1. A o toeitiiti maliu le aposetolo o Peteru, o le ā na faagaeeina o ia e fai?

 NA ILOA e le aposetolo o Peteru ua toeitiiti maliu o ia. A o ia auauna ma le faamaoni mo le tele o tausaga, na mulimuli o ia iā Iesu, talaʻi i nisi o oganuu fou, ma auauna o se sui o le vaega pule. Ae e leʻi muta ai i inā lana auaunaga. I le pe tusa o le 62-64 T.A., na faagaeeina ai o ia e tusia ni tusi se lua o le Tusi Paia, o le muamua ma le lua le Peteru. Na faamoemoe Peteru o le a fesoasoani nei tusi i Kerisiano pe a maliu o ia.—2 Pete. 1:​12-15.

2. Aiseā na talafeagai ai le taimi na tusia ai tusi a Peteru?

² Na tusia e Peteru ana tusi mo ona uso talitonu i le taimi na latou ʻmafatia ai i tofotofoga eseese.’ (1 Pete. 1:6) Na taumafai tane amioleaga e aʻoaʻoina aʻoaʻoga sesē, ma faaaafia le faapotopotoga i amioga lē mamā. (2 Pete. 2:​1, 2, 14) Ua toeitiiti ona vaaia lea e Kerisiano i Ierusalema “le iʻuga o mea uma lava” pe a faaumatia e ʻautau a Roma lenā aai ma faiga o mea faa-Iutaia. (1 Pete. 4:7) E mautinoa na fesoasoani tusi a Peteru i Kerisiano, ina ia onosaia tofotofoga i lenā taimi ma sauniuni ai mo tofotofoga i le lumanaʻi. b

3. Aiseā e tatau ai ona tatou iloiloina tusi faagaeeina a Peteru?

³ E ui lava na tusia e Peteru ana tusi mo Kerisiano i le uluaʻi senituri, ae na faaaofia e Ieova na tusi i Lana Afioga. O lea, e aogā foʻi iā i tatou na tusi. (Roma 15:4) O loo tatou feagai ma tofotofoga e faafaigatā ai la tatou auaunaga iā Ieova, ona o loo tatou ola i se lalolagi ua taatele ai amioga lē mamā. E lē gata i lea, ua toeitiiti ona tatou vaaia lea o se puapuaga e sili atu ona mataʻutia nai lo o le faaumatiaga o faiga o mea faa-Iutaia. E tatou te maua i tusi e lua a Peteru nisi o  faamanatu tāua. O le a fesoasoani nei manatu ina ia tatou faatalitali ai pea mo le aso o Ieova, foʻia le fefe i tagata, ma atiaʻe le tele o le alofa o le tasi i le isi. E fesoasoani foʻi nei faamanatu i toeaina, ina ia latou taulau ai i le tausiaina o manaʻoga o le lafu mamoe.

4. I le 2 Peteru 3:​3, 4, o ā ni mea e ono faavaivaia ai lo tatou faatuatua?

⁴ Ua tatou ola faatasi ma tagata e lē talitonu i valoaga o le Tusi Paia. E ono tauemu mai tagata tetee ona ua tele tausaga o tatou faatalitali i le oo mai o le iʻuga. E manatu nisi tagata faitio, e lē oo mai lava le iʻuga. (Faitau le 2 Peteru 3:​3, 4.) E mafai ona faavaivaia lo tatou faatuatua, pe a faalogo i faamatalaga faapena mai i tagata i le talaʻiga, i galuega, po o tatou aiga. Na faamatalaina e Peteru mea e mafai ona fesoasoani iā i tatou.

5. O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia iai pea se vaaiga saʻo i le faaumatiaga o lenei faiga o mea? (2 Peteru 3:​8, 9)

⁵ E manatu nisi o loo faatuai ona faaumatia e Ieova lenei faiga leaga o mea. E fesoasoani upu a Peteru iā i tatou ina ia iai pea se vaaiga saʻo, ma faamanatu mai ai e matuā eseese le silafaga a Ieova ma manatu o tagata e faatatau i le taimi. (Faitau le 2 Peteru 3:​8, 9.) I le silafaga a Ieova, o le afe o tausaga e tusa lea ma le aso e tasi. O loo onosaʻi mai pea Ieova auā e lē finagalo o ia e faaumatia se tasi. Ae o le a faaumatia lenei faiga o mea pe a oo mai Lona aso. Maʻeu se faaeaga o lo tatou faaaogāina o le taimi o loo totoe e molimau atu ai i tagata i atunuu uma!

6. E faapefea ona “tāmau i [o tatou] mafaufau” le aso o Ieova? (2 Peteru 3:​11, 12)

⁶ Ua timaʻi mai Peteru ina ia “tāmau i [o tatou] mafaufau” le aso o Ieova. (Faitau le 2 Peteru 3:​11, 12.) Pe a mafai, ia manatunatu loloto i aso taʻitasi i faamanuiaga o le lalolagi fou. Ia faaata i lou mafaufau le mānavaina o le ʻea matuā mamā, o le ʻaina o meaʻai e maua ai le soifua mālōlōina lelei, le toe faafeiloaʻia o ē pele o le a toetutū mai, ma le aʻoaʻoina o tagata na soifua i aso anamua e faatatau i le faataunuuga o valoaga o le Tusi Paia. O na manatunatuga loloto, o le a fesoasoani iā te oe e faatalitali ai pea ma puipuia ai lou mafaufau mai i le lē ano i taimi o loo tatou ola ai. O le ʻmuaʻi iloa o lenei mea’ e faatatau i lo tatou lumanaʻi, o le a lē “taʻitaʻieseina” ai i tatou e aʻoaʻo pepelo.—2 Pete. 3:17.

7. O le ā se aafiaga iā i tatou ona o le fefe i tagata?

⁷ O le tāmau i o tatou mafaufau o le aso o Ieova, e uunaʻia ai i tatou e faailoa atu i isi le tala lelei. Peitaʻi, o nisi taimi e tatou te faatalatū ai e talanoa atu i tagata. Aiseā? E pei ona tupu iā Peteru, e tatou te ono lagona foʻi le fefe i tagata. I le pō na faamasinoina ai Iesu, na fefe Peteru e faailoa atu o ia o se soo o Iesu ma ia faafitia faatolu ai Iesu. (Mata. 26:​69-75) Ae mulimuli ane na mafai ona faapea atu ma le mautinoa lenei aposetolo: “Aua tou te fefefe i mea e latou te fefefe ai, aua foʻi neʻi outou popole.” (1 Pete. 3:14) Ua faamautinoa mai i upu a Peteru, e mafai ona tatou manumalo mai i le fefe i tagata.

8. O le ā e fesoasoani iā i tatou e manumalo ai i le fefe i tagata? (1 Peteru 3:15)

⁸ O le ā e fesoasoani iā i tatou e manumalo ai i le fefe i tagata? Ua faapea mai Peteru: “Ia faapaiaina le Keriso le Alii i o outou loto.” (Faitau le 1 Peteru 3:15.) O lenā mea e  aofia ai le manatunatu loloto i le tulaga ma le mana o lo tatou Alii ma le Tupu o Keriso Iesu. Pe a maua se avanoa e faailoa atu ai le tala lelei i isi, ia manatua lo tatou Tupu pe a e lagona le fefe po o le popole. Ia faaata i lou mafaufau o loo pule o ia i le lagi ma o loo siʻomia e mano ma mano o agelu. Ia manatua foʻi o loo iā te ia “le pule uma i le lagi ma le lalolagi,” ma o le a ia “faatasi ma outou i aso uma lava seʻia oo i le taufaaiʻuiʻuga o le faiga o mea a le lalolagi.” (Mata. 28:​18-20) Ua faalaeiauina i tatou e Peteru ina “ia nofosauni pea” e faamatala atu o tatou talitonuga. Pe e mafai ona e molimau atu i isi i le galuega, aʻoga, po o se isi tulaga lē fuafuaina? Ia mafaufau muamua i avanoa e te ono maua ma sauniuni sau faamatalaga e fai atu. Ia tatalo mo le lototele, ma ia mautinoa e fesoasoani Ieova iā te oe e manumalo i le fefe i tagata.—Galu. 4:29.

9. O le ā se taimi na lē taulau ai Peteru i le faaalia o le alofa? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

⁹ Na faaauau ona aʻoaʻoina e Peteru le auala e faaalia ai le alofa. Na iai Peteru i le taimi na fetalai ai Iesu: “Ua ou tuuina atu iā te outou se poloaʻiga fou, ina ia outou alolofa o le tasi i le isi. E pei ona ou alofa atu iā te outou, ia outou alolofa foʻi o le tasi i le isi.” (Ioa. 13:34) E ui i lea, na lolo Peteru i  omiga mai i isi ma musu ai e aai faatasi ma ona uso ma tuafāfine mai i Nuu Ese. Na taʻua e le aposetolo o Paulo, o Peteru o se tagata e “faagutugutulua.” (Kala. 2:​11-14) Na talia e Peteru le faasaʻoga a Paulo ma aʻoaʻoina mai ai se lesona. Na faamatilatila e Peteru i ana tusi e lua, e lē gata e tatau ona tatou lagona le alofa ae ia faaalia foʻi lenā alofa i o tatou uso ma tuafāfine.

10. O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia ʻalolofa faamaoni’ ai i o tatou uso? (1 Peteru 1:22)

¹⁰ Na faapea mai Peteru e tatau ona tatou ʻalolofa faamaoni’ i o tatou uso talitonu. (Faitau le 1 Peteru 1:22.) O lo tatou “usiusitaʻi i le upu moni,” e fesoasoani iā i tatou ina ia alolofa faamaoni ai i o tatou uso. O lenā upu moni e aofia ai le aʻoaʻoga e faapea “e lē faailoga tagata le Atua.” (Galu. 10:​34, 35) E lē mafai ona tatou usiusitaʻi i le poloaʻiga a Iesu e faatatau i le alofa, pe afai e tatou te alolofa e na o isi i le faapotopotoga ae e lē o le faapotopotoga atoa. E moni e iai isi e tatou te matuā māfana i ai e pei foʻi o Iesu. (Ioa. 13:23; 20:2) Peitaʻi, ua faamanatu mai e Peteru e tatau ona tatou taumafai malosi e ʻalolofa faamaoni’ i o tatou uso ma tuafāfine uma, auā o i latou o lo tatou aiga.—1 Pete. 2:17.

11. O le ā e aofia ai i le “matuā alofa [o] le tasi i le isi mai i le loto”?

¹¹ Na apoapoaʻi mai Peteru ina “ia matuā alofa le tasi i le isi mai i le loto.” O se tasi o uiga o lenei faaupuga “ia matuā alofa,” e aofia ai lo tatou alofa i se tasi e tusa pe faigatā ona faaalia i ai le alofa. O se faataʻitaʻiga, seʻi faapea ua faatigā mai se uso iā i tatou. Atonu e tatou te mananaʻo e tauimasui atu nai lo o le faaalia i ai o le alofa. Ae na aʻoaʻoina e Peteru mai iā Iesu, e lē fiafia le Atua i le tauimasui. (Ioa. 18:​10, 11) Na tusi Peteru: “Aua le taui atu le leaga i le leaga, po o le upuleaga atu i ē e upuleaga mai. Nai lo o lea, ia outou faamanuia atu.” (1 Pete. 3:9) Pe afai e te matuā alofa i isi, o le a e agalelei la i ē e faatigā mai iā te oe.

12. (a) O le ā se isi mea e tatou te faia pe a tele lo tatou alofa? (e) E pei ona faaalia i le vitiō Ia Tausia le Meaalofa Tautele o le Autasi, o le ā e te naunau e fai?

¹² Na faaaogā e Peteru i lana tusi muamua le faaupuga “ia tele le alofa.” O lenā alofa e ufiufi ai le “anoanoaʻi o agasala” ae e lē na o ni nai agasala. (1 Pete. 4:8) Atonu na manatua e Peteru le lesona e faatatau i le faamagalo, lea na aʻoaʻoina ai o ia e Iesu i tausaga ua teʻa. I lenā taimi atonu na manatu Peteru o ia o se tagata e lotofaamagalo, ina ua ia faapea atu e tatau ona “faafitu” ona ia faamagalo atu i lona uso. Ae na aʻoaʻoina o ia e Iesu “e faafitu sefulu fitu,” o lona uiga e lē faatapulaa le faamagalo atu, ma o le lesona foʻi lenā mo i tatou. (Mata. 18:​21, 22) Aua e te lotovaivai pe afai na iai se taimi na faigatā ai ona e faatatauina lenā fautuaga. O auauna uma a Ieova e lē lelei atoatoa, ma na iai taimi na faigatā ai ona latou faamagalo atu. O le mea tāua i le taimi lenei, o le faia o au taumafaiga ina ia faamagalo i lou uso ma tausia le filemu ma ia. c

13. Aiseā e ono avea ai o se luʻi mo toeaina le leoleoina o le lafu mamoe?

¹³ E leʻi galo iā Peteru le fetalaiga a Iesu iā te ia ina ua toe faatūina mai: “Ia e leoleo i aʻu tamaʻi mamoe.” (Ioa. 21:16) Pe afai o oe o se toeaina, e te iloa foʻi e faatatau iā te oe lenā poloaʻiga. Peitaʻi, e mafai ona avea o se luʻi mo se toeaina le faaavanoa o le taimi  e faatino ai lenei tofiga tāua. E tatau i toeaina ona tausia muamua o latou aiga i le itu faaletino, tau faalogona, ma le faaleagaga. E taʻimua foʻi toeaina i le galuega talaʻi faapea foʻi le sauniuni ma le faia o vaega i sauniga, fonotaga, ma tauaofiaga. O nisi o i latou o ni sui o Komiti o Mataupu Tau Falemaʻi, pe e talia ni tofiga e fesootaʻi atu i le Matagaluega mo Faugāfale i le Vaipanoa. O toeaina o ni tane e matuā pisi lava!

14. O le ā e uunaʻia ai toeaina e leoleo le lafu? (1 Peteru 5:​1-4)

¹⁴ Na apoapoaʻi atu Peteru i toeaina, ina “ia leoleo i le lafu mamoe a le Atua.” (Faitau le 1 Peteru 5:​1-4.) Pe afai o oe o se toeaina, e matou te iloa e te alofa i ou uso ma tuafāfine ma e te manaʻo e leoleoina i latou. Peitaʻi e iai taimi e te manatu ai e matuā pisi lau faasologa, pe e te lagona foʻi ua lē mafai ona faataunuu lou tofiga ona o le lē lavā. O le ā e mafai ona e faia? Ia faailoa atu iā Ieova ou popolega. Na tusi Peteru: “Afai foʻi e auauna se tasi, ia auauna o ia ma faalagolago atu i le malosi mai i le Atua.” (1 Pete. 4:11) Atonu o loo feagai ou uso ma tuafāfine ma ni faafitauli e lē mafai ona foʻia atoatoa i lenei faiga o mea. Ae ia manatua e sili atu mea e mafai ona faia e “le leoleo mamoe sili” o Iesu Keriso, e fesoasoani ai iā i latou. E mafai ona ia faia faapea i le taimi lenei ma i le lalolagi fou. E pau le mea o loo faatalitalia e le Atua mai i toeaina, o le alolofa i o latou uso ma leoleoina i latou, ma “avea ma faaaʻoaʻoga lelei i le lafu mamoe.”

15. O ā taumafaiga e faia e se tasi toeaina e leoleoina ai le lafu? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁵ E malamalama William o se uso ua leva ona auauna o se toeaina, i le tāua o asiasiga faaleoleo mamoe. Ina ua amata le KOVITI-19, na faia ai e William ma isi toeaina taumafaiga uma, ina ia faafesootaʻi tagata taʻitoʻatasi o a latou vaega mo le talaʻiga i vaiaso taʻitasi. Na ia faamatala mai le māfuaaga: “O le toʻatele o uso na iai na o i latou i o latou fale, ma na faigofie ona iā i latou ni manatu sesē.” Pe a tauivi se uso po o se tuafafine ma se faafitauli, e faalogologo lelei William ina ia iloa po o le ā tonu le mea o popole ai po o ona manaʻoga. E saʻili e William se fesoasoani e patino i le uso po o le tuafafine, ma e  masani o se vitiō mai i la tatou Upega tafaʻilagi. Na ia faapea mai: “O le taimi lenei ua matuā manaʻomia ai lava asiasiga faaleoleo mamoe. E tele taumafaiga e tatou te faia e fesoasoani ai i tagata ina ia iloa Ieova. E manaʻomia foʻi ona tatou taumafai malosi e leoleoina le lafu, e fesoasoani ai i mamoe a Ieova ina ia tutumau i le upu moni.”

16. O ā ni tulaga e mafai ona tatou faatatauina ai lesona mai i tusi a Peteru?

¹⁶ Na tatou talanoaina i lenei mataupu ni nai lesona mai i tusi e lua a Peteru. Atonu ua e mātauina ai se vala o lou olaga e te manaʻo e faaleleia. O se faataʻitaʻiga, pe e te manaʻo e faatele se taimi e manatunatu loloto ai i faamanuiaga i le lalolagi fou? Po ua fai sou sini e molimau atu ai i le galuega, aʻoga, po o se isi tulaga lē fuafuaina? Po ua e mātauina ni auala e mafai ona faaalia ai pea le tele o lou alofa mo ou uso ma tuafāfine? Toeaina e, pe e tou te naunau e leoleoina mamoe a Ieova ma le lotomalie? Atonu e tou te mātauina ni vala e mafai ona faaleleia pe a iloiloina ma le faamaoni outou lava, ae aua le lotovaivai ai. E ʻagalelei le Alii,’ ma o le a ia fesoasoani iā te outou e faaleleia na vala. (1 Pete. 2:3) Ua faamautinoa mai e Peteru iā i tatou: “O le Atua . . . e na te faamāeʻaina le aʻoaʻoina o outou. E na te faamausalīina outou, e na te faamalosia outou, ma e na te matuā faatumauina outou.”—1 Pete. 5:10.

17. O le ā le iʻuga e tatou te maua pe a finafinau ma lotomalilie e aʻoaʻoina i tatou e Ieova?

¹⁷ I le taimi muamua, na manatu ai Peteru e lē agavaa e faatasi ma le Alo o le Atua. (Luka 5:8) Ae o le lagolagosua alofa a Ieova ma Iesu, na finafinau ai pea Peteru e avea o se soo o Keriso. O le iʻuga, na agavaa ai Peteru “e ulufale atu . . . i le Malo e faavavau o lo tatou Alii ma le Faaola o Iesu Keriso.” (2 Pete. 1:11) Maʻeu se taui mataʻina! O le a e maua foʻi le taui o le ola e faavavau, pe a e finafinau pea e pei o Peteru ma lotomalie e aʻoaʻoina oe e Ieova. O le a outou “maua le iʻuga o lo outou faatuatua, o lo outou faaolataga lea.”—1 Pete. 1:9.