1-2. O le ā le eseesega o tupu e toʻalua, ma o ā fesili o le a tatou talanoaina?

SEʻI o tatou talanoaina ni tupu se toʻalua i aso anamua. Na avea le tasi ma tupu o ituaiga e sefulu o le malo o Isaraelu, ae o le isi na fai ma tupu o ituaiga e lua o le malo o Iuta. E ui e eseese taimi na soifua ai nei tupu, ae e tele mea e tutusa ai. Na la fouvale iā Ieova, ma na la uunaʻia tagata e agasala iā te ia. Na la tapuaʻi i tupua ma fasiotia tagata. Peitaʻi, e iai le eseesega o nei tupu. O le tasi na faaauau pea ona uia se ala leaga seʻia oo ina maliu. Ae na faaalia e le tasi le salamō, ma na faamagaloina ana agasala matuiā. O ai nei tupu?

² O igoa o na tupu, o Aapo le tupu o Isaraelu ma Manase le tupu o Iuta. O le eseesega o na tupu e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai ai ni lesona tāua e faatatau i le salamō, o se mataupu e matuā tāua lava. (Galu. 17:30; Roma 3:23) O le ā le salamō, ma e faapefea ona faaalia? E tatou te fia iloa lenā mea, ona e tatou te mananaʻo e faamagalo i tatou e Ieova pe a tatou faia se agasala. Ina ia iloa tali o na fesili, o le a tatou iloiloina olaga o na tupu e toʻalua ma lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i a la faaaʻoaʻoga. O le a tatou iloiloina foʻi le aʻoaʻoga a Iesu e faatatau i le salamō.

3. O le ā le ituaiga tupu na iai Aapo?

³ O Aapo le tupu lona fitu o ituaiga e sefulu o le malo o Isaraelu. Na ia faaipoipo iā Iesepela le afafine o le tupu o Saitonu, o se malo e tele le tamaoaiga i le itu i mātū o Isaraelu. Atonu na maua e Isaraelu le tamaoaiga mai i lenā faaipoipoga. Ae na atili faaleagaina ai le faiā a Isaraelu ma Ieova. E tapuaʻi Iesepela iā Paala, ma na ia uunaʻia Aapo e faaauiluma lenā tapuaʻiga  inosia, lea e aofia ai faiga faatalitane i nofoaga o a latou tapuaʻiga ma le fasiotia o tamaiti. Na matuā lamatia ola o perofeta a Ieova i le pule a Iesepela, ma na ia fasiotia le toʻatele o i latou. (1 Tu. 18:13) ʻI luma o Ieova na matuā sili atu le leaga o Aapo i ē uma na muamua iā te ia.’ (1 Tu. 16:30) E leʻi faapea ai e leʻi ano Ieova i mea leaga na faia e Aapo ma Iesepela. Na silafia lelei e Ieova mea uma na la faia. Talu ai e alofa mutimutivale Ieova, na ia auina atu ai le perofeta o Elia e lapataʻia ona tagata ina ia suia o latou ala a o leʻi tuai. Peitaʻi, e leʻi fia faalogo Aapo ma Iesepela i lenā lapataʻiga.

4. O le ā le faasalaga na taʻu atu o le a oo iā Aapo, ma o le ā le auala na ia tali atu ai?

⁴ Mulimuli ane, na oo mai le taimi na muta ai le onosaʻi o Ieova, ma na ia auina atu Elia e taʻu atu iā Aapo ma Iesepela o le a ia faasalaina i laʻua. O le a tafiesea le aiga atoa o Aapo. Na matuā mafatia Aapo i na upu. O le mea e faateʻia ai, ona na “faamaulalo” lenei tamāloa faasausili.​—1 Tu. 21:19-29.

5-6. E faapefea ona tatou iloa e leʻi faaalia e Aapo le salamō moni?

⁵ E ui na faamaulalo Aapo i lenā taimi, ae na faaalia i ana gaoioiga mulimuli ane ai e leʻi salamō moni. E na te leʻi tafiesea tapuaʻiga iā Paala mai i lona malo, ma e na te leʻi faaauilumaina le tapuaʻiga iā Ieova. Na iai foʻi isi mea na faia e Aapo na iloa ai lona lē salamō.

⁶ Ina ua valaaulia e Aapo Iosefatu le tupu amiolelei o Iuta e la te ō e tau faasaga i tagata Suria, na fautuaina ai e Iosefatu e fesili muamua i se perofeta a Ieova. Muamua e leʻi talia e Aapo le fautuaga, na ia faapea mai: “O loo iai pea se tasi tagata, o Mekaio le atalii o Imila, o lē e fesili atu ai iā Ieova; ae ou te matuā ita lava iā te ia, auā e na te lē valoia ni mea lelei e faatatau iā te aʻu, ae e na o mea leaga.” E ui i lea, na iʻu lava ina latou fesili atu i le perofeta o Mekaio. Na valoia e lenā tagata o le Atua se mea leaga o le a tupu iā Aapo. E leʻi faaalia e lenei tupu amioleaga le salamō ma saʻili le faamagaloga a Ieova, ae na ia lafoina le perofeta a Ieova i le falepuipui. (1 Tu. 22:7-9, 23, 27) E ui na mafai e le tupu o Aapo ona faafalepuipui le perofeta a Ieova, ae e leʻi mafai ona ia taofia le faataunuuina o le valoaga a le perofeta. Mulimuli ane, na fasiotia Aapo i le taua.​—1 Tu. 22:34-38.

7. Ina ua mavae le maliu o Aapo, na faapefea ona faamatalaina e Ieova le ituaiga tagata e iai o ia?

⁷ Ina ua mavae le maliu o Aapo, na faailoa mai ai e Ieova lana silafaga e faatatau i lenā tagata. Ina ua taunuu saogalemu le tupu amiolelei o Iosefatu i lona maota, na auina atu ai e Ieova le perofeta o Ieu e aʻoaʻi o ia ona o lona faifaimea faatasi ma Aapo. Na faapea atu Ieu: “Pe e tuuina atu ea i ē e amioleaga le fesoasoani, ma pe e tatau ea ona e alofa iā i latou o ē e ita iā Ieova?” (2 No. 19:1, 2) Seʻi mātau: Pe ana faapea e moni le salamō o Aapo, semanū la e lē faamatalaina o ia e le perofeta a Ieova o se tagata amioleaga ma e ita iā Ieova. E manino mai, e ui ina faaalia e Aapo sina salamō ae e na te leʻi faaalia atoatoa le salamō.

8. O le ā e tatou te aʻoaʻoina e faatatau i le salamō mai i le faaaʻoaʻoga a Aapo?

⁸ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a Aapo? Ina ua faalogo Aapo i le faasalaga na taʻu atu e Elia e faatatau iā te ia ma lona aiga, na faamaulalo o ia. O se mea lelei lenā. Ae na faaalia i ana gaoioiga mulimuli ane ai, e leʻi salamō mai le loto. O lea la, e tele mea e aofia ai i le salamō, nai lo o le tau ina tatou faapea atu ua tatou salamō mai i mea sesē na tatou faia. Seʻi o tatou talanoaina se isi faaaʻoaʻoga, ina ia tatou malamalama ai i mea e aofia i le salamō moni.

9. O le ā le ituaiga tupu na iai Manase?

⁹ I le pe ā ma le lua senituri mulimuli ane ai, na avea ai Manase ma tupu o Iuta. Atonu na sili atu lona leaga nai lo o Aapo. Ua faapea mai le Tusi Paia: “E matuā tele lava mea leaga na ia faia i le silafaga a Ieova e faatigā ai iā te ia.” (2 No. 33:1-9) Na faia e Manase fata faitaulaga i atua faapaupau, na ia tuuina foʻi i le malumalu paia o Ieova se faatusa ua tā o se pou paia o se faailoga o tapuaʻiga lē mamā tau feusuaʻiga. Na ia faia faiga faaagaga, valovaloga ma togafiti faataulāitu. “Na faamasaaina foʻi e Manase le toto o le toʻatele o tagata e lē sala.” Na ia fasiotia le toʻatele o tagata ma “faaui ane ona atalii i le afi” e fai ai taulaga i atua sesē.​—2 Tu. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Na faapefea ona aʻoaʻia e Ieova le tupu o Manase, ma o le ā le auala na tali atu ai o ia?

¹⁰ Na faamaualuga foʻi Manase e pei o Aapo ma teena ai lapataʻiga na tuuina atu e Ieova e ala i ana perofeta. Na iʻu ai lava ina “faaoo mai e Ieova taʻitaʻi o le ʻautau a le tupu o Asuria ina ia siitaua mai iā i latou, ma ua latou puʻeina Manase, . . . ua latou saisai o ia i faamau ʻapamemea e lua, ma ave i Papelonia.” Ina ua faafalepuipuiina Manase i Papelonia, na toe mafaufau ai i mea sesē na ia faia. Na “matuā faamaulalo pea o ia ona o le Atua o ona augātamā.” Na ʻia saʻili atu foʻi ina ia maua le finagalo malie o Ieova lona Atua.’ O lea, na “tatalo atu pea” Manase iā Ieova. Na faia e lenā tamāloa amioleaga ni suiga. Na amata ona vaai Manase iā Ieova o “lona Atua” ma finafinau e tatalo atu iā te ia.​—2 No. 33:10-13.

11. I le 2 Nofoaiga a Tupu 33:15, 16, na faapefea ona faaalia e Manase lona salamō moni?

¹¹ Na tali Ieova i tatalo a Manase. Na silafia e Ieova suiga i le loto o Manase ona o mea na ia tatalo atu ai. Na faafofoga Ieova i tatalo a Manase ma na toe faafoʻisia o ia i lona nofoālii. Na faaaogā lelei e Manase lenā avanoa e faaalia atu ai lona salamō moni. Na ia faia mea e leʻi faia e Aapo ma suia ona uiga. Na ia teena tapuaʻiga sesē ae faaauiluma le tapuaʻiga moni. (Faitau le 2 Nofoaiga a Tupu 33:15, 16.) O na gaoioiga na manaʻomia ai le lototele ma le faatuatua auā na avea Manase ma faaaʻoaʻoga leaga i lona aiga, o tagata aloaʻia o le malo, ma ona tagata mo le tele o tausaga. Ae ina ua pulapula lāgoto le soifua o Manase, na ia taumafai e toe faaleleia nisi o mea leaga na ia faia. E foliga mai na avea Manase ma faaaʻoaʻoga lelei i le talavou o Iosia le atalii o lona atalii, lea na mulimuli ane avea o se tupu e sili ona lelei.​—2 Tu. 22:1, 2.

12. O le ā e tatou te aʻoaʻoina e faatatau i le salamō mai i le faaaʻoaʻoga a Manase?

¹² O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a Manase? E lē gata na ia faaalia le faamaulalo, ae na ia faia foʻi isi mea. Na tatalo ma faatoga atu mo le faamagaloga ma suia ona uiga. Na galue mamafa foʻi e toe faaleleia  mea leaga na ia faia, ma fai le mea sili e tapuaʻi ai iā Ieova ma fesoasoani i isi e faia faapea. O le faaaʻoaʻoga a Manase, e faailoa mai ai e oo lava i tagata e faia ni agasala e sili ona matuiā, e mafai lava ona faamagaloina i latou pe a faaalia le salamō moni. Ua tatou vaaia faamaoniga mataʻina, e iloa ai o Ieova o se Atua ʻe lelei ma e nofosauni e faamagalo.’ (Sala. 86:5) Ioe, e mafai ona faamagaloina e Ieova agasala a i latou e faaalia le salamō moni.

13. Ia aumai se faataʻitaʻiga e tatou te aʻoaʻoina mai ai se lesona tāua e faatatau i le salamō.

¹³ E tele mea na faia e Manase nai lo o le tau ina iai o ni faalogona salamō ona o ana agasala na fai. O lea, e tatou te aʻoaʻoina mai ai se lesona tāua e faatatau i le salamō. Seʻi manatu i le faataʻitaʻiga lenei. Seʻi faapea ua e alu i se faleoloa e faatau mai se keke, ae ua tuu atu e le faatauoloa iā te oe se fuāmoa nai lo o le keke. Po o le a e fiafia ai? E leai. Pe e te fiafia pe a faamatala atu e le faatauoloa o le fuāmoa o se tasi lea o mea tāua e faia aʻe ai le keke? E matuā leai lava. E finagalo foʻi Ieova ina ia faaalia e tagata agasala le salamō. O se mea lelei pe a faaalia e le tagata faimea sesē faalogona salamō. O lenā faalogona o se vaega tāua o le faaalia o le salamō, ae e lē faapea ai ua ia faaalia atoatoa le salamō. O le ā se isi mea e manaʻomia ona fai? E tele mea e tatou te aʻoaʻoina mai i se talafaatusa faamomoiloto na faamatalaina e Iesu.

14. I le talafaatusa a Iesu, o ā uluaʻi faailoga o le salamō na faaalia e le atalii faamaumauʻoa?

¹⁴ Na faamatala e Iesu se talafaatusa faamomoiloto e faatatau i se atalii faamaumauʻoa, o loo faamauina i le Luka 15:11-32. Na fouvale le talavou i lona tamā ma tuua lona aiga, ae malaga i se “atunuu mamao.” O i inā na ola ai i se olaga soonafai ma faia amioga lē mamā. Ae ina ua oo puapuaga iā te ia, na amata ai ona toe mafaufau i filifiliga leaga na ia faia. Na ia iloa ai, na sili atu ona lelei le olaga na ola ai a o faatasi ma lona tamā. E pei ona taʻua e Iesu, “ua toe atamai o ia.” Na ia filifili ai e toe foʻi i lona aiga ma saʻili le faamagaloga a lona tamā. E tāua le taimi na iloa ai e lenei talavou le tele o filifiliga sesē na ia faia. Ae pe e lava lenā? E leai. E tatau ona ia faia se gaoioiga.

15. O ā gaoioiga na faia e le atalii faamaumauʻoa i le talafaatusa a Iesu na faamaonia ai lona salamō?

¹⁵ Na faaalia e le atalii faamaumauʻoa le salamō moni mai i lana agasala. Na ia toe foʻi i lona aiga e ui i le mamao o le mea e malaga ai. Ina ua ia faalatalata atu i lona tamā, na ia faapea atu: “Ua ou agasala i le Atua atoa ma oe. E lē toe aogā ona taʻua aʻu o sou atalii.” (Luka 15:21) O le taʻutinoga mai le loto a lenei tama talavou, na faaalia ai lona naunau e toe faaleleia le la faiā ma Ieova. Na ia iloaina foʻi o filifiliga sesē na ia faia, na tigā ai faalogona o lona tamā. Na sauni o ia e galue mamafa ina  ia toe faaleleia le la faiā ma lona tamā, e tusa lava pe avea ai o ia ma tagata faigaluega a lona tamā. (Luka 15:19) O lenei talafaatusa e lē na o se tala faamomoiloto, ae o mataupu silisili o loo talanoaina ai e tatau ona fesoasoani i toeaina o le faapotopotoga, pe a latou taumafai e iloa po ua salamō moni se uso po o se tuafafine e faia se agasala matuiā.

16. Aiseā e ono faigatā ai i toeaina ona iloa po ua salamō moni se tasi?

¹⁶ E lē faigofie ona iloa e toeaina po ua salamō moni se tasi na faia se agasala matuiā, ona e latou te lē iloaina mea i loto o tagata. O lea la, e faalagolago toeaina i faamaoniga e faaalia e lenā tagata, e iloa ai ua suia atoatoa ona uiga e faatatau i lana agasala. I le isi itu, atonu e faia e se tasi se agasala e faaalia ai lona matuā lē amanaʻia o tapulaa tauamio a Ieova, ma ua faigatā ai i toeaina ona talitonu ua ia faaalia le salamō moni.

17. (a) O le ā se faataʻitaʻiga e iloa ai, e lē lava le tau ina faaalia o le faanoanoa i le agasala na fai e faamaonia ai le salamō moni? (e) E pei ona taʻua i le 2 Korinito 7:11, o le ā e faatalitalia mai i se tagata ua salamō moni?

¹⁷ Seʻi iloilo se faaaʻoaʻoga. Seʻi faapea ua faia e se uso le mulilua mo le tele o tausaga. E na te leʻi saʻilia se fesoasoani, ae na ia nanā lana agasala mai i lana avā, o ana uō ma toeaina. Mulimuli ane, ua iloa e toeaina lana agasala na fai ma ua latou faailoa atu i ai faamaoniga o lana agasala. O lea, ua ia taʻutino mai lona sesē ma faaalia foliga salamō. Pe e lava lenā e faamaonia ai lona salamō moni? E manaʻomia e toeaina o loo taulimaina le faamasinoga ona iloa nisi faamaoniga o lona salamō, nai lo o le tau ina faanoanoa ona o lana mea sesē na fai. E lē na o le faatasi ona fai e lenei tagata le agasala, ae na ia filifili e uia se ala leaga mo le tele o tausaga. E na te leʻi taʻuina lana agasala ae na faailoa e se tasi i toeaina. O lea, e manaʻomia ona iloa e toeaina faamaoniga o le moni o suiga ua faia e le tagata faimea sesē i ona manatu, faalogona ma lana amio. (Faitau le 2 Korinito 7:11.) Atonu e umi se taimi e faia ai e lenā tagata suiga manaʻomia. E telē le avanoa e faateʻaina ai lenā tagata mai i le faapotopotoga, seʻia faamaonia lona salamō moni.​—1 Kori. 5:11-13; 6:9, 10.

18. E faapefea ona faaalia e se tagata faateʻaina le salamō moni, ma o ā iʻuga e oo i ai?

¹⁸ E faaalia e le tagata ua faateʻaina lona salamō moni i le auai e lē aunoa i sauniga, ma mulimuli i fautuaga a toeaina ina ia tatalo ma suʻesuʻe e lē aunoa le Tusi Paia. E maumauaʻi foʻi o ia e ʻalofia tulaga e ono faaosoosoina ai e toe faia le agasala. Pe a galue mamafa e toe faaleleia le la faiā ma Ieova, e mautinoa o le a faamagaloina atoatoa o ia e Ieova. O le a toe faaaʻe foʻi o ia e toeaina e toe avea ma se vaega o le faapotopotoga. Pe a feutagaʻi toeaina ma se tagata faimea sesē, e latou te iloiloina ma  le faaeteete tulaga o mea na tutupu ma e latou te ʻalofia le faia o se faamasinoga lē alofa.

19. O le ā e aofia ai i le faaalia o le salamō moni? (Esekielu 33:14-16)

¹⁹ E pei ona tatou aʻoaʻoina, o le salamō moni e tele mea e aofia ai nai lo le tau ina faapea mai ua salamō i agasala na fai. E aofia ai foʻi suiga moni e tatou te faia i o tatou manatu ma faalogona, lea e uunaʻia ai i tatou e faia gaoioiga e faaalia ai le salamō. E aofia ai foʻi lo tatou lafoaʻia o le ala leaga na tatou uia, ma liliu ina ia toe savali i ala o Ieova. (Faitau le Esekielu 33:14-16.) O le mea e sili ona tāua i le tagata faimea sesē, o le toe faaleleia o le la faiā ma Ieova lea ua faaleagaina.

20-21. E faapefea ona tatou fesoasoani i se tasi ua faia se agasala matuiā?

²⁰ Na faamatala e Iesu se vaega tāua o lana faiva i lona faapea mai: “Auā ua ou sau e valaau i ē agasala ina ia salamō.” (Luka 5:32) E tatau foʻi ona iā i tatou lenā faanaunauga. Ae seʻi faapea ua tatou iloa ua faia e se uō vavalalata se agasala matuiā. O le ā e tatau ona tatou faia?

²¹ Pe a tatou nanāina mea sesē a sa tatou uō, o le a faaleagaina ai o ia. E lē mafai lava ona tatou natia ana mea sesē, ona e silafia e Ieova mea uma. (Faata. 5:21, 22; 28:13) E mafai ona e fesoasoani i lau uō e ala i le taʻu atu i ai e fia fesoasoani toeaina iā te ia. Pe afai e musu lau uō e taʻutino i toeaina lana mea sesē, e tatau la ona e faailoaina atu i toeaina. O le faia faapea, ua e faaalia atu ai e te manaʻo moni lava e fesoasoani iā te ia, ona ua faaleagaina le la faiā ma Ieova.

22. O le ā o le a tatou talanoaina i le suʻesuʻega o sosoo mai?

²² Ae faapefea pe a fai e se tagata se agasala matuiā mo se taimi umi, ma ua filifili toeaina e faateʻaina o ia? Po o lona uiga la, ua lē faaalia e toeaina le alofa mutimutivale i lenā tagata? I le suʻesuʻega o le a sosoo ai, o le a tatou talanoaina ai le auala alofa mutimutivale e aʻoaʻia ai e Ieova tagata faimea sesē, ma pe e faapefea ona tatou faataʻitaʻi i ai.