1-2. (a) O le ā le tulaga o mea na iai i Iutaia ina ua tusi atu le aposetolo o Paulo i Kerisiano Eperu? (e) Aiseā na talafeagai lelei ai le taimi na tusi atu ai Paulo?

 I TAUSAGA mulimuli ane ina ua mavae le maliu o Iesu, na feagai Kerisiano Eperu na nonofo i Ierusalema ma Iutaia ma tulaga faigatā. E leʻi umi talu ona faavaeina le faapotopotoga Kerisiano, ae latou feagai loa ma sauāga ogaoga. (Galu. 8:1) I le pe ā ma le 20 tausaga mulimuli ane, na feagai soo o Keriso ma tulaga faigatā tau tamaoaiga, atonu na māfua ona o se oge na pagatia ai le atunuu. (Galu. 11:​27-30) Peitaʻi, e pe tusa o le 61 T.A., na olioli Kerisiano i se vaitaimi o le filemu pe a faatusatusa i mea na fotuaʻi ane. A o faagasolo lenā vaitaimi, na latou maua se tusi mai i le aposetolo o Paulo, ma na talafeagai lelei le taimi na maua ai.

² Na talafeagai lelei le taimi na maua ai e Kerisiano Eperu lenā tusi, ona e leʻi umi se taimi na latou maua ai le filemu. Na avatu e Paulo fautuaga aogā, lea o le a fesoasoani i na Kerisiano e onosaia ai le puapuaga ua toeitiiti oo ane. Na valoia e Iesu, ua toeitiiti ona faaumatia lea o le faiga o mea faa-Iutaia. (Luka 21:20) O le mea moni, e leʻi iloa e Paulo po o Kerisiano i Iutaia le taimi tonu e oo ane ai le faaumatiaga. E ui i lea, na mafai e na Kerisiano ona faaaogā le taimi o totoe e sauniunia ai i latou, e ala i le atiaʻe o uiga e pei o le faatuatua ma le tumau.—Epe. 10:25; 12:​1, 2.

3. Aiseā e aogā ai i Kerisiano i aso nei le tusi o Eperu?

 ³ E sili atu le mataʻutia o le puapuaga o le a tatou fesagaʻia, nai lo o le puapuaga na feagai ma Kerisiano Eperu. (Mata. 24:21; Faaa. 16:​14, 16) O lea, seʻi o tatou iloiloina nisi o fautuaga aogā na saunia e Ieova mo na Kerisiano lea foʻi e aogā mo i tatou.

ʻIA FINAFINAU INA IA AVEA MA TAGATA MATUTUA’

4. O ā luʻi na feagai ma tagata Iutaia na avea ma Kerisiano? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

⁴ Na feagai tagata Iutaia na avea ma Kerisiano ma se luʻi e sili ona faigatā. Na iai le taimi na avea ai tagata Iutaia ma nuu filifilia o Ieova. Na faaata mai e Ierusalema le pulega a le Malo o le Atua i le lalolagi, ma na avea le malumalu ma taulaʻiga o le tapuaʻiga mamā. Na tausia e tagata Iutaia faamaoni uma le Tulafono a Mose e pei ona aʻoaʻoina ai i latou e taʻitaʻi lotu. O na aʻoaʻoga na pulea ai mea e latou te aai ai, la latou vaaiga i le peritomeina, ma le auala e feutagaʻi ai ma tagata o Nuu Ese. Peitaʻi ina ua maliu Iesu, na faalēaogāina ai le Tulafono a Mose, ma e leʻi manaʻomia ai ona toe ofoina atu ni taulaga i le malumalu. Na avea lenā o se luʻi mo tagata Iutaia na avea ma Kerisiano, o ē ua masani i le tausia o le Tulafono. (Epe. 10:​1, 4, 10) E oo lava i Kerisiano taʻumatuaina e pei o le aposetolo o Peteru, na faigatā ona ia faamasani i nisi o na suiga. (Galu. 10:​9-14; Kala. 2:​11-14) O nei aʻoaʻoga fou, na avea ai na Kerisiano ma taulaʻiga o sauāga a taʻitaʻi lotu Iutaia.

5. O ai na manaʻomia ona faaeteete i ai Kerisiano?

⁵ Na feagai Kerisiano Eperu ma teteega mai i ni vaega se lua. O se tasi o na vaega, o taʻitaʻi lotu Iutaia o ē na manatu i Kerisiano o ni ē e tetee i le lotu Iutaia. Ae o le isi vaega, o i latou ua faapea mai o Kerisiano, o ē na maumaututū e tatau i soo o Keriso ona tausia pea le Tulafono a Mose, atonu ina ia ʻalofia ai le sauāina o i latou. (Kala. 6:12) O le ā o le a fesoasoani i Kerisiano faamaoni e tumau ai i le upu moni?

6. O le ā na faalaeiauina e Paulo ona uso e fai? (Eperu 5:14–6:1)

⁶ I le tusi a Paulo i Kerisiano Eperu, na ia  faalaeiauina ai i latou ina ia saʻiliʻili loloto i le Afioga a le Atua. (Faitau le Eperu 5:14–6:1.) Na faaaogā e Paulo Tusitusiga Paia Eperu, e fefulifulisaʻi ai ma ona uso i le māfuaaga e sili atu ai le auala o loo tapuaʻi ai Kerisiano nai lo o le lotu Iutaia. a Na iloa e Paulo, o le faateleina o le poto ma le malamalama i le upu moni, o le a sauniunia ai na Kerisiano e mātau ma teena manatu sesē ina ia lē taʻitaʻisesēina ai i latou.

7. O ā luʻi o loo tatou fesagaʻia i aso nei?

⁷ E pei o Kerisiano Eperu, e tatou te feagai foʻi ma tagata o loo faasalalauina faamatalaga ma manatu e lē ōgatusa ma tapulaa amiotonu a Ieova. E masani ona taʻuleagaina e ē tetee o tatou talitonuga faale-Tusi Paia i amioga tatau, e ala i le faapea mai e tatou te lē alolofa ma pulepuletutū. O uiga ma manatu o le lalolagi, ua matuā feteenaʻi lava ma tapulaa lelei atoatoa a Ieova. (Faata. 17:15) O lea, e tatau ona faaleleia atili o tatou tomai e mātau ma teena ai manatu o ē tetee o loo taumafai e faavaivaia pe taʻitaʻisesēina i tatou.—Epe. 13:9.

8. E faapefea ona tatou finafinau e avea ma tagata matutua faaleagaga?

⁸ E tatou te faia taumafaiga uma e faatatau ai fautuaga a Paulo na avatu i Kerisiano Eperu, ina ia finafinau e avea ma tagata matutua faaleagaga. E aofia ai le faalolotoina o lo tatou poto i le upu moni, ma faaōgatusa o tatou manatu ma le silafaga a Ieova. E faaauau pea ona tatou faia faapea e tusa po ua uma ona tatou tuuina atu ma papatisoina. Po o le ā lava le umi talu ona tatou iai i le upu moni, ae e tatau ona tatou faitau ma suʻesuʻe e lē aunoa le Afioga a le Atua. (Sala. 1:2) O le iai o se faasologa lelei o suʻesuʻega a le tagata lava ia, o le a fesoasoani e faamalosia ai lona faatuatua, o se uiga na faamatilatila e Paulo i lana tusi i Kerisiano Eperu.—Epe. 11:​1, 6.

ʻIA IAI LE FAATUATUA LEA E FAATUMAUINA AI O TATOU OLA’

9. Aiseā na manaʻomia ai e Kerisiano Eperu le faatuatua malosi?

⁹ Na manaʻomia e Kerisiano Eperu se faatuatua malosi, ina ia faasaoina ai mai i le puapuaga na faaloloʻi ane i Iutaia. (Epe. 10:​37-39) Na lapataʻia e Iesu ona soo pe a latou vaaia ua siʻomia Ierusalema e ʻautau, e tatau loa ona latou sosola i mauga. Na faatatau atu lana fautuaga i Kerisiano uma, o ē na nonofo i le aai po o nuu maotua. (Luka 21:​20-24) I na aso, pe a faamataʻu ane se ʻautau, e masani ona sulufaʻi tagata i se aai e siʻomia i se pā e pei o Ierusalema. Na foliga mai o le sosola i mauga o se gaoioiga e lē atamai, ma na manaʻomia ai le faatuatua malosi.

10. O le ā na uunaʻia Kerisiano e fai ona o le malosi o lo latou faatuatua? (Eperu 13:17)

¹⁰ Na manaʻomia foʻi ona maufaatuatuaina e Kerisiano Eperu i latou na faaaogā e Iesu e taʻitaʻia le faapotopotoga. E foliga mai na avatu e i latou na taʻimua faatonuga patino e fesoasoani ai i tagata uma o le faapotopotoga, ina ia mulimuli ai i le faatonuga a Iesu i le taimi tatau ma i se auala maopoopo. (Faitau le Eperu 13:17.) O le upu Eleni o loo faaaogā i le Eperu 13:17 mo le faaupuga “ia usiusitaʻi,” e maua ai le manatu o se tasi e māfua ona usiusitaʻi ona ua ia maufaatuatuaina lē na avatuina le faatonuga. O lona uiga e lē tau ina usiusitaʻi i lenā tagata, ona ua iā te ia le pule e avatu ai le faatonuga. O lea, na manaʻomia e Kerisiano Eperu ona faamalosia lo latou maufaatuatuaina o ē na taʻimua, a o leʻi oo ane le puapuaga. Pe afai na faigofie i Kerisiano ona  usiusitaʻi i taimi o le filemu i faatonuga a i latou na taʻimua, o le a faigofie foʻi la ona latou faia faapea i taimi o faigatā.

11. Aiseā e tāua ai i Kerisiano i aso nei ona iai se faatuatua malosi?

¹¹ E tatou te manaʻomia foʻi i aso nei le faatuatua, e pei o Kerisiano Eperu na tusi atu i ai Paulo. Ua tatou ola i se taimi ua teena ma tauemua ai e le toʻatele o tagata lapataʻiga a le Tusi Paia, e faatatau i le iʻuga o lenei faiga o mea. (2 Pete. 3:​3, 4) E ui foʻi ua faailoa mai i le Tusi Paia le tele o faamatalaga e faatatau i mea o le a tutupu i le puapuaga tele, ae e tele foʻi mea e tatou te lē o iloa. E manaʻomia ona malosi lo tatou faatuatua, o le a oo mai le iʻuga o lenei faiga o mea i le taimi ua atofaina, ma o le a tausia i tatou e Ieova.—Sapa. 2:3.

12. O le ā o le a fesoasoani iā i tatou e faasaoina ai i le puapuaga tele?

¹² E tatau foʻi ona faamalosia lo tatou faatuatua i le auala o loo faaaogā e Ieova i aso nei e taʻitaʻia ai i tatou, o “le pologa faamaoni ma le faautauta.” (Mata. 24:45) Pe a amata le puapuaga tele, e tatou te ono maua ni faatonuga patino faasaoola, e pei foʻi ona maua e Kerisiano Eperu ina ua oo ane ʻautau a Roma. O le taimi lenei e manaʻomia ona faamalosia ai lo tatou maufaatuatuaina o taʻiala, e maua mai i ē o loo taʻimua i le faalapotopotoga a Ieova. E lē faatalitalia o le a mafai ona tatou mulimuli atoatoa i la latou taʻitaʻiga i le taimi o le puapuaga tele, pe afai o loo faigatā ona tatou mulimuli i ai i le taimi lenei.

13. Aiseā na talafeagai ai le fautuaga o loo i le Eperu 13:5?

¹³ A o faatalitali Kerisiano Eperu i le faailoga e iloa ai ua tatau ona sosola ese, na manaʻomia ona faafaigofie o latou olaga ma teena “le manaʻo tele i tupe.” (Faitau le Eperu 13:5.) O nisi o i latou na ola i vaitaimi o le oge ma le mativa. (Epe. 10:​32-34) E ui na latou lotomalilie e onosaia tulaga faigatā ona o le tala lelei, ae atonu na manatu nisi o le tele o le tamaoaiga o le a puipuia ai i latou. Peitaʻi, e lē mafai e le tele o tupe ona puipuia i latou mai i le faaumatiaga na faaloloʻi ane. (Iako. 5:3) O le mea moni, o le a faigatā iā i latou e naunau i meafaitino ona sosola ese ae tuua o latou fale ma meatotino.

14. E faapefea i le iai o se faatuatua malosi ona aafia ai le auala e tatou te vaai ai i meafaitino?

¹⁴ E uunaʻia i tatou e teena le manaʻo tele i meafaitino, pe a malosi lo tatou faatuatua ua lata mai lava le iʻuga o lenei faiga o mea. I le taimi o le puapuaga tele, atonu o le a ʻlafo e tagata a latou siliva i auala’ auā o le a latou iloa, “e lē mafai e a latou siliva po o a latou auro ona laveaʻiina i latou i le aso o le toʻasā o Ieova.” (Eseki. 7:19) Nai lo o le uaʻi i le saʻilia o le tele o tupe, e manaʻomia ona faafaigofie o tatou olaga e ala i le faia o ni filifiliga, ina ia tausia ai i tatou lava ma o tatou aiga ma mafai ona auauna ai pea iā Ieova. E aofia ai le teena o faaosoosoga e faia aitalafu e lē manaʻomia, po o le alu uma o le taimi i meafaitino. E tatau foʻi ona faaeteete ina neʻi avea a tatou meafaitino ua iai ma mea e sili ona tāua i o tatou olaga. (Mata. 6:​19, 24) A o tatou latalata atu i le iʻuga o lenei faiga o mea, e ono tofotofoina lo tatou faatuatua i le auala e vaai ai i meafaitino ma isi mea masani o le olaga.

“E TATAU ONA OUTOU TUMAU”

15. Aiseā na matuā manaʻomia ai ona tumau Kerisiano Eperu?

¹⁵ A o faateteleina le leaga o le tulaga o mea i Iutaia, na tatau i Kerisiano Eperu ona tumau e ui i tofotofoga o lo latou faatuatua. (Epe. 10:36) E ui na feagai nisi o Kerisiano Eperu ma sauāga ogaoga, ae o le toʻatele o i latou na taliaina le faa-Kerisiano a o faagasolo se vaitaimi o le filemu. Na taʻua e Paulo e ui  lava ina latou tumau i tofotofoga o lo latou faatuatua, ae e latou te leʻi tofo i mafatiaga na oo iā Iesu lea na iʻu i le oti. (Epe. 12:4) Peitaʻi, o le salalau atu o le faa-Kerisiano, na atili ai ona feita ma sauā tagata tetee Iutaia. I nai tausaga na muamua atu, na osofaʻia ai Paulo e se vaega faatupu vevesi a o talaʻi i Ierusalema. E silia i le 40 tagata Iutaia na “fai la latou tautoga, e lē toe aai ma feinu seʻia o latou fasiotia Paulo.” (Galu. 22:22; 23:​12-14) E ui lava na inosia ma sauāina Kerisiano e tagata o le lotu Iutaia, ae na manaʻomia ona faaauau pea ona latou faapotopoto faatasi e tapuaʻi, talaʻi le tala lelei, ma faamalosia pea lo latou faatuatua.

16. E faapefea i le tusi i Kerisiano Eperu ona fesoasoani iā i tatou ia maua se vaaiga saʻo i sauāga? (Eperu 12:7)

¹⁶ O le ā na fesoasoani i Kerisiano Eperu e tumau ai e ui i teteega na latou fesagaʻia? Na iloa e Paulo na manaʻomia ona iai iā i latou se vaaiga saʻo i tulaga faigatā na latou fesagaʻia. Na ia faapea atu, pe a mafatia se Kerisiano i se tofotofoga, atonu o se tasi lea o auala o loo toleniina ai o ia e le Atua. (Faitau le Eperu 12:7.) O na toleniga o le a fesoasoani iā te ia e atiaʻe ma faaleleia ai ona uiga o se Kerisiano. O le uaʻi atu o Kerisiano Eperu i iʻuga lelei pe a tumau i tofotofoga, o le a faigofie ai ona latou tumau.—Epe. 12:11.

17. O le ā na aʻoaʻoina e Paulo ina ia mafai ai ona tumau i sauāga?

¹⁷ Na faalaeiauina e Paulo Kerisiano Eperu ina ia matuā maumauaʻi e tumau i tofotofoga. Na talafeagai ona tusi atu e Paulo lenā fautuaga, talu ai na masani ona ia sauāina Kerisiano ma na ia iloa le mataʻutia o le tulaga na oo iā i latou. Na ia iloa foʻi le auala e onosaia ai sauāga. O le mea moni, na oo iā te ia tofotofoga eseese ina ua avea ma Kerisiano. (2 Kori. 11:​23-25) O lea, na iloa lelei e Paulo le mea e manaʻomia ona fai ina ia tumau ai. Na ia faamanatu atu i na Kerisiano, ina ia tumau i tofotofoga, e lē tatau ona latou faalagolago iā i latou lava ae ia faalagolago iā Ieova. Na  mafai ona faapea atu ma le lototele Paulo: “O Ieova o loʻu fesoasoani ia; ou te lē fefe lava.”—Epe. 13:6.

18. (a) O le ā o le a tupu iā i tatou uma i le lumanaʻi? (e) O le ā e tatau ona tatou faia i le taimi lenei?

¹⁸ I aso nei, o loo tumau foʻi nisi o tatou uso e ui i sauāga. E mafai ona tatou lagolagoina ma le faamaoni i latou e ala i a tatou tatalo, ma i nisi taimi, e mafai foʻi ona tatou saunia mea o loo latou manaʻomia. (Epe. 10:33) Peitaʻi ua taʻua i le Tusi Paia, “e sauāina foʻi i latou uma e naunau e ola ma le faamaoni i le Atua ma aufaatasi ma Keriso Iesu.” (2 Timo. 3:12) O le māfuaaga lea e manaʻomia ai e i tatou uma ona sauniuni mo mea o le a tutupu. O lea, seʻi faaauau ona tatou maufaatuatuaina atoatoa Ieova, ma ia mautinoa o le a ia fesoasoani mai ina ia tatou tumau i so o se tofotofoga e ono tulaʻi mai. O le a ia aumaia le mapusaga mo ona tagata tapuaʻi faamaoni uma i lana taimi atofaina.—2 Tesa. 1:​7, 8.

19. O ā fautuaga aogā e fesoasoani iā i tatou e sauniuni ai mo le puapuaga tele? (Tagaʻi foʻi i le ata.)

¹⁹ E mautinoa o le tusi a Paulo i Kerisiano Eperu, na fesoasoani iā i latou e sauniuni ai mo le puapuaga na faaloloʻi ane. Na faalaeiau e Paulo ona uso ina ia faateleina lo latou poto ma le malamalama i Tusitusiga Paia. O le faia faapea, o le a faaauupegaina ai i latou e mātau ma teena aʻoaʻoga ia e faavaivaia ai lo latou faatuatua. Na ia faalaeiauina foʻi i latou ia faamalosia lo latou faatuatua, ina ia vave ai ona latou mulimuli i le taʻitaʻiga a Iesu ma ē na taʻimua i le faapotopotoga. E lē gata i lea, na ia fesoasoani i Kerisiano ina ia faamalosia lo latou tumau e ala i le iai o se vaaiga saʻo i tofotofoga, ma vaai i ai o se avanoa lea e toleniina ai i latou e lo latou Tamā alofa. Seʻi o tatou faatatauina foʻi nei fautuaga mai i le Tusi Paia. O le faia o na mea, o le a mafai ai ona tatou tumau ma le faamaoni seʻia oo i le iʻuga.—Epe. 3:14.