NA INAINĀ le leoleo nanā ma faapea mai: “Sole, matuaʻi e lē alofa lava! O lenā o le a e alu ae tiaʻi lou toʻalua e tō ma lou afafine laʻitiiti! O ai o le a tausia i laʻua? Tuu ia lenā lotu ae toe foʻi i le tou aiga!” Na ou tali atu: “Ou te lē o tiaʻia loʻu aiga. O outou na molia aʻu! Ae o le ā le māfuaaga?” Na tali mai ma le ita le leoleo: “Ia taʻu mai se isi lotu, ae aua neʻi taʻua mai a Molimau a Ieova.”

O le ma talanoaga lenā ma se leoleo i se falepuipui i le 1959 i le aai o Irkutsk i Rusia. Seʻi oʻu faamatala atu le māfuaaga na ma lotomalilie ai ma laʻu avā o Maria e “mafatia ona o le amiotonu,” ma faamanuiaga na ma maua ona o lo ma tutumau ma le faamaoni.​—1 Pete. 3:13, 14.

Na ou fanau i le 1933 i le nuu e taʻu o Zolotniki i Ukraine. I le 1937, na asiasi mai ai le uso o loʻu tinā ma lana tane o ni Molimau a Ieova mai i Falani. Na la tuuina mai tusi o le Government ma le Deliverance, na lomia e le Watch Tower Society. Ina ua faitau i ai loʻu tamā, na faamalosia ai lona faatuatua i le Atua. O le mea e faanoanoa ai, na maʻi tigāina si oʻu tamā i le 1939. Ae a o leʻi maliu, na faapea atu i loʻu tinā: “O le upu moni lenei. Ia aʻoaʻo ai le ta fanau.”

Iā Aperila 1951, e toʻatele Molimau a Ieova mai i le itu i sisifo o le USSR na amata ona faaaunuua e le malo i Siberia. Na tutuliese i matou ma loʻu tinā ma loʻu uso laʻitiiti o Grigory mai i Ukraine i Sisifo. E silia i le 3,700 maila (6,000 km) na matou malaga ai i se nofoaafi, ma matou taunuu ai loa i le aai o Tulun i Siberia. I le lua vaiaso mulimuli ane, na taunuu ai loʻu uso matua o Bogdan i se nofoaga o faasalaga mamafa i le aai e lata ane o Angarsk. Na faasalaina o ia mo le 25 tausaga i lenā nofoaga.

Na matou talaʻi ma loʻu tinā ma Grigory i pitonuu o Tulun, ae na tatau ona matou talaʻi ma le faautauta. O se faaaʻoaʻoga, na matou fesili atu i tagata: “O lea e suʻe se matou povi, e iai se tou povi o fia faatau?” Afai e matou te maua se tagata e iai sana povi, e matou te faamatala i ai le auala ofoofogia na faia ai le povi. O le auala lenā na amata ai a matou talanoaga e faatatau i Lē na faia mea uma. Na taʻua Molimau a Ieova i se nusipepa e faapea, o loo latou fesili mo ni povi, ae o loo latou saʻilia ni mamoe. O le mea moni lenā, auā na matou maua tagata e pei o ni mamoe! O se fiafiaga le suʻesuʻe o le Tusi Paia faatasi ma na tagata lotomaulalo ma talimālō i na oganuu maotua. I aso nei, ua iai se faapotopotoga i Tulun e silia i le 100 le ʻautalaʻi!

Na aʻoaʻoina e laʻu avā o Maria le upu moni i Ukraine, a o faagasolo le Taua Lona Lua a le  Lalolagi. Ina ua 18 tausaga o Maria, na taumafai se leoleo nanā ina ia faamalosi o ia e la te momoe, peitaʻi na matuā teena e Maria ana faatosinaga. Ina ua toe foʻi Maria i le fale i se tasi aso, na ia maua atu le leoleo nanā o loo taoto mai i lona moega. Peitaʻi, na sola ese Maria ma na matuā ita le leoleo ma faafefe Maria o le a loka o ia ona o ia o se Molimau a Ieova. O le iʻuga, i le 1952 na lauina ai le faasalaga o Maria e 10 tausaga e faafalepuipui ai. Na pei faalogona o Maria o Iosefa, o lē na faafalepuipui ona o lona tumau faamaoni. (Kene. 39:12, 20) Na faapea atu le avetaavale lea na momoliina Maria i le falepuipui mai i le fale faamasino: “Aua e te fefe. O le toʻatele o tagata e ō i le falepuipui e lē faia i ai e nisi ni mea leaga.” Na faalaeiauina Maria i na upu.

Na faasalaina Maria i galuega mamafa mai i le 1952-1956, i se nofoaga o faasalaga e lata i le aai o Gorkiy (ua taʻua nei o Nizhniy Novgorod) i Rusia. Na faatonuina o ia e eli i luga laau e oo lava i taimi na matuā mālūlū ai. Na maʻi tigāina o ia, ma na faasaʻoloto i le 1956 ma agaʻi atu loa i Tulun.

Ina ua fai mai se uso i Tulun e iai se tuafafine o le a taunuu mai, na ou tiʻetiʻe loa i laʻu uila i le nofoaga faatali pasi e faafeiloaʻi le tuafafine, ma fesoasoani i ai e laʻu ana atopaʻu. O le taimi lava na ou feiloaʻi ai iā Maria, o le taimi foʻi lenā na ou fia uō ai iā te ia. E leʻi faigofie aʻu taumafaiga ina ia fiafia mai Maria iā te aʻu, ae na iʻu lava ina sui lona mafaufau. Na ma faaipoipo i le 1957. Na fanau la maʻua tama teine o Irina i le tausaga na sosoo ai, peitaʻi na puupuu lava le taimi na ou mafuta ai i si oʻu afafine. Na faafalepuipui aʻu i le 1959 ona o le lomiaina o lomiga faale-Tusi Paia. Na loka aʻu i se sela mo le tausaga ma le ʻafa. E ui i lea tulaga faigatā, ae na ou maua le filemu o le mafaufau e ala i le tatalo e lē aunoa, usu pese o le Malo, ma faaata i loʻu mafaufau le auala ou te talaʻi ai pe a toe tatala aʻu.

Sa faia se suʻesuʻega a leoleo a o oʻu iai i le falepuipui, ma na avaavau mai le leoleo, “Ua lata lava le taimi e matou te tafiesea ai outou!” Na ou tali atu, “Na fetalai Iesu o le a talaʻiina atu le tala lelei o le Malo i atunuu uma, ma e lē mafai e se tasi ona taofia.” Na toe sui osofaʻiga a le leoleo ma tauanau aʻu e lafoaʻi laʻu tapuaʻiga, e pei ona taʻua i le amataga o le tala. Ina ua lē taulau ana taumafaiga, na toe faasala aʻu mo le isi fitu tausaga i se nofoaga o faasalaga mamafa e lata ane i le aai o Saransk. A o ou agaʻi atu i le nofoaga o faasalaga, na ou iloa ai ua fanau le ma tama teine lona lua o Olga. E ui lava na mamao le mea na iai si aʻu avā ma si aʻu fanau, ae na faamāfanafanaina aʻu i le iloa o loo ma faamaoni pea ma Maria iā Ieova.

E faatasi i le tausaga ona malaga mai Maria i Saransk ina ia asia aʻu, e ui lava e 12 aso e sau ai le nofoaafi ma toe foʻi i Tulun. O tausaga uma e sau ai Maria ma aumai se pea seevae fou mo aʻu. E nanā e Maria kopi fou o Le Olomatamata i le pito i lalo o seevae. Na faapitoa se tasi tausaga iā te aʻu, ona na sau Maria ma aumai nai oʻu afafine e toʻalua. E lē mafai e upu ona faamatala loʻu fiafia ina ua ou vaai ma faatasi ma loʻu aiga!

Na tatala aʻu mai le nofoaga o faasalaga mamafa i le 1966, ma matou siitia atu loa ma loʻu aiga i le aai o  Armavir e lata i le Sami Uliuli. O i inā na fananau ai oʻu atalii o Yaroslav ma Pavel.

E leʻi umi ae osofaʻi lo matou fale e leoleo nanā e suʻe pe maua ai ni lomiga faale-Tusi Paia. Na latou suʻe atoa lo matou fale, e oo lava i meaʻai a povi. I se tasi osofaʻiga, na afu leoleo ona o le vevela o le tau ma na pefua uma o latou ofu. Na alofa i ai Maria ona na ia iloa, o loo faatino lo latou tiute o ni leoleo. Na ave i ai e Maria ni vaiinu, pulumu e tafi ai pefu mai i o latou ofu, se ʻapa vai, ma ni solo. Ina ua taunuu ane le taʻitaʻi o leoleo nanā, na faamatala i ai e leoleo lo matou agalelei iā i latou. Ina ua ō ese, na ʻataʻata mai le taʻitaʻi ma faatofā mai iā i matou. Na faafiafiaina i matou i iʻuga lelei o a matou taumafaiga e “faatoʻilaloina pea le leaga i le lelei.”​—Roma 12:21.

Na faaauau ona matou talaʻi i Armavir e ui lava i na osofaʻiga. Na matou fesoasoani foʻi e faalaeiau le ʻautalaʻi i se vaega toʻaitiiti i le aai lata ane o Kurganinsk. E matuā faafiafiaina aʻu ona e ono faapotopotoga ua iai i Armavir ae ua fā faapotopotoga i Kurganinsk.

E iai taimi na matou faavaivai ai faaleagaga. Ae e matou te faafetai iā Ieova i lona faaaogā o uso faamaoni e saunia ni faasaʻoga mo i matou, ma toe faamalosia ai lo matou itu faaleagaga. (Sala. 130:3) O se tasi o tofotofoga faigatā, o le ō mai lea o leoleo nanā a le malo ma auauna i totonu o le faapotopotoga e aunoa ma lo matou iloaina. Na latou maelega i le faiva, ma o nisi o i latou na maua ni faaeaga i totonu o le faalapotopotoga. E ui i lea, na matou iloa mulimuli ane lo latou tulaga moni o ni leoleo nanā.

Na toe tō Maria i le 1978 ina ua 45 ona tausaga. Talu ai e maʻi fatu Maria, na popole fomaʻi ina neʻi afāina lona ola ma tauanau o ia e faapaʻū lana pepe. Peitaʻi, e leʻi lolo i ai Maria. Na taumulimuli solo nisi o fomaʻi iā Maria ma se tui e taumafai e tui o ia ina ia faapaʻū le pepe. Na sola ese Maria mai i le falemaʻi ina ia puipuia le ola o lana pepe.

Na faatonu i matou e leoleo nanā ina ia ō ese mai i le aai. Na matou nonofo loa i se nuu e lata i le aai o Tallinn i Estonia, lea na pulea e le USSR i le taimi lenā. A o matou iai i Tallinn, na fanau e Maria se pepe tama aumalosi na faaigoa iā Vitaly, ma faaalia ai le sesē o manatu o fomaʻi.

Mulimuli ane, na matou ō ese mai i Estonia ma nonofo i Nezlobnaya i le itu i saute o Rusia. Na matou talaʻi ma le faautauta i taulaga tuaoi e tumutumu ai tagata tafafao mai i isi vaega o le atunuu. Na latou ō mai ina ia saʻili ni togafitiga faafomaʻi, ae na toe foʻi nisi a ua latou aʻoaʻoina le faamoemoe o le ola e faavavau!

Na ma taumafai e totō i loto o la maʻua fanau le alofa iā Ieova ma le naunautaʻiga e auauna iā te ia. Na masani ona ma valaaulia i le fale uso na avea o ni faaaʻoaʻoga lelei i le ma fanau. O se tasi o i latou na o loʻu uso o Grigory, o lē na auauna o se ovasia femalagaaʻi mai i le 1970-1995. Na fiafia lo matou aiga atoa i ana asiasiga, auā e fiafia lava Grigory i taimi uma ma o se tagata e agamālie. Na masani ona fai a matou taaloga faale-Tusi Paia faatasi ma a matou mālō, ma na faatupu ai le naunau o la ma fanau i le talafaasolopito o le Tusi Paia.

Na siitia atu la ma tama tama o Yaroslav i le aai o Riga i Latvia i le 1987, o i inā na saʻoloto ai e talaʻi. Ae ina ua musu e auai i le vaegaau, na faasala o ia i le  falepuipui mo le tausaga ma le ʻafa, ma e iva falepuipui eseese na taofia ai o ia. O tala na ou faamatala iā Yaroslav i mea na tutupu iā te aʻu i le falepuipui, na fesoasoani iā te ia ina ia tumau ai. Mulimuli ane, na amata lana auaunaga paeonia. Ina ua 19 tausaga o la ma tama tama o Pavel i le 1990, na manaʻo e paeonia i Sakhalin, o se motu i le itu i mātū o Iapani. E ma te leʻi mananaʻo ai i le taimi muamua. E na o le 20 le ʻautalaʻi i lenā motu, ma e silia i le 5,500 maila (9,000 km) le mamao o le motu mai i le mea na matou nonofo ai. Ae mulimuli ane na ma tuu atu o ia e alu, ma o se faaiʻuga lelei. Na talilelei mai tagata o le motu i le feʻau o le Malo. E valu faapotopotoga na faavaeina ai i le na o ni nai tausaga. Na auauna Pavel i Sakhalin seʻia oo i le 1995. Ae o le taimi lenā, e na o la ma uii o Vitaly na matou nonofo faatasi. Na fiafia Vitaly e faitau le Tusi Paia mai lava a o laʻitiiti. Na amata lana paeonia i le 14 o ona tausaga, ma na ma paeonia faatasi mo le lua tausaga. O se taimi na faafiafiaina ai i matou! Na tuua e Vitaly lo matou aiga ina ua 19 ona tausaga ina ia auauna o se paeonia faapito.

I le 1952, na faapea atu ai se leoleo nanā iā Maria: “Filifili oe, o lau lotu po o le faafalepuipui o oe mo le 10 tausaga? E te magalo mai ua e loomatua ma ua leai se isi e tausia oe.” Ae e lē o le mea lenā na tupu! Na ma tofo i le alofa o lo ma Atua o Ieova, o le alolofa o si a ma fanau, ma le toʻatele o nai a ma suʻesuʻega faale-Tusi Paia na talia le upu moni. Na faafiafiaina foʻi i maʻua ma Maria, ona na mafai ona ma asiasi i nofoaga na auauna ai la ma fanau. Na ma vaaia le lotofaafetai o tagata na aʻoaʻoina e la ma fanau ina ia iloa Ieova.

Na talia aloaʻia le galuega a Molimau a Ieova i le 1991. O lenā faaiʻuga na atili faamalosia ai le ʻautalaʻi e faia se sao i le galuega talaʻi. Na faatau foʻi e la matou faapotopotoga se pasi ina ia mafai ai ona talaʻi i nuu ma aai lata ane i faaiʻuga o vaiaso.

O se fiafiaga iā te aʻu le auauna o Yaroslav ma lana avā o Alyona, ma Pavel ma lana avā o Raya i le Peteli. O Vitaly ma lana avā o Svetlana, o loo auauna i le galuega femalagaaʻi e asiasi i faapotopotoga. O loo nonofo loʻu afafine matua o Irina ma lona aiga i Siamani. O le tane a Irina o Vladimir ma la laʻua fanau tama e toʻatolu, e auauna uma o ni toeaina. E nofo le isi oʻu afafine o Olga i Estonia, ma o loo ma fesootaʻi pea. O se faanoanoaga tele le maliu o si aʻu avā pele o Maria i le 2014. Ou te tulimataʻia le taimi e ma te toe feiloaʻi ai pe a toetū mai o ia. Ua ou nofo nei i le aai o Belgorod, ma ou te talisapaia le lagolagosua malosi a uso o le faapotopotoga.

I le tele o tausaga o oʻu auauna iā Ieova, ua ou aʻoaʻoina ai e tele mea e tatau ona faataulaga ina ia tumau ai ma le faamaoni. Peitaʻi, e lē mafaatusalia i le taui matagofie ua aumaia e Ieova, o le filemu o le mafaufau. Maʻeu ni faamanuiaga na ma maua ma Maria i le tutumau ma le faamaoni iā Ieova, e sili atu i lo o mea na ou faatalitalia! A o leʻi paʻū le faigāmalo a le USSR i le 1991, e silia i le 40,000 le ʻautalaʻi na iai. Ae i aso nei, ua silia i le 400,000 le ʻautalaʻi i atunuu na pulea muamua e le Soviet Union! Ua 83 nei oʻu tausaga, ma o loo faaauau ona ou auauna o se toeaina. O le lagolagosua a Ieova ua mafai ai ona ou tumau ma le faamaoni. Maʻeu le agalelei o Ieova iā te aʻu!​—Sala. 13:5, 6.