1. O ā luʻi na feagai ma Ioasa, Usia, ma Iosia?

 SEʻI faapea ua avea oe ma tupu o tagata o le Atua a o e laʻitiiti pe talavou. O le a faapefea ona e faaaogā le pule ua iā te oe? O loo taʻua i le Tusi Paia ni talavou na mulimuli ane avea ma tupu o Iuta. O se faaaʻoaʻoga, i le 7 o tausaga o Ioasa, 16 tausaga o Usia, ma le 8 o tausaga o Iosia na avea ai i latou ma tupu. Seʻi manatu i le tele o luʻi na latou fesagaʻia! E ui i na tulaga, ae na latou maua le fesoasoani e manumalo ai i na luʻi ma maua ai ni olaga taulau manuia.

2. Aiseā e tatau ai ona tatou uaʻi i faaaʻoaʻoga a Ioasa, Usia, ma Iosia?

² E ui e lē o i tatou o ni tupu po o ni masiofo, ae e mafai ona tatou aʻoaʻoina ni lesona tāua mai i nei talavou e toʻatolu o loo taʻua i le Tusi Paia. Na latou faia ni filifiliga lelei, faapea foʻi ma filifiliga lē lelei. O le a tatou iloa mai i a latou faaaʻoaʻoga le māfuaaga e tāua ai ona filifili uō lelei, faaauau ona lotomaulalo, ma saʻili pea le taʻitaʻiga a Ieova.

3. Na faapefea ona tali atu le tupu o Ioasa i faatonuga a le Ositaulaga Sili o Ioiata?

³ Ia faaaʻoaʻo i filifiliga atamai a Ioasa. Na faia e le tupu o Ioasa se filifiliga atamai a o tamaitiiti o ia. Talu ai ua maliu lona tamā, na mulimuli o ia i faatonuga a le Ositaulaga Sili faamaoni o Ioiata. Na aʻoaʻoina o ia e lenā ositaulaga e pei lava o sona atalii. O le iʻuga, na filifili ma le atamai Ioasa e taulamua i le tapuaʻiga mamā ma auauna iā Ieova. Na faia foʻi e Ioasa se fuafuaga ina ia toe faaleleia le malumalu o Ieova.—2 No. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. O ā aogā e tatou te maua pe a teu i o tatou loto poloaʻiga a Ieova? (Faataoto 2:​1, 10-12)

⁴ Pe afai o loo aʻoaʻoina oe e alofa iā Ieova ma ola e tusa ai ma ana tapulaa, ua e mauaina la se meaalofa tautele. (Faitau  le Faataoto 2:​1, 10-12.) E tele auala e mafai ona aʻoaʻoina ai oe e ou mātua. Mātau le auala na fesoasoani ai le tamā o se tuafafine e igoa iā Katya iā te ia ina ia faia ni filifiliga lelei. E la te talanoaina faatasi ma lona tamā le mau o le aso a o momoli o ia i le aʻoga i aso taʻitasi. Na faapea mai Katya, “O na talanoaga na fesoasoani iā te aʻu e taulimaina ai faafitauli e ono tulaʻi mai i le aso.” Ae e faapefea pe a foliga mai e faasāsā naʻuā faatonuga faale-Tusi Paia e tuuina atu e ou mātua? O le ā e fesoasoani iā te oe ina ia talia a la fautuaga? E manatua e se tuafafine e igoa iā Anastasia le faaalu e ona mātua o le taimi e faamatala ai le māfuaaga e la te faia ai nisi o tulafono. Na ia faapea mai, “Na fesoasoani lenā mea iā te aʻu e vaai ai i tulafono e lē o ni faasāsāaga, ae o se puipuiga alofa.”

5. E faapefea i au gaoioiga ona aafia ai ou mātua ma Ieova? (Faataoto 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ O le a e faafiafiaina ou mātua pe a e faatatauina a la fautuaga faale-Tusi Paia. E sili atu i lenā, o le a e faafiafia le Atua ma faaauau ona e atiaʻe se faauōga māfana ma ia. (Faitau le Faataoto 22:6; 23:​15, 24, 25.) Pe e lē o ni māfuaaga lelei na e te mulimuli ai i le faaaʻoaʻoga a Ioasa a o tamaitiiti?    

6. O fautuaga a ai na mulimuli ane faalogo i ai Ioasa, ma o ā iʻuga na oo i ai? (2 Nofoaiga a Tupu 24:​17, 18)

⁶ O lesona mai i filifiliga lē lelei a Ioasa. Na filifili e Ioasa ni uō leaga ina ua maliu Ioiata. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 24:​17, 18.) Na ia filifili e faalogo atu i perenise o Iuta o ē e lē alolofa iā Ieova. E te ono mafaufau sa tatau ona ʻalofia e Ioasa na talavou amioleaga. (Faata. 1:10) Ae na ia faalogo atu i a latou fautuaga leaga. Ina ua taumafai Sakaria le tausoga o Ioasa e faasaʻo o ia, na fasiotia o ia e tusa ai ma le poloaʻiga a Ioasa. (2 No. 24:​20, 21; Mata. 23:35) Pagā se filifiliga matuā leaga! Na lelei le amataga o le olaga o Ioasa, ae e faanoanoa ona na fulitua o ia i le tapuaʻiga moni ma avea o se fasioti tagata. Na iʻu ina fasiotia o ia e ana lava auauna. (2 No. 24:​22-25) Pe ana faaauau ona ia faalogo iā Ieova ma ē e alolofa iā te Ia, semanū e iʻu lelei lona olaga. O le ā se lesona e te aʻoaʻoina mai ai?

7. O ai e tatau ona e filifilia e avea ma au uō? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

⁷ O se tasi o lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i le filifiliga lē lelei a Ioasa, e manaʻomia ona tatou filifilia ni uō e avea o ni taaʻiga lelei iā i tatou, o ni uō e alolofa iā Ieova ma mananaʻo e faafiafia o ia. E mafai foʻi ona tatou faauō  atu iā i latou e matutua iā i tatou. Ia manatua, e laʻitiiti mamao Ioasa i lana uō o Ioiata. Pe a filifili au uō, ia fesili ifo: ʻPe e latou te fesoasoani iā te aʻu e faamalosia loʻu faatuatua iā Ieova? Pe e latou te faalaeiauina aʻu e ola i tapulaa a le Atua? Pe e latou te talanoa e faatatau iā Ieova ma ana upu moni tautele? Pe e latou te faaaloalo i tapulaa a le Atua? Pe e latou te lototetele e faasaʻo aʻu pe a ou faia se mea sesē, pe e na o le faailoa mai o mea ou te fia faalogo i ai?’ (Faata. 27:​5, 6, 17) O le mea moni, pe a lē alolofa au uō iā Ieova, e lē manaʻomia la ona e faauō iā i latou. Ae pe a iai ni au uō e alolofa iā Ieova, ia faifaimea pea ma i latou, auā o le a avea i latou o ni taaʻiga lelei iā te oe.—Faata. 13:20.

8. O le ā e tatau ona tatou mafaufau i ai pe a faaaogā le Initaneti?

⁸ E faigofie ona fesootaʻi ma aiga ma uō e ala i le Initaneti. Peitaʻi, e toʻatele tagata ua latou faaaogāina lenei auala o fesootaʻiga ina ia faaofo ai isi, e ala i le tuu i ai o ata ma vitiō o mea na latou faatauina po o mea na latou faia. Pe afai e te faaaogāina le Initaneti, ia fesili ifo: ʻPe ou te manaʻo e faaofo isi? Po o loʻu faanaunauga ina ia faalaeiauina isi pe ou te viiviia ai aʻu? Po o taaʻina oʻu manatu, o laʻu tautala, ma aʻu gaoioiga e i latou o loo faaaogāina le Initaneti?’ O le fautuaga lenei a le uso o Nathan Knorr, o lē na auauna o se sui o le Vaega Pule: ʻAua e te taumafai e faafiafia tagata, auā e uma ane e leai se tasi e te faafiafiaina. Ae ia faafiafia Ieova, ona e faafiafiaina ai lea o tagata uma e alolofa iā Ieova.’

9. O le ā na faia e Usia ona o le fesoasoani a Ieova? (2 Nofoaiga a Tupu 26:​1-5)

⁹ Ia faaaʻoaʻo i filifiliga lelei a Usia. Na lotomaulalo le tupu o Usia a o talavou. Na aʻoaʻoina o ia ina ia “mataʻu i le Atua moni.” Na maliu o ia ina ua 68 ona tausaga, ma o le tele o lona olaga na faamanuia ai o ia e Ieova. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 26:​1-5.) Na faatoʻilaloina e Usia le toʻatele o fili o le Atua ma faamalosia ʻautau i Ierusalema. (2 No. 26:​6-15) E mautinoa na fiafia Usia i mea na ia faia ona o le fesoasoani a le Atua.—Fai. 3:​12, 13.

10. O le ā na tupu iā Usia?

¹⁰ O lesona mai i filifiliga lē lelei a Usia. Na masani ona tuuina atu e le tupu o Usia faatonuga i isi. Atonu na ia manatu ai e mafai ona ia faia so o se mea e manaʻo i ai. I se tasi aso, na filifili ai Usia e ulu atu i le malumalu o Ieova ma taumafai ma le faamaualuga e susunu mea manogi i le fata faitaulaga, o se mea e faasā ona faia e tupu. (2 No. 26:​16-18) Na taumafai le Ositaulaga Sili o Asaraia e faasaʻo o ia, ae na matuā ita ai lava Usia. O le mea e faanoanoa ai, na faalēaogāina e Usia lona talaaga faamaoni ma faasalaina ai o ia i le lepela. (2 No. 26:​19-21) Pe ana faaauau ona ia lotomaulalo, semanū e iʻu lelei lona olaga.

11. O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia lotomaulalo ai pea? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹¹ Na galo iā Usia, o Ieova na māfua ai ona malosi ma taulau manuia lana pulega. O le ā se lesona e tatou te aʻoaʻoina mai ai? E tāua ona tatou manatua, o faamanuiaga ma faaeaga o loo tatou maua e mai iā Ieova. Nai lo o le mimitavale i mea ua tatou ausia, e tatau ona tatou ave le viiga iā Ieova. b (1 Kori. 4:7) Ia amanaʻia ma le lotomaulalo, o i tatou o ni tagata e lē lelei atoatoa ma e manaʻomia aʻoaʻiga. Na faapea mai se uso e pe tusa ma le 60  ona tausaga: “Na ou aʻoaʻoina e lē tatau ona aafiagofie oʻu faalogona. Pe a aʻoaʻia aʻu ona o mea sesē lāiti ou te faia, ou te taumafai e faia ni suiga ma agaʻigaʻi pea i luma.” O le mea moni, pe a tatou matataʻu iā Ieova ma faaauau ona lotomaulalo, o le a iʻu lelei o tatou olaga.—Faata. 22:4.

12. Na faapefea ona saʻili Iosia iā Ieova a o talavou? (2 Nofoaiga a Tupu 34:​1-3)

¹² Ia faaaʻoaʻo i filifiliga lelei a Iosia. Na amata ona saʻili Iosia iā Ieova a o talavou. Na ia manaʻo e aʻoaʻo e faatatau iā Ieova ma faia Lona finagalo. Peitaʻi, e leʻi faigofie le olaga o lenei tupu talavou. Na tatau ona ia lagolagoina ma le lototele le tapuaʻiga mamā, a o taatele tapuaʻiga sesē. A o leʻi atoa le 20 tausaga o Iosia, na amata ona ia tafiesea tapuaʻiga sesē mai i le nuu.—Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 34:​1-3.

13. E faapefea ona aafia lou olaga pe a tuuina atu lou ola iā Ieova?

¹³ E tusa pe e te laʻitiiti, e mafai ona e faaaʻoaʻo iā Iosia e ala i le saʻili iā Ieova ma aʻoaʻoina oe ina ia talisapaia Ona uiga. O na taumafaiga lelei e uunaʻia ai oe e tuuina atu lou ola iā Ieova. E faapefea ona aafia lou olaga i aso taʻitasi pe a tuuina atu lou ola iā te ia? Ua faapea mai Luke o lē na papatiso i le 14 o ona tausaga, “E amata atu nei ona ou faamuamua Ieova i loʻu olaga ma taumafai e faafiafia o ia.” (Mare. 12:30) O le a faamanuiaina oe pe afai o lou faanaunauga foʻi lenā.

14. Aumai ni faaaʻoaʻoga o ni talavou o loo faaaʻoaʻo i le tupu o Iosia.

¹⁴ Pe afai o oe o se talavou o loo auauna iā Ieova, o ā ni luʻi o loo e fesagaʻia? Na papatiso Johan i le 12 o ona tausaga. Na faaosoosoina o ia e tamaiti o lana vasega e faaaogā sikareti e alu i le uila (po o le vaping). O le ā na fesoasoani iā Johan e teena ai lenā faaosoosoga? Na ia faamanatu iā te ia lava aafiaga lē lelei o na ituaiga sikareti i lona tino ma lana faiā ma Ieova. Na papatiso Rachel ina ua 14 ona tausaga. Na ia faamatalaina mea na fesoasoani iā te ia e feagai ai ma luʻi i le aʻoga. Na ia faapea mai: “Po o ā lava mea ou te vaai ai i le aʻoga, ou te taumafai e faafesootaʻi ma se manatu faaleagaga. O se faataʻitaʻiga, pe a fai le mataupu o le history, ou te taumafai e  mafaufau i se tala po o se valoaga o le Tusi Paia. Pe a ou talanoa i se tasi, ou te taumafai e manatua se mau e faasoa atu i ai.” O luʻi e te fesagaʻia atonu e ese mai i luʻi na fesagaʻia e le tupu o Iosia, ae e mafai ona e atamai ma faamaoni e pei o ia. O luʻi o loo e fesagaʻia a o talavou, e sauniunia ai oe mo luʻi o le a e fesagaʻia i le lumanaʻi.

15. O le ā na fesoasoani iā Iosia e auauna ai ma le faamaoni iā Ieova? (2 Nofoaiga a Tupu 34:​14, 18-21)

¹⁵ Na amata ona toe faafou e le tupu o Iosia le malumalu ina ua matua o ia. A o faia le galuega, na maua ai “le tusi o le Tulafono a Ieova na tuuina mai e ala iā Mose.” Ina ua faitauina le tusi o le Tulafono, na uunaʻia ai le tupu e gaoioi e ōgatusa ma mea na ia faalogo i ai. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 34:​14, 18-21.) Pe e te manaʻo e faitau e lē aunoa le Tusi Paia? Pe afai o lenā e fai au taumafaiga, o ā mai lau faasologa? Pe te faailogaina ni mau e aogā patino iā te oe? E faaaogā e Luke lea na taʻua muamua se api e tusia ai ni manatu e fiafia i ai. Pe e fesoasoani na auala iā te oe e manatua ai ni mau po o ni manatu e te fiafia i ai? O le tele o lou iloa ma lou naunau i le Tusi Paia, o le tele foʻi lenā o lou fia auauna iā Ieova. O le a uunaʻia oe e gaoioi e ōgatusa ma le Afioga a le Atua, e pei ona faia e le tupu o Iosia.

16. Aiseā na faia ai e Iosia se mea sesē matuiā, ma o le ā le lesona mo i tatou?

¹⁶ O lesona mai i le filifiliga lē lelei a Iosia. I le pe ā ma le 39 tausaga o Iosia, na ia faia ai se mea sesē lea na iʻu ina maliu ai. Na ia faalagolago iā te ia lava nai lo o le talosaga atu iā Ieova mo le taʻitaʻiga. (2 No. 35:​20-25) E iai se lesona e tatou te aʻoaʻoina mai ai. E tatau ona tatou saʻili atu pea mo le taʻitaʻiga a Ieova, e tusa lava po o le ā lo tatou matutua, po o le umi talu ona tatou suʻesuʻeina le Tusi Paia. E aofia ai le tatalo e lē aunoa mo le taʻitaʻiga a Ieova, suʻesuʻe lana Afioga, ma talia fautuaga mai i Kerisiano taʻumatuaina. O le iʻuga, o le a itiiti le avanoa e tatou te faia ai ni  mea sesē matuiā, ae faateleina lo tatou fiafia.—Iako. 1:25.

17. O ā ni lesona tāua e tatou te aʻoaʻoina mai i tupu e toʻatolu o Iuta?

¹⁷ E tele avanoa lelei e mafai ona e maua a o talavou. O le tala e faatatau iā Ioasa, Usia, ma Iosia e faamaonia ai e mafai e talavou ona faia filifiliga atamai ma faafiafiaina Ieova. Peitaʻi, e lē faapea ai o le a iʻu lelei i taimi uma e pei ona tatou mātauina i olaga o na tupu. E ui i lea, e mafai ona tatou faaaʻoaʻo i mea lelei na faia e na tupu ma ʻalofia mea sesē na latou faia. O le iʻuga, o le a tatou maua ai se olaga fiafia.

18. O ā ni faaaʻoaʻoga faale-Tusi Paia e iloa ai e mafai ona iʻu lelei lou olaga? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁸ O loo iai i le Tusi Paia tala e faatatau i isi talavou na vavalalata iā Ieova ma faafiafiaina lona finagalo, ma maua ni olaga taulau manuia. O se tasi o na talavou o Tavita. A o talavou, na ia filifili e auauna i le Atua ma mulimuli ane avea o ia o se tupu faamaoni. E ui na ia faia ni mea sesē, ae na silasila le Atua iā te ia o sē e faamaoni. (1 Tu. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) E mafai ona faalaeiauina ma faamalosia oe, e ala i le suʻesuʻeina o le olaga o Tavita ma lana auaunaga faamaoni. E mafai foʻi ona e suʻesuʻeina faaaʻoaʻoga a Mareko po o Timoteo. O le a e iloa ai, na amata ona la auauna iā Ieova a o lāiti ma maua ni talaaga lelei o le auauna ma le faamaoni i le Atua, ma na iʻu lelei o la olaga.

19. E faapefea ona e maua se olaga e taulau manuia?

¹⁹ E faalagolago pe e te taulau manuia i le lumanaʻi pe leai, i le auala o loo e ola ai i le taimi lenei. O le a faatonutonu e Ieova ou ala pe a e faalagolago iā te ia ae e lē o lou lava atamai. (Faata. 20:24) E mafai ona e maua se olaga fiafia ma le faamalieina. Ia manatua, e tāua iā Ieova mea e te faia mo ia. E leai se isi auala sili e faaaogā ai lou olaga, nai lo o le auauna i lo tatou Tamā alofa i le lagi.