1, 2. (a) O le ā le luʻi ua fesagaʻia e mātua, ma e faapefea ona latou taulimaina lenā luʻi? (e) O ā manatu e fā o le a tatou iloiloina?

UA FAAPEA mai se ulugalii i Falani: “E ma te talitonu iā Ieova, ae e lē otometi ai ona talitonu la maʻua fanau. O le faatuatua, e lē o se mea e tuufaasolo i le fanau. E faasolosolo ona latou atiaʻe le faatuatua.” Na tusi mai se uso i Ausetalia: “O le luʻi e sili ona faigatā, o le fesoasoani lea e atiaʻe le faatuatua i le loto o se tamaitiiti. E manaʻomia ona e faaaogā so o se meafaigaluega. Atonu e te manatu ua faamalieina le tamaitiiti i le tali o sana fesili, ae e uma ane foʻi toe fesili mai. O le tali e faamalieina ai le fia iloa o le tamaitiiti i le taimi lenei, atonu o le a lē faamalieina ai i le aso a taeao. E manaʻomia ona toe talanoaina lenā mataupu mai i lea taimi i lea taimi.”

² Pe afai o oe o se matua, pe e iai ni taimi e te mafaufau ai e lē mafai ona e faia le tiute tauave o le aʻoaʻo ma faatonutonu lau fanau, ina ia avea ma tagata faatuatua? O le mea moni, e lē mafai ona tatou faia lenā tiute tauave i so tatou lava atamai. (Iere. 10:23) Peitaʻi, e mafai ona tatou taulau manuia pe a saʻili atu i le Atua mo le taʻitaʻiga. Seʻi o tatou iloilo ni auala se fā e mafai ona e fesoasoani e atiaʻe ai le faatuatua o lau fanau: (1) Ia e iloa  lelei i latou. (2) Ia tuu atoa lou loto i le aʻoaʻoina o i latou. (3) Ia faaaogā ni faataʻitaʻiga lelei. (4) Ia onosaʻi ma tatalo e lē aunoa.

3. E faapefea ona faaaʻoaʻo mātua i le auala na aʻoaʻo ai Iesu?

³ E leʻi faatalatū Iesu e fesili i ona soo e faatatau i o latou talitonuga. (Mata. 16:13-15) Ia mulimuli i lana faaaʻoaʻoga. E sili pe a talatalanoa i se nofoaga toʻafilemu, ina ia mafai ai ona sasaa mai faalogona o lau fanau. Ia talanoa i so o se mea e latou te lē o mautinoa i ai. Na tusi mai se uso e 15 tausaga i Ausetalia: “E masani ona talanoa mai loʻu tamā e faatatau i mea ou te talitonu i ai, ma fesoasoani mai e fefulifulisaʻi loʻu mafaufau. E fesili mai: ʻO le ā le faamatalaga a le Tusi Paia?’ ʻPe e te talitonu i ai?’ ʻAiseā ua e talitonu i ai?’ E manaʻo o ia ina ia ou tali atu i aʻu lava upu, nai lo o le mulimuli i a laʻua faamatalaga. A o faasolo ina ou matua, na tatau ona faalautele atili aʻu tali.”

4. Aiseā e tāua ai le manatu mamafa i fesili a se tamaitiiti? Aumai se faaaʻoaʻoga.

⁴ Pe afai e lē o mautonu le tamaitiiti i nisi o aʻoaʻoga, aua le tali atu i se auala inainā. Ia onosaʻi a o e taumafai e fefulifulisaʻi ma ia. Na faapea mai se tamā: “Ia manatu mamafa i fesili a le tamaitiiti. Aua le manatu māmā i ai, pe ʻalofia le talanoaina ona e te lē fia talanoa i le mataupu.” E tāua le mafaufau i fesili a le tamaitiiti, ona o se faailoga lea o lona manatu mamafa ma le fia malamalama i se mataupu. E oo foʻi iā Iesu, sa ia faia ni fesili faigatā ina ua 12 ona tausaga. (Faitau le Luka 2:46.) Ua taʻua e se talavou e 15 tausaga i Tenemaka: “Ina ua ou fai i oʻu mātua ou te lē o mautinoa po o le tapuaʻiga moni lenei, sa la toʻafilemu pea e ui atonu na la popole iā te aʻu. Sa la faaaogāina le Tusi Paia e tali uma ai aʻu fesili.”

5. O le ā e tatau ona faia e mātua e tusa lava pe e foliga mai o loo faatuatua le fanau iā Ieova?

⁵ Ia iloa lelei manatu, faalogona, ma popolega o lau fanau. Aua e te manatu e latou te faatuatua iā Ieova ona o loo auai i sauniga, ma o loo tou ō faatasi i le talaʻiga. Ia talatalanoa i mataupu faaleagaga a o fai a outou fuafuaga masani i aso taʻitasi. Ia tatalo faatasi ma lau fanau ma tatalo foʻi mo i latou. Ia mataala i so o se mea e tofotofoina ai lo latou faatuatua, ma fesoasoani iā i latou e taulima na tofotofoga.

6. E faapefea i le suʻesuʻeina e mātua o le Tusi Paia ma mea e faatatau iā Ieova, ona fesoasoani iā i latou i le aʻoaʻoina o fanau?

⁶ I le avea ai ma faiaʻoga, na pāʻia e Iesu loto o tagata ona o lona alofa iā Ieova, lana Afioga, ma tagata. (Luka 24:32; Ioa. 7:46) O le alofa foʻi lenā e mafai ai e mātua ona pāʻia loto o le fanau. (Faitau le Teuteronome 6:5-8; Luka 6:45.) O lea, e tatau i mātua ona suʻesuʻe lelei le Tusi Paia ma isi lomiga. Ia fiafia i le foafoaga ma mataupu o le foafoaga o loo talanoaina i a tatou lomiga. (Mata. 6:26, 28) O le faia faapea, o le a faalautele ai lou malamalama, faaloloto ai lou talisapaia o Ieova, ma faaauupegaina ai oe e aʻoaʻo lau fanau.—Luka 6:40.

7, 8. O le ā le iʻuga e maua pe a faatumulia loto o mātua i upu moni o le Tusi Paia? Aumai se faaaʻoaʻoga.

⁷ Pe a faatumulia loto o mātua i upu moni o le Tusi Paia, o le a uunaʻia ai i latou e faasoa atu i o latou aiga. Ia faia lenei mea i so o se taimi, ae e lē na o taimi e sauniuni ai mo sauniga, po o tapuaʻiga a le aiga. E lē tatau ona faamalosia nei talanoaga, ae e tatau ona avea ma vala masani o talanoaga i aso uma. E masani ona talatalanoa se ulugalii i le Iunaite Setete ma la laʻua fanau e faatatau iā Ieova, pe a latou vaaia se mea  matagofie i le foafoaga, pe a o fiafia foʻi i se taumafataga. Ua la faapea mai: “E ma te faamanatu i le fanau le alofa ma le manatu mamafa o Ieova i le saunia o mea uma mo i tatou.” E talanoa se ulugalii i Aferika i Saute e faatatau i le foafoaga pe a galulue ma la laʻua fanau teine e toʻalua i le togālaau. O se faaaʻoaʻoga, atonu e la te faamatala le auala ofoofogia e tupu mai ai se laau mai i se fatu. Ua la faapea mai: “E ma te taumafai e atiaʻe iā i laʻua le faaaloalo loloto mo le ola ma lona tulaga ofoofogia.”

⁸ Na ave e se tamā i Ausetalia lona atalii e pe ā ma le 10 tausaga e matamata i se fale mataaga. Na faaaogā e le tamā lenā avanoa e faamalosia ai le faatuatua o lona atalii iā Ieova, ma faamaonia ai o Ia na foafoaina mea. Ua faapea mai le tamā: “Na ma vaaia se faaaliga o iʻa ma figota i aso anamua e taʻua o ammonoid ma trilobite. Ua lē o toe maua nei meafaiola i aso nei, ae na ma maofa i le matagofie, lavelave, ma le atoatoa o latou tino, e pei o meafaiola i aso nei. O lea, pe afai na amata mai le ola i se mea faigofie seʻia oo i se tulaga lavelave, aiseā la e lavelave ai foliga o na meafaiola i aso anamua? O lenā lesona na matuā pāʻia ai loʻu loto ma uunaʻia ai aʻu e faasoa atu i loʻu atalii.”

9. Aiseā e tāua ai le faaaogā o ni talafaatusa po o ni faataʻitaʻiga, ma na faapefea ona faia e se tinā lenā mea?

⁹ Sa masani ona faaaogā e Iesu talafaatusa e uunaʻia ai tagata ina ia mafaufau, pāʻia ai o latou loto, ma faigofie ai ona manatua ni manatu. (Mata. 13:34, 35) E ola mafaufau o tamaiti. O lea, ia faaaogā talafaatusa po o ni faataʻitaʻiga pe a aʻoaʻo atu. O le mea lenā na faia e se tinā Iapani e toʻalua lana fanau tama. Ina ua valu tausaga o le tasi ae sefulu tausaga o le isi, sa ia aʻoaʻoina i laʻua i le manatu mamafa o Ieova i le auala na ia foafoaina ai le vanimonimo. Sa ia avatu iā i laʻua le suka, kofe, ma le susu, ma faatonu i laʻua e fai sana kofe. Na faamatala e le tinā: “Sa matuā faaeteete i laʻua i le faiga o laʻu kofe. Ina ua ou fesili i le māfuaaga na la matuā faaeteete ai, na la faapea mai na mananaʻo e faia le kofe i le auala tonu ou te fiafia ai. Na ou faamatala iā i laʻua, e faapena le auala na fuafua lelei ai e Ieova le tuufaatasia o kasa eseese o le vanimonimo, ina ia talafeagai lelei mo i tatou.” Sa fetaui lelei lenā faataʻitaʻiga ma lo laʻua matutua, ma na la malamalama lelei ai. E mautinoa na la manatua pea lenā lesona!

10, 11. (a) O le ā se faataʻitaʻiga e mafai ona e faaaogā e atiaʻe ai le faatuatua o lau tama i le Atua? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.) (e) O ā ni faataʻitaʻiga aogā na e faaaogāina?

¹⁰ E mafai foʻi ona e faaaogā faamatalaga i le auala e fai ai se keke mai i se tusi kuka, e atiaʻe ai le faatuatua o lou alo i le Atua. I le ā le itu? Pe a māeʻa ona oulua taoina se keke, faamatala i ai le tāua o le tusi kuka. Tuu atu i lau tama se fualaau ʻaina atonu o se apu, ma fesili i ai: “Pe e te iloa e faapena le auala na maua ai lenei apu?” Ia tipi le apu ma avatu iā te ia le fatu ma faapea atu, o faamatalaga uma e faatatau i le apu ua tusia  uma i totonu o le fatu, i se auala e sili ona lavelave nai lo o le tusi kuka. E mafai ona e toe fesili atu: “Pe afai na tusia e se tasi lenei tusi kuka, o ai la na tusia faamatalaga lavelave i le auala e maua ai se apu?” Pe afai ua matua lau tama, e mafai ona e faamatala atu o faamatalaga uma i le auala e faia ai le apu, e maua uma i le DNA o le apu. E mafai foʻi ona e faaaogā ata ma faaaʻoaʻoga i le itulau e 10-20 o le polosiua The Origin of Life—Five Questions Worth Asking..

¹¹ O le toʻatele o mātua e fiafia e talanoa ma a latou fanau i le faasologa o mataupu i le Ala Mai! “Pe na Teʻi Lava ua Iai?” E latou te faaaogā foʻi na mataupu e aʻoaʻo ai ni manatu faigofie i fanau lāiti. O se faaaʻoaʻoga, na faatusatusa e se ulugalii i Tenemaka le vaalele ma manufelelei. Na la faapea atu: “E taitutusa foliga o vaalele ma manufelelei. Ae pe e mafai ona tuufua vaalele ma maua ai ni tamaʻi vaalele? Pe e manaʻomia e manufelelei ni nofoaga faapitoa ina ia tulaueleele ai? O le ā sou manatu i leo o vaalele ma le fetagisi o manufelelei? O ai la e sili ona atamai? O lē na faia vaalele, po o Lē na foafoaina manufelelei?” O faamatalaga faapena ma fesili e filifilia lelei, e fesoasoani i lau tama e atiaʻe ai le “mafaufau lelei” ma lona faatuatua i le Atua.—Faata. 2:10-12.

12. E faapefea ona fesoasoani faataʻitaʻiga ina ia atiaʻe ai le faatuatua o se tamaitiiti i le Tusi Paia?

¹² O faataʻitaʻiga lelei e mafai foʻi ona faamalosia ai le faatuatua o se tamaitiiti i le saʻo aʻiaʻi o le Tusi Paia. Seʻi manatu i le Iopu 26:7. (Faitau.) E faapefea ona e faamaonia atu na faagaeeina lenei mau? E lē lava le tau ina faailoa atu o faamatalaga moni, ae ia taumafai e uunaʻia le tamaitiiti e mafaufau. Ia faapea atu, o tagata i aso o Iopu atonu e leʻi talitonu o loo opeopea le lalolagi i le vateatea. Na latou iloa o so o se meafaitino lava e pei o se polo po o se maa, e tatau ona iai se mea e taatia ai i luga. I lenā taimi, e leʻi mafai e se tasi ona faamaonia o loo opeopea le lalolagi, ona e leʻi iai ni mea vāai mamao po o ni vaa e malaga i le vateatea. O lenā lesona o le a malamalama ai le tamaitiiti ua leva ona faamauina e Ieova mea moni i le Tusi Paia, a o leʻi taitai ona faamaonia e tagata le saʻo aʻiaʻi o na faamatalaga.—Nee. 9:6.

13, 14. E faapefea ona faamatilatila e mātua i a latou fanau aogā o taʻiala o le Tusi Paia?

¹³ E tāua foʻi le faamatilatila i lau fanau o aogā o taʻiala o le Tusi Paia. (Faitau le Salamo 1:1-3.) E tele auala e faia ai lenā mea. O se faaaʻoaʻoga, e mafai ona e fai i ai e faaata i o latou mafaufau, o lea o le a latou nonofo i se tamaʻi motu ma e tatau ona filifilia ni tagata e latou te nonofo faatasi. Ia fesili i ai, “O ā uiga e tatau ona faaalia e na tagata ina ia maua ai le filemu ma le nofo fealofani?” E mafai foʻi ona outou talanoa e faatatau i le atamai o taʻiala o loo i le Kalatia 5:19-23.

¹⁴ O lenā faataʻitaʻiga e mafai ona aʻoaʻoina mai ai ni lesona tāua se lua. Muamua, o tapulaa a le Atua e faaauiluma ai le autasi ma le fealofani. Lua, o le aʻoaʻoina e Ieova o i tatou i le taimi lenei, ua sauniunia ai i tatou mo le olaga i le lalolagi fou. (Isa. 54:13; Ioa. 17:3) E mafai ona e faamatilatila nei manatu e ala i le filifilia o ni tala o mea na tutupu o loo i a tatou lomiga. E mafai ona e faaaogā se tala mai i le faasologa o mataupu i Le Olomatamata, “Suia e le Tusi Paia Olaga.” Atonu foʻi e iai se tasi i lau faapotopotoga na faia ni suiga tetele i lona olaga ina ia faafiafia ai Ieova. E mafai ona e valaaulia o ia i le tou fale e faamatala lona olaga. O na faaaʻoaʻoga e faamaonia ai le aogā o taʻiala o le Tusi Paia.—Epe. 4:12.

15. O le ā lou sini pe a aʻoaʻo lau fanau?

¹⁵ O le manatu tāua lenei: Pe a aʻoaʻo lau  fanau, aua e te tausisi i le auala ua e masani ai. Ia mafaufau i nisi auala fou. Ia uunaʻia lau fanau e mafaufau, ae aua foʻi neʻi galo iā te oe lo latou matutua. Ia avea le aʻoaʻoina o se mea e maua ai le fiafia ma faamalosia ai le faatuatua. Na faapea mai se tamā: “Aua le augatā e saʻili ni auala fou e aʻoaʻo ai mataupu masani.”

16. Aiseā e tāua ai le onosaʻi pe a aʻoaʻoina le fanau? Aumai ni faaaʻoaʻoga.

¹⁶ E manaʻomia le agaga paia o le Atua i le atiaʻe o se faatuatua malosi. (Kala. 5:22, 23) O le faatuatua e tai pei o se fua o se laau, e manaʻomia se taimi e tuputupu aʻe ai. O lea, e manaʻomia le onosaʻi ma le finafinau i le aʻoaʻoina o lau fanau. Na faapea mai se tamā i Iapani e toʻalua lana fanau: “Sa tele le taimi na ma uaʻi ai ma laʻu avā i la maʻua fanau. Talu mai o lāiti, e matou te suʻesuʻe i aso uma mo le 15 minute, seʻi vaganā ai aso o sauniga. E leʻi faigatā iā i maʻua le 15 minute, ma e faapena foʻi i le fanau.” Na tusi mai se ovasia matagaluega: “I aso a o oʻu talavou, e tele fesili ma mea na ou lē mautonu ai e leʻi mafai ona ou faamatalaina. A o faagasolo taimi, o le tele o nei fesili sa talanoaina i sauniga, suʻesuʻega a lo matou aiga, po o aʻu lava suʻesuʻega. O le māfuaaga lenā e tāua ai i mātua le aʻoaʻo pea o fanau.”

17. Aiseā e tāua ai le faaaʻoaʻoga lelei a mātua, ma na faapefea ona faataatia e se ulugalii se faaaʻoaʻoga lelei mo la laʻua fanau?

¹⁷ O se isi mea e tāua tele, o a outou faaaʻoaʻoga o le faatuatua. E mātau e fanau a outou mea e fai, ma e mautinoa o le a iai se aafiaga lelei iā i latou. O lea, i le avea ai ma mātua, ia atiaʻe pea lo outou faatuatua. Ia iloa mai e tamaiti e moni Ieova iā te outou. O se faaaʻoaʻoga, pe a iai ni mea e faapopoleina ai se ulugalii i Bermuda, e la te tatalo faatasi ma le fanau iā Ieova mo le taʻitaʻiga, ma e la te faalaeiau le fanau ia fai foʻi ni a latou lava tatalo. “E masani ona ma faapea atu i la ma tama teine matua, ʻIa faatuatua atoatoa iā Ieova, ia pisi pea i le auaunaga o le Malo, ma aua le soona popole.’ Pe a ia vaai i iʻuga lelei, ona ia iloa lea o loo fesoasoani mai Ieova iā i matou. O lenei vala na faamalosia ai lona faatuatua i le Atua ma le Tusi Paia.”

18. O le ā le mea moni e tatau ona manatua e mātua?

¹⁸ O le mea moni, e tatau i le fanau ona atiaʻe lo latou lava faatuatua. I le avea ai ma mātua, e mafai ona e totō ma faasūsū. Ae e na o le Atua e mafai ona faatupuina. (1 Kori. 3:6) O lea, ia tatalo mo lona agaga paia ma galue mamafa e aʻoaʻo lau fanau pele. O le faia faapea, ua e tuuina atu ai iā Ieova se mea e na te faamanuiaina.—Efe. 6:4.