1-2. Ia faamatala mea na tutupu a o leʻi fetalai Iesu i ana toe upu a o leʻi maliu.

I LE aoauli o le aso 14 o Nisani i le 33 T.A., ina ua uma ona tuuaʻia sesē Iesu ma faamaonia e le faamasinoga lana solitulafono e ui e na te leʻi faia, na ulagia o ia, sauāina ma tutuʻi i le laau e faapuapuagatia ai. Na ati fao i ona lima ma ona vae, ma e matuā tigā i taimi uma e mānava ma tautala ai. Ae na tatau ona tautala, ona na fia taʻu mai e Iesu ni mea tāua.

² Seʻi o tatou talanoaina fetalaiga a Iesu a o tautau i le laau na faapuapuagatia ai, ma lesona e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai i na fetalaiga. I nisi faaupuga, ia tatou “faalogo iā te ia.”—Mata. 17:5.

3. O ai na faasino i ai le fetalaiga a Iesu: “Loʻu Tama e, ia e faamagalo iā i latou”?

³ O le ā le fetalaiga a Iesu? A o tautau Iesu i le laau e faapuapuagatia ai, na ia tatalo: “Loʻu Tamā e, ia e faamagalo iā i latou.” O ai na finagalo Iesu e faamagalo e lona Tamā? E tatou te iloa le tali i upu o loo mulimuli mai: “Ua latou lē iloa le mea ua latou faia.” (Luka 23:33, 34) E foliga mai na faasino atu Iesu i fitafita Roma na tutuʻiina ona lima ma vae i le laau e faapuapuagatia ai. E latou te leʻi iloa o ia o le Alo o le Atua. Atonu na ia faasino atu foʻi i nisi i le motu o tagata e toʻatele na mananaʻo e fasioti o ia, ae na mulimuli ane faaalia le faatuatua iā te ia. (Galu. 2:36-38) E leʻi lototigā ma teuloto e Iesu le ita, ona o faiga lē tonu na ia fesagaʻia. (1 Pete. 2:23) Nai lo lea, na  ia talosaga iā Ieova e faamagalo i latou na fasiotia o ia.

4. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le lotomalie o Iesu e faamagalo ē na tetee iā te ia?

⁴ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? E tatau ona tatou lotomalilie e faamagalo isi e pei o Iesu. (Kolo. 3:13) O nisi e aofia ai o tatou tauaiga, atonu e latou te tetee mai ona e latou te lē malamalama i o tatou talitonuga ma le auala e tatou te ola ai. Atonu e latou te faia ni tala pepelo e faatatau iā i tatou, faalumaina i tatou, faaleagaina a tatou lomiga, pe faamataʻu mai o le a latou sauāina i tatou. Nai lo o le teulotoina o le ita, ia tatalo iā Ieova ina ia latou talia le upu moni i se aso. (Mata. 5:44, 45) E iai taimi atonu e faigatā ai ona tatou faamagalo atu, aemaise lava pe afai na tatou aafia i ni faiga lē tonu. Ae pe a tatou faatagaina le lototigā ma le teuloto o le ita e mauaa i o tatou loto, o le a tatou faatigā ai iā i tatou lava. Na faapea mai se tuafafine: “O le faamagalo e lē uiga atu i loʻu manatu mama i mea sesē e fai mai e isi, po o le faataga o isi e faileagaina aʻu. Ae e uiga atu i loʻu lē teulotoina o le ita.” (Sala. 37:8) O lo tatou filifili e faamagalo atu, ua tatou filifili ai foʻi e lē faatagaina mea leaga na tutupu iā i tatou, e tatou te lototigā ai pea.—Efe. 4:31, 32.

5. O le ā na folafola atu e Iesu i se pagota na tautau i ona autafa, ma aiseā na ia faia ai lenā folafolaga?

⁵ O le ā le fetalaiga a Iesu? E toʻalua ni tagata solitulafono na tautau i autafa ane o Iesu. Muamua atu, na fai upu leaga nei tamāloloa iā Iesu. (Mata. 27:44) Peitaʻi, na mulimuli ane suia uiga o le isi tamāloa. Na ia iloa e “leai se mea e sala ai” Iesu. (Luka 23:40, 41) E lē gata i lenā, na ia talitonu o le a toe faatūina mai Iesu, ma o le a iai se aso o le a pule ai o ia o se tupu. Na ia faapea atu: “Iesu e, ia e manatua mai aʻu pe a e oo i lou malo.” (Luka 23:42) Maʻeu se faatuatua na faaalia e lenā tamāloa! Na tali atu Iesu iā te ia: “E moni ou te fai atu iā te oe i le asō, O le a ta faatasi ma oe [e lē i le Malo ae] i le Parataiso.” (Luka 23:43) Ia mātau na faapatino atu le folafolaga a Iesu i le taʻua o faaupuga “Ou te,” “oe” ma le “ta faatasi.” O le iloaina e Iesu o le alofa mutimutivale o lona Tamā, na uunaʻia ai o ia e fetalai i nei upu na avatu ai i le pagota le faamoemoe.—Sala. 103:8.

6. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le fetalaiga a Iesu i le pagota?

⁶ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? Na faaatagia atoatoa e Iesu uiga o lona Tamā. (Epe. 1:3) E matuā naunau Ieova e faamagalo ma faaalia le alofa mutimutivale iā i tatou, pe afai e tatou te faaalia le salamō moni i mea leaga na tatou faia i le taimi ua teʻa, ma faaalia le faatuatua e mafai ona faamagaloina a tatou agasala, e ala i le taulaga togiola a Iesu Keriso. (1 Ioa. 1:7) Atonu e faigatā ona talitonu nisi, e mafai e Ieova ona faamagaloina a latou mea sesē na fai i le taimi ua teʻa. Pe afai e oso aʻe na lagona iā i tatou i se taimi, mātau le manatu lenei: A o toeitiiti lava maliu Iesu, na ia faaalia le alofa mutimutivale i le pagota na faatoʻā faaalia le faatuatua. O lea, pe e lē sili atu ea ona faaalia e Ieova le alofa mutimutivale, i ana auauna faamaoni o loo faia le mea sili e usiusitaʻi ai i ana poloaʻiga!—Sala. 51:1; 1 Ioa. 2:1, 2.

7. O le ā na fetalai atu ai Iesu iā Maria ma Ioane e pei ona taʻua i le Ioane 19:26, 27, ma aiseā na ia fetalai ai faapena?

⁷ O le ā le fetalaiga a Iesu? (Faitau le Ioane 19:26, 27.) Na manatu mamafa Iesu i  le tausiga o lona tinā, lea e foliga ua maliu lana tane i lenā taimi. Atonu na mafai e uso ma tuafāfine o Iesu ona tausia manaʻoga faaletino o lona tinā, ae o ai o le a tausia ona manaʻoga faaleagaga? E leai se faamaoniga e iloa ai ua avea uso o Iesu ma ona soo i lenā taimi. Ae o Ioane o se aposetolo faamaoni o Iesu ma o se tasi o ana uō vavalalata. E silasila Iesu i ē e latou tapuaʻi faatasi iā Ieova o lona aiga faaleagaga. (Mata. 12:46-50) O lea, ona o le alofa ma le manatu mamafa o Iesu iā Maria na ia tuuina atu ai le tausiga o Maria iā Ioane, ma na ia mautinoa o le a tausia e Ioane le itu faaleagaga o lona tinā. Na fetalai atu Iesu i lona tinā: “Vaai foʻi! O lau tama!” ma na ia fetalai atu foʻi iā Ioane: “Vaai! O lou tinā!” Talu  mai lenā aso, na pei Ioane o se tama a Maria ma na ia tausia foʻi Maria e pei lava o lona tinā. Maʻeu le alofa na faaalia e Iesu i lenei fafine pele, o lē na tausia faapelepele o ia talu ona fanau mai, ma na iai pea o ia i ona autafa seʻia oo ina maliu!

8. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu iā Maria ma Ioane?

⁸ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? E sili atu ona māfana a tatou faiā ma uso ma tuafāfine Kerisiano nai lo o tatou tauaiga vavalalata. Atonu e tetee pe tuulafoaʻia i tatou e o tatou tauaiga, ae e pei ona folafola mai e Iesu, o lo tatou piiama pea iā Ieova ma Lana faalapotopotoga, o le a tatou maua ai mea e sili atu i le taʻiselau, nai lo o mea na tatou tuua. E toʻatele o le a pei o ni atalii pele, afafine, tinā po o ni tamā iā i tatou. (Mare. 10:29, 30) O ā ni ou faalogona e faatatau i le avea o oe ma vaega o se aiga faaleagaga e autasi i le faatuatua, ma le alofa mo Ieova ma le tasi i le isi?—Kolo. 3:14; 1 Pete. 2:17.

9. O le ā ua tatou aʻoaʻoina mai i le fetalaiga a Iesu i le Mataio 27:46?

⁹ O le ā le fetalaiga a Iesu? A o lata ina maliu Iesu, na ia alaga atu: “Loʻu Atua e, loʻu Atua e, aiseā ua e tuulafoaʻiina ai aʻu?” (Mata. 27:46) E lē o faamatalaina i le Tusi Paia le māfuaaga na fetalai ai faapea Iesu. O le ā ua tatou aʻoaʻoina mai i na upu? Ua tatou aʻoaʻoina mai ai, o le fetalai o Iesu i na upu ua ia faataunuuina ai le valoaga i le Salamo 22:1. * E lē gata i lea, o na fetalaiga ua faamaonia ai e leʻi puipuia faavavega e Ieova lona Alo pe siʻomia o ia i se “pā.” (Iopu 1:10) Na malamalama lelei Iesu, na tuuina atu o ia e lona Tamā i lima o ona fili, ina ia tofotofoina atoatoa o ia i se auala e leʻi tofotofoina muamua ai se tagata. Na faamaonia foʻi i na fetalaiga, e leʻi iai se solitulafono a Iesu na tatau ai ona maliu.

10. O ā lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i le fetalaiga a Iesu i lona Tamā?

¹⁰ O le ā e tatou aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? O se tasi o lesona, e lē tatau ona tatou faatalitalia e puipuia e Ieova i tatou mai i luʻi e tofotofoina ai lo tatou faatuatua. E pei ona tofotofoina atoatoa Iesu, e tatau foʻi ona tatou nofosauni e faamaonia atu lo tatou faamaoni e tusa pe tatou te feoti ai. (Mata. 16:24, 25) Peitaʻi, ua faamautinoa mai e le Atua e na te lē tofotofoina i tatou i se mea e sili atu i lo o le mea e tatou te lavātia. (1 Kori. 10:13) O se isi lesona, atonu e tatou te mafatia i ni faiga lē tonu e pei o Iesu. (1 Pete. 2:19, 20) E tetee mai nisi, e lē ona ua tatou faia se mea sesē, ae ona e lē o i tatou o ni tagata o le lalolagi ma e tatou te molimau i le upu moni. (Ioa. 17:14; 1 Pete. 4:15, 16) Na malamalama Iesu i le māfuaaga na faataga ai e Ieova puapuaga e oo iā te ia. Peitaʻi, e lē pei i tatou o Iesu, e iai taimi e tofotofoina ai i tatou ma fesiligia ai e auauna faamaoni a Ieova, pe aiseā ua ia faataga ai nei mea e tutupu iā i latou. (Sapa. 1:3) E malamalama lo tatou Atua alofa mutimutivale ma onosaʻi, e lē faapea e lē lava le faatuatua o ana auauna na, ae e latou te manaʻomia le faamāfanafanaga lea e na o ia e mafai ona aumaia.—2 Kori. 1:3, 4.

11. Aiseā na fetalai ai Iesu i upu o loo i le Ioane 19:28?

¹¹ O le ā le fetalaiga a Iesu? (Faitau le Ioane 19:28.) Aiseā na fetalai ai Iesu: “Ua ou fia inu”? Na ia faia faapea, “ina ia taunuu ai tusitusiga paia,” po o le valoaga i le Salamo 22:15 o loo faapea mai: “Ua leai soʻu malosi, ua pei o se taʻegaipu omea, ma ua pipii aʻe loʻu  laulaufaiva i oʻu tainifo.” E lē gata i lea, mai i mea uma na puapuagatia ai Iesu, e aofia ai ma le onosaʻia o tigā matuitui i luga o le laau e faapuapuagatia ai, ua talafeagai la ona ia lagona le fiainu. Na ia manaʻomia le fesoasoani e faamalie ai lona galala.

12. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le fetalaiga a Iesu “Ua ou fia inu”?

¹² O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? E leʻi manatu Iesu o se vaivaiga le faailoa o ona faalogona. E lē tatau foʻi ona tatou manatu faapena. I le tele o taimi, e tatou te ono manatu e lē taʻuina i isi mea o loo tatou manaʻomia. Ae pe a tatou manaʻomia le fesoasoani, e lē tatau ona tatou faatalatū e talosaga atu i isi mo se fesoasoani. O se faataʻitaʻiga, pe afai ua matua lou soifua ma maua i maʻi, e mafai ona e talosaga atu i se uō e te lua ō i lana taavale e fai se faatau pe vaai le fomaʻi. Pe a lagona le lotovaivai, e mafai ona e talosaga i se toeaina po o se isi uō Kerisiano taʻumatuaina ua nofosauni e faalogologo lelei atu, pe faasoa atu foʻi se “tala lelei” e olioli ai le loto. (Faata. 12:25) Ia manatua, e alolofa tele o tatou uso ma tuafāfine iā i tatou, ma e latou te mananaʻo e fesoasoani mai i “taimi o puapuaga.” (Faata. 17:17) Peitaʻi, e latou te lē iloa o tatou mafaufauga ma o tatou faalogona. E lē mafai ona latou iloa o loo tatou manaʻomia le fesoasoani, seʻi vaganā ua tatou tausolomua e faailoa atu.

13. O le ā na faataunuuina i le tumau faamaoni o Iesu seʻia oo ina maliu?

¹³ O le ā le fetalaiga a Iesu? I le pe ā o le itula e tolu i le aoauli o Nisani 14, na alaga ai Iesu: “Ua taunuu!” (Ioa. 19:30) A o toeitiiti tō le mānava a Iesu, na ia faataunuuina mea uma na finagalo Ieova e na te faia. O le tumau faamaoni o Iesu seʻia oo i lona maliu, na ia faataunuuina ai le tele o mea. Muamua, na ia faamaonia o Satani o le pepelo. Na faaalia e Iesu, e mafai e se tagata lelei atoatoa ona faamaoni atoatoa e ui i luʻi a Satani. Lona lua, na foaʻi e Iesu lona ola o se togiola. O le maliu faataulaga o Iesu, ua mafai ai e tagata lē lelei atoatoa ona maua se tulaga amiotonu ma le Atua, ma maua ai le avanoa e ola ai e faavavau. Lona tolu, na lagolagoina e Iesu le amiotonu o le pule silisili ese a Ieova, ma na faalēaogāina e Iesu tuuaʻiga sesē na taʻuvalea ai le suafa o lona Tamā.

14. E faapefea ona tatou faaalia le maumauaʻi e tumau faamaoni iā Ieova i aso uma? Ia faamatala.

¹⁴ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? E tatau ona tatou maumauaʻi e tumau faamaoni iā Ieova i aso uma. Seʻi mātau faamatalaga a le Uso o Maxwell Friend na avea o se faiaʻoga i Kiliata, o le aʻoga faale-Tusi Paia a le Olomatamata. I se tauaofiaga faavaomalo, na taʻua ai e le Uso o Friend i sana lauga e faatatau i le faamaoni: “Aua le tolopōina mo a taeao mea e mafai ona e faia ma fai atu ai i le asō. Pe e te mautinoa e oo mai taeao? Ia ola i aso uma e tai pei o lou avanoa mulimuli lea e faailoa atu ai lou faamaoni, ina ia e maua ai le ola e faavavau.” Seʻi o tatou ola i aso taʻitasi, e pei o le avanoa mulimuli lea e faatumauina ai lo tatou faamaoni. E tusa lava pe tatou te feoti ai, ae o le a mafai ona tatou faapea atu, “Ieova, ua ou faia le mea e sili ou te mafaia e faamaoni ai pea iā te oe, ma faamaonia atu o Satani o le pepelo, ma ua ou faasilisiliina lou suafa ma lau pule silisili ese!”

15. I le Luka 23:46, o le ā na mautinoa i ai Iesu?

¹⁵ O le ā le fetalaiga a Iesu? (Faitau le Luka 23:46.) Na matuā mautinoa atoatoa Iesu, o  lea na ia fetalai mai ai: “Loʻu Tama e, ou te tuuina atu loʻu agaga i ou aao.” Na silafia e Iesu e faalagolago lona mauaina o le ola i le lumanaʻi iā Ieova, ma na ia mautinoa o le a manatua o ia e lona Tamā.

16. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le mea na tupu i se Molimau e 15 tausaga?

¹⁶ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i fetalaiga a Iesu? Ia tatou lotomalilie e tumau faamaoni iā Ieova, e tusa lava pe lamatia ai o tatou ola. Ina ia faia faapea, e tatau ona e “faatuatua iā Ieova ma lou lotoatoa.” (Faata. 3:5) Seʻi o tatou iloiloina le faaaʻoaʻoga a Joshua, o se Molimau talavou e 15 tausaga na maua i se maʻi tugā. E na te leʻi taliaina togafitiga faafomaʻi e solia ai tulafono a le Atua. A o lata ina maliu, na ia taʻu atu i lona tinā: “Mom, ua i aao o Ieova loʻu ola. . . . Ou te matuā mautinoa lava, o le a toe faatūina moni lava aʻu e Ieova. E na te silafia loʻu loto ma ou te alofa iā te ia.” * O lea, e ao ona tatou fesili ifo, ʻPe a tofotofoina loʻu faatuatua i se tulaga e oo ai le oti iā te aʻu, po o le a ou tuu atu loʻu ola i aao o Ieova ma maufaatuatuaina o le a ia manatua aʻu?’

17-18. O ā lesona ua tatou aʻoaʻoina? (Tagaʻi i le pusa “ O le ā ua Tatou Aʻoaʻoina Mai i Toe Upu a Iesu a o Leʻi Maliu?”)

¹⁷ O ā ni lesona tāua e tatou te aʻoaʻoina mai i toe upu a Iesu a o leʻi maliu? Ua faamanatu mai ai le tāua o lo tatou faamagalo atu i isi, ma lo tatou faatuatuaina o Ieova o le a ia faamagaloina i tatou. O se faaeaga lo tatou mauaina o se aiga faaleagaga o uso ma tuafāfine, e nofosauni e fesoasoani mai. Ia tausolomua e talosaga atu pe a manaʻomia se fesoasoani. Ua tatou iloa o le a fesoasoani mai Ieova, ina ia tatou tumau i so o se tofotofoga e oo mai. Ua tatou iloa foʻi le tāua o le ola i aso uma, e pei lava o le avanoa mulimuli lea e faamaonia ai lo tatou faamaoni, ma le mautinoa o loo i aao o Ieova o tatou ola.

¹⁸ Ioe, o fetalaiga a Iesu a o tautau i le laau e faapuapuagatia ai, e matuā tele ona aogā mo i tatou. O le faatatauina o lesona ua tatou aʻoaʻoina, e faaalia atu ai lo tatou usitaʻia o fetalaiga a Ieova e faatatau i lona Alo: “Ia faalogo iā te ia.”—Mata. 17:5.