ieova i le aumaia o faalaeiauga? O le a taliina lenā fesili i le mataupu o loo sosoo mai.