E te Silafia?
I aso o Iesu, o ā ituaiga o lafoga sa tatau ona totogi e tagata?
I ASO anamua, sa masani tagata Isaraelu i le avatuina o tupe e lagolagoina ai le tapuaʻiga moni. Ae na avea lafoga ma mataupu lavelave ma mamafatū i tagata Iutaia i aso o Iesu.
Na totogi e tane matutua Iutaia i tausaga taʻitasi le ʻafa sekeli e lagolagoina ai le tapuaʻiga i le Atua i le malumalu. I le uluaʻi senituri, na faaaogā na mea e toe faaleleia ai ma fai ai taulaga i le malumalu lea na fausia e Herota. Na fesili atu nisi tagata Iutaia iā Peteru e faatatau i se manatu o Iesu i le mataupu, ae e leʻi teena e Iesu le totogiina atu o lafoga. O le mea moni, na ia faatonuina Peteru e aumai se tupe siliva ina ia totogi ai le lafoga.—Mata. 17:24-27.
Na tatau i tagata o le Atua i lenā taimi ona faia sefuluaʻi lea e tusa ma le tasi vae sefulu o fua o a latou faatoʻaga po o a latou tupe maua. (Levi. 27:30-32; Nu. 18:26-28) Na tautū taʻitaʻi lotu ina ia totogi atu sefuluaʻi o fualaau ʻaina uma e oo lava i le “mili, ma le aneto, ma le kumina.” E leʻi faitioina e Iesu le faia o sefuluaʻi, ae na ia taʻusalaina le faafiaamiotonu o le ʻautusiupu ma le ʻau Faresaio.—Mata. 23:23.
I lenā taimi, o loo avea Roma ma pule ma na latou faatonuina le totogiina o lafoga mai i tagata lautele. O se tasi o lafoga e totogi e i latou e iai fanua, ma e mafai ona latou totogi atu i tupe po o ni oloa. I se fua faatatau, e pe ā ma le 20 i le 25 pasene le aofaʻi o lenā lafoga. Sa iai foʻi se lafoga autū mo tagata Iutaia. O le lafoga lenā lea na fesiligia ai e le ʻau Faresaio Iesu. Na taaofaʻi e Iesu le vaaiga e tatau ona iai i lona faapea mai: “Ia totogi atu mea a Kaisara iā Kaisara, a o mea a le Atua ia avatu i le Atua.”—Mata. 22:15-22.
Sa iai foʻi lafoga mo oloa na auina atu pe auina ese mai le atunuu. Na aoina na lafoga i uafu, auala laupapa, magāala ma faitotoʻa e ulu ai i taulaga po o maketi.
Na avea o se avega mamafa i tagata lafoga na faatonuina e le malo o Roma e totogi atu. E tusa ai ma se faamatalaga a Tacitus o se tusitala o le talafaasolopito a le malo o Roma, i le nofoaiga a le Emeperoa o Tiperio a o iai Iesu i le lalolagi, “Na talosaga atu Suria ma Iutaia ina ia faaitiitia lafoga e totogi ona ua faigatā tele mo i latou ona totogi.”
Na atili ona avea o se avega mamafa le totogiina o lafoga, ona o le auala na ao ai. O le aoina o lafoga, na faia e le tagata na sili ona telē lana tupe e ofo atu i le tauofoga. O le tagata na sili ona telē lana tupe na ofo, e maua lana tupe faasili i lafoga na totogi atu, ma e maua foʻi polofiti a tagata na ia faafaigaluegaina e ao lafoga. E foliga mai na faafaigaluega e Sakaio ni tagata faapena e aoina le lafoga. (Luka 19:1, 2) E mautinoa o le māfuaaga lenā na lē fiafia ai tagata i lenei faiga, ma na latou ʻinoʻino i tagata na aoina a latou lafoga.