1, 2. (a) O le ā le manatu o Iesu e faatatau i le Tulafono a le Atua? (e) Na faapefea ona faauigasesē e le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio le Tulafono?

SA MATUĀ tāua iā Iesu le Tulafono a Mose. E lē faateʻia ai i tatou auā o le Tulafono e mai i Lē e pito i sili ona tāua i le olaga o Iesu, o lona Tamā o Ieova. O le matuā fiafia o Iesu i tulafono a le Atua na valoia mai i le Salamo 40:8: “Loʻu Atua e, ou te fiafia e fai lou finagalo, ua i totonu foʻi iā te aʻu lau tulafono.” Na faamautinoa mai i upu ma gaoioiga a Iesu o le Tulafono a le Atua e atoatoa ona lelei, e aogā, ma e mautinoa e faataunuuina.​—Mata. 5:17-19.

² Pagā le faanoanoa o Iesu a o vaai atu o faauigasesē e le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio le Tulafono a lona Tamā! Na latou soona tausia vaega lāiti o le Tulafono, o lea na fetalai atu ai Iesu iā i latou: “Ua outou avatu mea e sefuluaʻi o le mili, o le aneto, ma le kumina.” O le ā lo latou faafitauli? Na fetalai atili Iesu: “Peitaʻi ua outou manatu māmā i mataupu matuā tāua o le Tulafono, e pei o le faia o mea tonu, o le alofa mutimutivale, ma le faamaoni.” (Mata. 23:23) I le lē pei o lenā ʻau Faresaio faafiaamiotonu, na malamalama Iesu i le agaga o le Tulafono, ma uiga o le Atua na atagia mai i poloaʻiga taʻitasi.

3. O le ā o le a tatou talanoaina i lenei mataupu?

³ I le avea ai ma Kerisiano, e tatou te lē o toe iai i le feagaiga o le  Tulafono. (Roma 7:6) Peitaʻi, na faamauina e Ieova le Tulafono i lana Afioga le Tusi Paia mo i tatou. E finagalo o ia ina ia tatou iloa ma faatatau “mataupu matuā tāua” po o mataupu silisili o loo faavae mai i poloaʻiga o le Tulafono, ae lē o le matuā taumafai e vaʻiliʻili mea ninii o le Tulafono. O se faataʻitaʻiga, o ā mataupu silisili e tatou te aʻoaʻoina mai i le faatulagaga o aai o sulufaʻiga? Na tatou maua i le mataupu ua mavae lesona e aʻoaʻoina mai i gaoioiga a le tagata sulufaʻi. Ae e iai foʻi lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i aai o sulufaʻiga e faatatau iā Ieova, ma auala e faaaʻoaʻo ai i ona uiga. O lea, i lenei mataupu o le a tatou taliina ai fesili nei e tolu: E faapefea i aai o sulufaʻiga ona faaalia mai ai le alofa mutimutivale o Ieova? O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai ai e faatatau i le silafaga a Ieova i le ola? E faapefea ona faaatagia mai ai lana faamasinoga lelei atoatoa? A o talanoaina nei manatu, mātau ni vala e mafai ona tatou faaaʻoaʻo ai i lo tatou Tamā i le lagi.​—Faitau le Efeso 5:1.

4, 5. (a) Na faapefea ona saunia aai o sulufaʻiga ina ia faigofie ona maua, ma aiseā? (e) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai ai e faatatau iā Ieova?

⁴ Sa faigofie ona maua e se tagata sulufaʻi aai o sulufaʻiga e ono. Na poloaʻia e Ieova tagata Isaraelu ia taʻitolu aai i itu uma e lua o le Vaitafe o Ioritana. Aiseā? Ina ia faigofie ma vave ona maua e le tagata sulufaʻi. (Nu. 35:11-14) Na fai foʻi ma toe faaleleia auala e agaʻi atu i nei aai. (Teu. 19:3) E tusa ai ma tusitusiga a tagata Iutaia, na faatutū pou faailoilo i auala e faasino ai tagata sulufaʻi i nei aai. Talu ai o lea na iai aai o sulufaʻiga, e leʻi manaʻomia la i sē na fasioti tagata paʻivalea ona sola atu i se nuu ese, lea na ono tofotofoina ai e tapuaʻi atu i ni atua sesē.

⁵ Seʻi manatu i ai: O Ieova lava ia na poloaʻia le faasalaga oti mo lē na fasioti tagata faamoemoeina. O Ia foʻi na tuuina atu i lē na fasioti tagata paʻivalea le avanoa e maua ai Lona alofa mutimutivale ma lana puipuiga! Na tusi se faitofā o le Tusi Paia, “o poloaʻiga uma na fesootaʻi atu i aai o sulufaʻiga, na manino ma faigofie. Maʻeu se auala alofa na faia e le Atua!” O Ieova e lē o se faamasino sauā e manaʻo e faasala ana auauna. Nai lo o lea, o ia “e tele le alofa mutimutivale.”​—Efe. 2:4.

6. Na faapefea ona tuufaafeagai le vaaiga a le ʻau Faresaio ma le alofa mutimutivale o le Atua?

⁶ I se tulaga tuufaafeagai, na mumusu le ʻau Faresaio e faaalia le alofa mutimutivale. O se faataʻitaʻiga, e tusa ai ma tū masani a tagata Iutaia, na mumusu le ʻau Faresaio e faamagalo se tasi pe a sili atu i le faatolu ona ia faia le agasala lava e tasi. Na faaalialia e Iesu la latou vaaiga i tagata fai mea sesē e ala i le taʻua o se talafaatusa i se Faresaio na tatalo e faapea: “Le Atua e, ou te faafetai atu iā te oe ona ua ou lē pei o isi tagata, o ē e faia mea faapiʻopiʻo, o  ē e amiolētonu, o ē e mulilulua, ua ou lē pei foʻi o lenei aolafoga.” Ae o lenā aolafoga na tatalo atu ma le lotomaulalo mo le alofa mutimutivale o le Atua. Aiseā na mumusu ai le ʻau Faresaio e faaalia le alofa mutimutivale? Ua taʻua i le Tusi Paia na latou “vaai maulalo i isi.”​—Luka 18:9-14.

7, 8. (a) E faapefea ona e faaaʻoaʻo iā Ieova pe a fai mai e se isi se mea sesē iā te oe? (e) Aiseā e avea ai le faamagalo atu o se tofotofoga o lo tatou lotomaulalo?

⁷ Ia tatou faaaʻoaʻo iā Ieova ae lē o le ʻau Faresaio. Ia faaalia le alofa mutimutivale. (Faitau le Kolose 3:13.) O se tasi o auala e faia ai faapea, o le faafaigofie lea mo isi ona talosaga mai ina ia o tatou faamagalo i latou. (Luka 17:3, 4) Ia fesili ifo: ʻPo o vave ma faigofie ona ou faamagalo isi e tusa lava pe na latou faatigā mai i le tele o taimi? Po o oʻu naunau e faatupu le filemu ma se isi na faia se mea ou te lē fiafia ai pe faatigā mai foʻi iā te aʻu?’

⁸ O le faamagalo atu e tofotofoina ai lo tatou lotomaulalo. E leʻi faaalia e le ʻau Faresaio le lotomaulalo ona na manatu e sili atu i latou i isi. Peitaʻi, i le avea ai ma Kerisiano, e tatau ona tatou lotomaulalo e “manatu ua sili isi” iā i tatou, ma ia faamagalo atu iā i latou. (Fili. 2:3) Po o le a e faaaʻoaʻo iā Ieova ma e manumalo ai i lenei tofotofoga o le lotomaulalo? Pe a e lotomaulalo, o le a faigofie i isi ona talosaga mai ina ia faamagalo i latou, ma e faigofie foʻi ona e faamagalo atu. Ia vave ona e faaalia le alofa mutimutivale ma ia aua neʻi vave ona tigā lou loto.​—Fai. 7:8, 9.

9. Na faapefea ona faamatilatila atu e Ieova i tagata Isaraelu le paia o le ola o le tagata?

⁹ O se tasi o fuafuaga autū o aai o sulufaʻiga, o le puipuia lea o tagata Isaraelu mai i le nofosala i le faamasaatoto. (Teu. 19:10) E tāua iā Ieova le ola ma e inosia e ia le fasioti tagata faamoemoeina po o “lima e sasaa le toto o ē e lē sala.” (Faata. 6:16, 17) O ia o le Atua e faamasinotonu ma paia, ma e na te lē tuufauina foʻi le fasioti tagata paʻivalea. E moni na faaalia le alofa mutimutivale i lē na fasioti tagata paʻivalea. E ui i lea, na tatau ona ia faailoa atu lana solitulafono i toeaina. Pe a faamaonia e leʻi fuafuaina lana gaoioiga na fai, na tatau ona nofo o ia i totonu o le aai o sulufaʻiga seʻia maliu le ositaulaga sili. O lona uiga, sa ono manaʻomia ona nofo ai i inā i lona olaga atoa. O lenā faatulagaga na faamatilatila atu ai i tagata Isaraelu uma le paia o le ola o le tagata. Ina ia faamamaluina Lē na foaʻi maia le ola, na tatau ona latou ʻalofia so o se mea e lamatia ai ola o isi.

10. E tusa ai ma le fetalaiga a Iesu, o le ā le auala e leʻi faatāua ai e le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio ola o isi tagata?

¹⁰ E leʻi pei le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio o Ieova auā e latou te leʻi faatāua le ola. I le ā le itū? Na fetalai atu Iesu iā i latou: “Ua outou aveesea le ki o le malamalama; auā tou te lē ulu atu lava i ai, ua outou taofia foʻi i latou o le a ulu atu i ai!” (Luka 11:52) Na tatau ona latou faamatala atu uiga o le Afioga a le Atua ma fesoasoani i tagata ina ia maua le ola e faavavau. Nai lo o lea, na latou tataʻi ese tagata mai iā Iesu o le “Sui Sili o le ola,” ma taʻitaʻi atu i se ala e iʻu atu i le faaumatiaga e faavavau. (Galu. 3:15) E leʻi faatāua e le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio  ola ma le lelei o isi tagata, ona o lo latou faamaualuluga ma le manatu faapito. Pagā lo latou sauā ma le leai o se alofa mutimutivale!

11. (a) Na faapefea ona faaalia e le aposetolo o Paulo e tutusa lana vaaiga i le ola ma le silafaga a le Atua? (e) O le ā e fesoasoani iā i tatou e faaaʻoaʻo ai i le maelega o Paulo i le faiva?

¹¹ E faapefea ona tatou ʻalofia uiga o le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio ae faaaʻoaʻo iā Ieova? E tatau ona tatou faatāua ma faapelepele i le meaalofa o le ola. Na faia faapea e le aposetolo o Paulo e ala i le avatu o se molimau māeʻaeʻa. O le iʻuga na mafai ona ia faapea mai: “Ua mamā aʻu mai i le toto o tagata uma.” (Faitau le Galuega 20:26, 27.) Peitaʻi, e leʻi faapea na talaʻi Paulo ina ia ʻalofia ai ni faalogona nofosala pe manatu foʻi o se tiute e tau ina fai. Nai lo o lea, na uunaʻia o ia ona o le alofa i tagata ma na tāua o latou ola iā te ia. (1 Kori. 9:19-23) E tatau foʻi ona tatou atiaʻe lenā vaaiga i le ola e pei o le silasila a Ieova. E ʻfinagalo Ieova ia oo uma lava tagata i le salamō.’ (2 Pete. 3:9) Ae faapefea oe? O le atiaʻe o le alofa mutimutivale i lou loto o le a uunaʻia ai oe e faateleina lou maelega i le faiva, ma o le a faatumulia ai oe i le olioli.

12. Aiseā e tāua ai i tagata o le Atua ona tausia le saogalemu?

¹² E tatou te faaaʻoaʻo foʻi i le auala e silasila ai Ieova i le ola, e ala i le atiaʻe o se vaaiga saʻo i le tausia o le saogalemu. E tatau ona tatou tausia le saogalemu pe a ave le taavale ma faia ni galuega, e tusa po o ni galuega faufale, le toe faaleleia o fale, pe malaga atu foʻi i nofoaga mo le tapuaʻiga. E sili atu ona tāua tagata, le saogalemu, ma le soifua mālōlōina nai lo o le sefe o le taimi ma tupe. E tonu ma talafeagai mea uma e faia e lo tatou Atua, ma e tatou te fia faaaʻoaʻo iā te ia. E tāua tele i toeaina ona mataalia mo le saogalemu o isi faapea foʻi i latou. (Faata. 22:3) Pe a faamanatu atu e se toeaina tulafono ma taʻiala mo le saogalemu, ia talia ana fautuaga. (Kala. 6:1) Ia vaai i le ola e pei ona silasila i ai Ieova, ma e “lē nofosala ai i le faamasaatoto.”

13, 14. Na faapefea ona faaatagia atu e toeaina Isaraelu le faamasinotonu o Ieova?

¹³ Na poloaʻia e Ieova toeaina i Isaraelu ina ia faaaʻoaʻo i ana tapulaa maualuluga o le faamasinotonu. Muamua, na manaʻomia ona faamautinoa e toeaina po o le ā tonu lava le mea na tupu. Lua, na tatau ona latou iloilo lelei faanaunauga, uiga, ma amioga i le taimi ua mavae a lē na fasioti tagata, ina ia iloa ai pe e tatau ona faasafua atu i ai le alofa mutimutivale. Ina ia faaatagia atu le faamasinotonu o Ieova, na tatau i toeaina ona tilofaʻia pe na faia e le tagata sulufaʻi lenei gaoioiga “ona o lona ita” ma na “lamalama” i le tagata na ia fasiotia. (Faitau le Numera 35:20-24.) Pe a iai ni molimau, e tatau ona toʻalua pe sili atu ni molimau ina ia faamaonia ai se moliaga o le fasioti tagata faamoemoeina.​—Nu. 35:30.

¹⁴ O lea, pe a uma ona faamautinoa e toeaina le mea tonu na tupu, sa tatau foʻi ona latou mafaufau e faatatau i le tagata, ae e lē na o lana gaoioiga na fai. Na latou manaʻomia le tofā mamao, o le tomai lea e iloa lelei atu ai mea e lē iloagofie, ma manino ai i le pogai o le mea na tupu. Ae sili atu i lea, na latou manaʻomia le agaga paia o Ieova lea na mafai ai ona latou faaatagia atu lona tofā mamao, alofa mutimutivale, ma le faamasinotonu.​—Eso. 34:6, 7.

15. Faamatala le eseesega o le vaaiga a le ʻau Faresaio ma le silasila a Iesu i tagata agasala.

¹⁵ I se faaeseesega, na uaʻi atu le ʻau Faresaio i le gaoioiga na faia e le tagata fai mea sesē nai lo o mea na i lona loto. Ina ua vāai le ʻau Faresaio o auai Iesu i se ʻaiga na faia i le fale o Mataio, na latou fesili atu i soo o Iesu: “Aiseā ua aai faatasi ai lo outou aʻoaʻo ma le ʻauaolafoga ma ē e agasala?” Na tali mai Iesu: “E lē manaʻomia e tagata malolosi se fomaʻi, ae na o ē mamaʻi. Ia outou ō ma aʻoaʻoina le uiga o nei upu, ʻOu te loto i le alofa mutimutivale, ae lē o le taulaga.’ Auā ua ou sau e valaau i ē agasala ae lē o ē amiotonu.” (Mata. 9:9-13) Po o lona uiga na manatu māmā Iesu i agasala matuiā? E leai.  O le mea moni, o le vala tāua o lana feʻau na aofia ai le talosaga ina ia salamō mai i agasala. (Mata. 4:17) E lē gata i lea, o le tofā mamao o Iesu na ia mātauina ai e iai nisi o “le ʻauaolafoga ma ē e agasala” na mananaʻo e faia ni suiga. E latou te leʻi ō i le fale o Mataio e tau ina aai, ae ʻe toʻatele i latou na amata foʻi ona mulimuli atu’ iā Iesu. (Mare. 2:15) E faanoanoa ona e toʻatele le ʻau Faresaio e leʻi vāai i tagata e pei ona silasila i ai Iesu. E leʻi pei i latou o le Atua faamasinotonu ma alofa mutimutivale lea na manatu o loo latou tapuaʻi i ai. Na latou vāai i isi tagata o ni ē e agasala ma taʻusalaina i latou o ni tagata e lē aogā.

16. O le ā e taumafai se komiti faafaamasinoga e latou te iloa?

¹⁶ E tatau foʻi i toeaina i aso nei ona faamautinoa o loo latou faaaʻoaʻo iā Ieova, o lē e ʻfiafia i le faamasinogatonu.’ (Sala. 37:28) Muamua, e tatau ona latou “suʻesuʻe ma iloiloina māeʻaeʻa” ina ia faamautinoa pe na faia moni se agasala. Pe a faamaonia na faia le agasala, e tatau loa ona latou taulima le mataupu e tusa ai ma taʻiala o le Tusi Paia. (Teu. 13:12-14) Pe a latou iai i se komiti faafaamasinoga, e tatau ona latou iloilo lelei po ua salamō le Kerisiano na faia le agasala matuiā. E lē faigofie i taimi uma ona iloa po ua salamō se tagata pe leai. O le salamō e aofia ai manatu, faanaunauga, ma mea o loo i le loto o le tagata. (Faaa. 3:3) E tatau ona salamō se tagata na agasala ina ia maua ai le alofa mutimutivale. *

17, 18. E faapefea ona iloa e toeaina po ua salamō se tasi mai i lona loto? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

¹⁷ E lē mafai e toeaina ona vāai i loto o tagata e pei o Ieova ma Iesu. O lea, pe afai o oe o se toeaina, e faapefea ona e feagai ma lenei luʻi o le taumafai e iloa po ua salamō se tasi mai i lona loto? Muamua, ia tatalo mo le atamai ma le tofā mamao. (1 Tu. 3:9) Lua, ia tilofaʻia le Tusi Paia ma lomiga mai i le pologa faamaoni e fesoasoani e te iloa ai le eseesega o le “faanoanoa o le lalolagi,” mai i le “faanoanoa e tusa ai ma le finagalo o le Atua” po o le salamō moni. (2 Kori. 7:10, 11) Ia iloilo le auala o loo faamatala mai ai i le Tusi Paia le tagata ua salamō ma le tagata e lē salamō. O le ā le faamatalaga a le Tusi Paia e faatatau i o latou faalogona, uiga, ma gaoioiga?

¹⁸ Tolu, ia taumafai e vaai i le tulaga atoa o le tagata. Ia manatunatu i le talaaga o le tagata fai mea sesē, o uunaʻiga o ana gaoioiga, ma mea e gata mai ai lona mafai. Na valoia i le Tusi Paia e faatatau iā Iesu, o le ulu o le faapotopotoga Kerisiano e faapea: “O le a lē faamasino e ia e tusa ma mea e vaai i ai ona mata, e lē aʻoaʻi atu foʻi e tusa ma mea e faalogo i ai ona taliga. E faamasino e ia ma le amiotonu ē ua faatauvaa, e aʻoaʻi atu foʻi e ia ma le amio saʻo ina ia maua aogā e tagata agamalu o i le lalolagi.” (Isa. 11:3, 4) Toeaina e, o outou o leoleo mamoe e fesoasoani iā Iesu, ma o le a fesoasoani mai o ia ina ia outou faia le faamasinoga e pei ona ia faia. (Mata. 18:18-20) Pe e tatou te lē lotofaafetai ai ona ua tatou maua ni toeaina alolofa o loo taumafai malolosi e faia faapea? E maʻeu lo tatou matuā talisapaia o a latou taumafaiga fitā, ina ia atiaʻe le alofa mutimutivale ma le faamasinotonu i a tatou faapotopotoga!

19. O le ā se lesona mai i aai o sulufaʻiga ua e fuafua e faatatau?

¹⁹ O le Tulafono a Mose na aofia ai le “faavae o le poto ma le upu moni” e faatatau iā Ieova ma ana tapulaa amiotonu. (Roma 2:20) O se faataʻitaʻiga, o aai o sulufaʻiga ua aʻoaʻoina ai e toeaina le auala e latou te ʻfaamasino ai i le faamasinotonu,’ ma aʻoaʻoina ai i tatou uma i le auala e faaalia ai le “alofa faamaoni ma alofa mutimutivale le tasi i le isi.” (Saka. 7:9) E tatou te lē o toe ola i lalo o le Tulafono. Peitaʻi, e lē sui Ieova ma e tāua pea iā te ia le faamasinotonu ma le alofa mutimutivale. Maʻeu se faaeaga o le tapuaʻi atu i le Atua na faia i tatou i lona faatusa, o lē e mafai ona tatou faaaʻoaʻo i ona uiga ma sulufaʻi atu i ai!