Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Na Tausia A‘u e Ieova i se Falepuipui i le Toafa

Na Tausia A‘u e Ieova i se Falepuipui i le Toafa

Na Tausia Aʻu e Ieova i se Falepuipui i le Toafa

E PEI ONA FAAMATALAINA E ISAIAH MNWE

Sa leai se faamasinoga, ma ou te leʻi faia foi se solitulafono. Ae peitai, na faasalaina aʻu e fai galuega mamafa i se kolone mo pagota i le ogātotonu o le Toafa o le Sahara i Aferika. O le mea sa sili ai ona leaga, ona e leai se tasi o aʻu uō na iloaina le mea sa ou iai. Ua sili atu nei ma le valu tausaga talu ona tupu o lenei mea, i le taumafanafana o le 1984. Seʻi oʻu faamatalaina atu la pe na faapefea ona ou iai i lena tulaga mataʻutia.

I LE 1958, ina ua faatoʻā 12 oʻu tausaga, sa avea ai loʻu uso matua ma Molimau a Ieova. Ae peitai, sa faaauau pea e loʻu tamā ma loʻu tinā ona tapuai atu i atua o ituaiga o le Setete o Abia i Nigeria, lea sa matou nonofo ai.

I le 1968 sa ou auai atu ai i le vaegaʻau a Biafra. A o oʻu iai i utu o taua, sa ou mafaufau i le tulaga solitu o Molimau a Ieova, ma sa ou tatalo ai i le Atua e fesoasoani mai ia te aʻu. Sa ou tauto atu i ai e faapea, afai na te faasaoina aʻu mai le taua, o le a avea aʻu ma se tasi o ana Molimau.

Ina ua uma le taua sa ou gaoioi loa ma le faanatinati ina ia faataunuu laʻu tautoga. Na ou papatiso ia Iulai 1970 ma e leʻi umi ae avea aʻu ma se faifeau sauatoa o se paeonia. Ina ua mavae atu se taimi na tofia ai aʻu e avea ma toeaina i le faapotopotoga Kerisiano. E leʻi leva lava ae ou mauaina se valaaulia mai le ofisa o le lālā i Nigeria o se tofiga ina ia avea ma se misionare i se atunuu e latalata ane e leʻi faatagaina ai faaletulafono le galuega a Molimau a Ieova. Sa ou taliaina, ma ia Ianuari 1975 sa ou alu atu ai loa faatasi ma loʻu tusifolau i lea atunuu.

Puʻeina Faapagota

I le 1978 sa tofia ai aʻu e asiasi atu i Molimau i le atunuu atoa. Talu ai e lē toatele ni Molimau i inā, o lea sa ou faimalaga solo atu ai, e asiasi i aai uma sa iai faapotopotoga, faatasi ai ma ōganuu sa iai ni tagata loto naunau. E masani lava ona fesiligia aʻu i poloka a leoleo. E taʻi faalua, mo le fa o aso ona taofia aʻu, ma o taimi taitasi e taofia ai aʻu ma fesiligia e uiga i la matou galuega.

Ia Iuni la o le 1984, a o matou sauni atu mo le auaunaga i le fanua i le tasi Aso Sa, sa taʻu mai e se tasi leoleo sa faaleuō i a matou e faapea, o loo sailia e leoleo Molimau a Ieova ina ia puʻeina faapagota. I le vaiaso na sosoo ai, na puʻeina ai i maʻua ma Djagli Koffivi, e sau mai Togo. Na aveina atu i maʻua i le ofisa ulu o leoleo ma faatonuina ina ia ma taʻuina atu igoa uma lava o Molimau a Ieova o loo i le aai. Na latou fai mai: “Matou te lē faasaolotoina oulua, seiloga lava lua te taʻuina mai ia i matou igoa.”

Na ou tali atu: “O outou o leoleo. O la outou galuega o le sailia o tagata tou te mananao i ai. E lē o aʻu o so outou sui.” Sa matou finau mo le 30 minute, ma sa faamataʻuina i maʻua e leoleo i le sasaina. Peitai, ma te leʻi tuuina atu i ai igoa o o matou uso Kerisiano. Ona latou filifili loa lea e ō atu ma aveesea faamalosi laʻu faaputuga tele o tusi o iai faamatalaga faale-Tusi Paia.

A o Faafalepuipuiina

Ina ua ma toe foi atu i le ofisa o leoleo ma tusi, sa ma tuuina uma atu loa ma Djagli tusi. A o ma faia lea galuega, na paʻū ifo se pepa mai laʻu Tusi Paia lea e matamata tetele ona mataitusi. O le polokalama o le tauaofiaga itumalo lea sa tusia uma ai igoa o toeaina Kerisiano i le atunuu. Sa vave ona ou toe avaʻe i luga le pepa momono faatopetope i laʻu taga. Ae e ui i lea, na iloa mai aʻu e le tasi leoleo ma faatonuina aʻu ina ia tuu atu le pepa ia te ia. O le mea moni, sa matuā lē lelei oʻu faalogona.

Sa tuu le pepa i luga o le laulau i le potu lea na ma tuuina i ai tusi ma Djagli. Ina ua ou ulu atu i totonu ma le isi uta o tusi, sa ou alu loa i le laulau, tago i le pepa, ma fafao vave i laʻu taga. Ona ou fai atu lea i ai ua ou fia alu i le faleuila. Na taʻitaʻi atu aʻu e le leoleo i le mea e iai le faleuila. Ina ua ou ulu atu i totonu ma tapuni le faitotoa, sa ou tago loa ma saesae ninii le pepa ma togi i totonu o le ipu ma faaalu loa le vai o le faleuila.

Sa matuā feita tele leoleo ina ua latou iloa le mea ua tupu. Peitai sa fefefe i latou e fai se mea e uiga i ai, ona e ono faasalaina ai i latou e le taʻitaʻi leoleo i lo latou faatamala i le faatagaina mai o le avanoa ia te aʻu e faaleaga ai le pepa. Ina ua mavae o ma nofo vaavaaia mo le 17 aso, ona fai mai lea o le alii leoleo sinia ia i maʻua e tapena uma a ma mea ona o lea o le a ma toe ō atu i se isi nofoaga. Sa teuina ni o ma lavalava i totonu o se taga pepa iila, ma ou tuuina se tamai Tusi Paia i le taʻele o le taga pepa lea na aumai faalilolilo e se tasi na asiasi mai ia i maʻua.

Sa mafai ona ma faailoaina atu i Molimau e faapea o i maʻua o le a ō ese ae peitai ma te lē iloa po o fea le nofoaga o le a ma ō i ai. I le taeaopo lava o le aso na sosoo ai, ia Iulai 4, 1984, na fafagu ai i maʻua e le alii leoleo sinia. Na ia suʻeina i maʻua, ma faatonu mai ina ia aveese uma o ma lavalava mai le taga pepa ma faatautau i o ma lima. Ae a o oʻu tago atu i le ofutino mulimuli lava, ae fai mai loa o ia e toe tuu uma ofu i totonu o le taga, o lea na lē mauaina ai le Tusi Paia.

Se Falepuipui i le Toafa

Na aveina atu i maʻua e le leoleo i le malae vaalele, ma sa ma ō ai i se vaalele a le vaegaʻau. I ni nai itula mulimuli ane na ma taunuu ai i se aai pe tusa ma le toʻa 2,000 tagata, e latalata ane foi i ai se falepuipui. E tusa ma le 400 maila [650 kilomita] le mamao mai le aai e latalata ane. Na aveina saʻo atu i maʻua mai le vaalele i le falepuipui ma tuuina atu i le alii pule o le falepuipui. E leai ma se isi o o ma aiga po o ma uō na iloaina le mea lea na ave i ai i maʻua.

O le aai lea na aveina atu i ai i maʻua o se laufanua lafulemu i totonu o le Sahara. E vaomatua i laau laiti, e lē tele ni laau tetele, ma fale e fausia puipui mai palapala malō. Sa mafai ona maua le vai e ala i le eliina pe na o le fa i le lima futu [tasi le mita po o le tasi le mita ma le ʻafa] le loloto. Ae peitai, na taʻu mai e se tasi tagatanuu o lena nuu ua 31 ona tausaga ia i maʻua e faapea, e na o le faatasi lava ona timu lena nofoaga talu ona ola mai o ia! Ma sa matuā vevela lava lea nuu. Na faapea mai se tasi o pagota o le fua o le vevela na faamauina i se tasi taimi i potu o pagota e 140 tikerī Fahrenheit [60° C.]! Sa faaauau pea le malosi o le agi o le matagi, sa lelea ai le oneone lea na maini ai le paʻu ma tiga ai mata.

So o se tasi lava e taunuu i lena nofoaga e tatau ona ia iloaina faapea ua iai o ia i le ōgatotonu o faasalaga e sili ona leaga o le atunuu. Sa siomia le falepuipui i puipui maualuluga lea sa puipuia ai mai le matagi ma le la. Ae e ui i lea, sa lē tau manaomia ni puipui e taofia ai mai le sosola ese, auā e leai lava se isi mea e ono sosola i ai. I fafo atu o le laufanua lafulemu, e leai se laau e tasi, e matuā leai lava se mea e ono lafi ai se tasi pe a manao e sola ese.

A o ma leʻi ulufale, sa suʻeina i maʻua e le pule o le falepuipui po o ma nanāina se mea. Na ia faatonuina i maʻua ina ia ave uma i fafo mea sa i a ma taga. Sa amata ona ou auauaʻia taitasi mai o ma ofutino. Ina ua toe tasi lava le mea o loo totoe i totonu, o le ofutino lea o loo ufiufi ai le Tusi Paia, oʻu tago loa faaaliali atu i ai le taga ina ia faaali atu i ai le ofutino o loo i totonu ma faapea atu: “Na pau lava ia o mea na latou faatagaina i maʻua e aumai.” Na malie o ia, ma faapea mai e ma te ō loa i totonu o le lotoā o le falepuipui. E na o le Tusi Paia lava le lomiga sa ia i maʻua.

Olaga i le Falepuipui

O le aofaiga atoa o tagata sa faafalepuipuiina e toʻa 34. O i latou o ni pagota sa sili ona logologoā ma le mataʻutia o le atunuu. O le toatele o i latou o le au fasioti tagata sa manatu i ai e lē mafai ona toe suia. Sa matou momoe uma lava i ni sela tetele se lua e va i se potu taele e leai se faitotoa. I le potu taele sa iai se paelo e leai se tapuni sa faaaogā e fai ma faleuila. E ui lava o lenei paelo e sasaa i taeao uma e pagota, ae na foliga mai o lago uma lava o le toafa sa ō mai e olioli ai i le mālū ma le manogi lē manuia o lena paelo.

Na pau lava le meaʻai sa matou mauaina o se ituaiga o fatulaau (sorghum). Sa olo e se pagota, ona faapuna lea, ma vaevae i a matou ipu, ia sa sauni atu, e faataatia lava le ipu a le pagota ia i luga o lona fala moe. Sa lē ufiufia meaʻai. I le taimi matou te foi mai ai mai le galuega, e faitau selau lago ua lilofia ai ipu meaʻai taitasi. I le taimi matou te fetagofi atu ai i a matou ipu meaʻai, e felelei solo ai lago ma mumu solo. I uluai aso e lua, ma te leʻi aai i se mea e tasi. Mulimuli ane, i le aso lona tolu, ina ua uma ona tutuli ese lago ma aveese mai paʻu malō i le pito i luga o le sorghum, ona amata loa lea ona ma ʻaia le meaʻai. Sa ma tatalo ia Ieova mo le puipuiga o lo ma soifua malōlōina.

Sa ma galulue i le la, i le talepeina i lalo o puipui o le falepuipui tuai ma fausia nisi puipui fou. Sa o se galuega mamafa tele. Ma te galulue e aunoa ma se malōlōga mai le 6:00 i le taeao sei oo i le aoauli, ʻai sina meaʻai, ia ona toe galulue foi lea seʻi oo i le 6:00 i le afiafi. E leai ni aso matou te malōlō ai mai le galuega. E lē gata ina matou tigaina i le vevela o le la, ae i le taimi o le tau malūlū matou te tigaina foi i le malūlū. Ma sa matou mafatia foi i leoleo sauā.

Faatumauina Pea le Malosi Faaleagaga

Sa faitau faalilolilo la ma Tusi Paia ma Djagli, ma talatalanoa i mea sa ma aʻoaʻoina. Sa lē mafai ona faaaliali atu le faitauina o la ma Tusi Paia ina neʻi maua ona aveesea lea ma faasalaina i maʻua. Sa ma faaaogāina faatasi ma le isi pagota lea sa ou amataina ai se suesuega faale-Tusi Paia ma ia, sona molī karasini. E masani lava ona ou ala pe tusa o le tasi po o le lua i le taeao ma faitau seia oo i le pe tusa o le ta o le lima. I lena auala sa mafai ai ona ou faitauina le Tusi Paia atoa.

Sa ma talaʻi i isi pagota, ma sa taʻu e le tasi o i latou i maʻua i le taʻitaʻi o le falepuipui. Ma le faateʻia tele, na tuu atu e le taʻitaʻi o le falepuipui i le pagota se mekasini o le Awake! sa ia te ia, ma sa tuu mai e le pagota ia i maʻua. Sa ou faitau ma toe faitau atili pea. Sa fesoasoani tele ia i maʻua le ma faitauga tusi ma le talaʻi atu ina ia faatumauina ai lo ma malolosi faaleagaga.

Fesootai ma a Maʻua Uō

Sa lē faatagaina i matou e tusi pe lafo atu ni tusi. Ae ui i lea, sa iai se tasi sa faaleuō mai ia i maʻua na ia faapea mai o le a ia fesoasoani mai ia te aʻu. Ia Aokuso 20, pe tusa ma le ono vaiaso talu ona ma taunuu atu i inā, sa ou tusia faalilolilo ai ni tusi se lua, o le tasi mo le sui amepasa o Nigeria ma le tasi mo uō Molimau. Sa ou tanumiaina nei tusi i le oneone ma tuu ai se faailoga i le mea o iai faatasi ma se maa telē. Na sau mulimuli ane la ma uō ma eli i luga tusi.

Ina ua mavae ni vaiaso, ou te leʻi maua lava se tala. Na faasolosolo malie lava ona mou atu loʻu faamoemoe faapea ailoga na lafoina tusi. Ae peitai na oo lava, ma sa taumafai malosi o ma uso Molimau ina ia maua so ma saolotoga. Sa tilofaia foi e le Matagaluega a Nigeria o Mataupu Tau i le Va i Fafo le mataupu, ma fesiligia ai le faiga malo a le atunuu i le nofoaga sa faafalepuipui ai aʻu, ma le pogai ua tuu ai aʻu i lea falepuipui.

Ae o le taimi lea, i le taeao o Novema 15, 1984, na aauina atu ai matou e fai se galuega o le faamamāaga. Na ave aʻu e le leoleo e faamamā le faleuila a se aʻoga maualuga sa faaaogāina e tagata mo ni vaiaso e ui ina sa poloka. Sa tumu i otaota o tagata. Na fai mai le leoleo ia te aʻu o laʻu galuega o le faamamā ese lea o ia otaota. Na pau lava mea faigaluega sa ia te aʻu o oʻu lima. A o oʻu tau mafaufau pe o le a faapefea ona ou faia lenei galuega mataʻutia, ae sau loa le taʻitaʻi sili o le falepuipui ma fai mai ia te aʻu o loo fia vaai le leoleo o le itumalo ia te aʻu.

Ina ua ou oo atu sa fai mai le leoleo o le itumalo na faatoʻā uma le la talanoaga ma le peresitene o le atunuu, o lē na ia faatoʻā iloaina loʻu tulaga. Na faamatala mai e le peresitene faapea afai o le a ou taʻuina atu igoa o Molimau a Ieova o loo i le atunuu, o le a faasaolotoina loa lava aʻu ma o le a ou tuuvaa atu ai loa i le isi vaalele o sosoo mai. Sa ou toe faapea atu foi afai latou te mananao i Molimau a Ieova, o le galuega lena a leoleo o le sailia o i latou. Sa faapea mai le leoleo o le itumalo ia te aʻu e tatau ona ou manatunatu ma le faaeteete i la latou ofo. O le a ia tuu mai ia te aʻu aso e fa pe lima ou te mafaufau ai. Ona ou toe alu ese lea, ma toe momoli atu aʻu e leoleo i le falepuipui, ma loʻu faafetai tele, ona sa ou lē toe foi atu i le faleuila!

Ina ua mavae aso e lima na toe sau ia te aʻu le leoleo o le itumalo ma fesili mai ia te aʻu mo laʻu filifiliga. Sa ou fai atu i ai na pau lava le mafuaaga o loʻu iai i le falepuipui ona o loʻu molimau atu i le Atua moni ma ou te leʻi faia lava se mea sese. Sa ou faamatala atu i ai o loo iai soʻu tusifolau ua uma ona faatulafonoina ma le faatagaga o loʻu nofo ai i le atunuu. Sa saʻo uma oʻu pepa, ma so o se taimi lava ou te malaga ai i so o se atunuu, e masani lava ona ou siaki muamua i leoleo ina ia faamautinoa ua sologa lelei ma saʻo mea uma. Talu ai sa ou leʻi faia se solitulafono, o lea sa ou fesili atu i ai: “Aiseā ua faasalaina ai aʻu? Afai sa lē manaomia aʻu i le atunuu, aiseā na lē toe faafoi ai aʻu? Aiseā ua faasalaina ai aʻu i lenei nofoaga?”

Pe ā ma le 15 minute na fai ai laʻu faamatalaga. Ina ua uma, sa faatonuina aʻu ina ia tusi uma i lalo laʻu faamatalaga lea na faatoʻā uma atu, ma sa taʻu mai ia te aʻu e faapea o le a tuuina atu laʻu faamatalaga atoa lea i le peresitene. Sa tuu mai ia te aʻu ni pepa, ma sa ou tusia i ni itulau se fa.

Faasaʻoloto Mulimuli Ane!

Ou te leʻi toe faalogo lava i se mea e tasi e uiga i le mataupu seia oo ia Ianuari 1985, e tusa lena ma le fitu masina na ou falepuipui ai. I lena aso, na sau ai le taʻitaʻi leoleo sili ma fesili mai ia te aʻu pe na ou tusia se tusi i le amepasa i Nigeria. Sa ou tali atu, “Ioe.”

Na fesili mai o ia, “Aiseā na e faia ai lena mea? Aiseā na e lē taʻu mai ai ia te aʻu?”

Sa ou fai atu ia te ia e lē o aafia ai o ia i le mataupu. Ae sa ou faamautinoa ia te ia faapea ou te leʻi tusia ai se mea e tuuaʻia ai o ia, auā na te leʻi faia se mea na mafua ai ona tuuina aʻu i le falepuipui. Na ou fai atu i ai: “E oo foi i loʻu tinā na te lē o iloaina le mea o oʻu iai.” Ona ia fia iloa lea pe na faapefea ona auina atu le tusi, peitai sa ou musu e taʻu atu ia te ia.

I le aso na sosoo ai na sauni ai leoleo mo le faaaogāina o se taavale (Land-Rover) ma fai mai ia i maʻua ma Djagli o le a ma ō ese. Na aumaia i maʻua i fafo, na aveesea o ma lavalava, ma sueina i maʻua. I le taeaopo lava na ou tuu ai laʻu Tusi Paia i le pagota lea na ma suesue auā na ou iloa o le a faoesea e leoleo lea Tusi Paia pe a latou mauaina ia te aʻu. Fai mai le tamaloa lea ia i maʻua pe afai o le a toe magalo o ia, o le a avea o ia ma se tasi o Molimau a Ieova. Ma te tatalo ina ia ona faia faapea.

E leʻi leva mulimuli ane, ae toe faafoi loa aʻu i Nigeria, ma ia Fepuari 1985, na ou toe foi ai i laʻu auaunaga o se ovasia femalagaʻi i lena atunuu. Talu mai le 1990, sa ou auauna ai o se ovasia itumalo i Nigeria. O loo auauna nei Djagli o se Molimau faamaoni i Côte d’Ivoire.

Mai lenei mea na tupu, ua ou aʻoaʻoina mai ai e faapea e tausia i tatou e Ieova le Atua e oo lava i omiga e sili ona ogoogo. I taimi uma lava, na ma vaaia ai lona aao o puipuia i maʻua i le falepuipui. O le faasaʻolotoina o i maʻua ua faamanatu mai ai ia te aʻu faapea e lē gata ina silafia e Ieova le mea o iai ana auauna ma mea o loo latou mafatia ai, ae na te silafiaina foi le auala e laveaiina mai ai i latou mai tofotofoga.—2 Peteru 2:9.