Lomia Lomiga Faale-Tusi Paia a o Iai i Faasāsāaga

E PEI ONA FAAMATALAINA E MALCOLM G. VALE

“Ia lomia le tusi o le Children.” Ina ua faatoʻā mavae lava le tatalaina mai o lea tusi i le tauaofiaga ia Aokuso 10, 1941, i St. Louis, Missouri, i Amerika, na ou mauaina ai lenei faatonuga e faateʻia ai mai le ovasia o le lālā o Molimau a Ieova i Ausetalia i le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Aiseā na avea ai o se faatonuga e faateʻia ai?

SA TAOFIA faaletulafono la matou galuega talaʻi ia Ianuari 1941, o lea sa avea ai o se luʻi le faaauau pea ona lomia e tusa lava pe faia i se auala faatapulaa. E lē gata i lena, o le tusi lea o le Children e 384 itulau ma e tumu i ata felanulanuai. Sa manaomia ona faaleleia la matou masini lomitusi, sa tau leai ni pepa, ma e leʻi aʻoaʻoina foi tagata o loo faigaluega ai i le tuufaatasia o tusi.

A o leʻi faamatalaina atu pe na faapefea ona faamanuiaina i matou i le lolomiina o tusi a o iai i faasāsāaga, seʻi oʻu taʻu atu pe na faapefea ona ou fesootai ma le ofisa o le lālā i Ausetalia ma auauna ai o se ovasia i le vaega o le au lomitusi.

Le Uluai Talaaga

Sa iai se pisinisi lomitusi a loʻu tamā i le aai tamaoaiga o Ballarat, i Victoria, o i inā na ou fanau ai i le tausaga e 1914. O lea na ou aʻoaʻoina ai le lolomiina o tusi i le fale lomitusi a loʻu Tamā. Sa aafia foi aʻu i gaoioiga a le Lotu Egelani, e pei o le iai i le aufaipese ma le tāina o logo mo le lotu. Sa ou faamoemoe foi e faiaʻoga i le aʻoga Aso Sa, peitai sa lē faigofie ia te aʻu.

 O le mafuaaga ona sa iai ni aʻu fesili malolosi e uiga i nisi aʻoaʻoga a le lotu. E aofia ai le aʻoaʻoga e uiga i le Tolutasi, le afi i hele, ma le lē mafai ona oti o le solu, ma e leai lava se isi na ia aumaia ia te aʻu ni tali faamalieloto. O le isi mea sa ou matuā iso ai mai lea taimi i lea taimi, o le soona tautala ma le ita o la matou faifeau e uiga i se vaega toaitiiti o tagata ua latou taʻua i latou lava o Molimau a Ieova. Sa ou tau mānatu pe aiseā ua matuā atugalu ai se aai e toʻa 40,000 tagata i lena vaega toaitiiti.

I se tasi Aso Sa, sa ou tū ai i fafo o le falesa ina ua uma le lotu i le afiafi a o savavali ane ni teine mai le lotu Metotisi e tū latalata ane. Na iʻu ina ma uō ma se tasi o i latou na. O lona igoa o Lucy, mulimuli ane na ia valaaulia aʻu i lona aiga ina ia feiloai i ona mātua. Seʻi manatu i loʻu teʻi tele ina ua ou iloaina e Molimau a Ieova lona tinā, o Vera Clogan. E tele ni a matou talanoaga ola faale-Tusi Paia sa faia, ma o mea na ia fai mai ai e matuā talafeagai lava.

E leʻi leva, ae ma faaipoipo loa ma Lucy, ma e tusa o le 1939 na ma nonofo ai i Melepone, le laumua o Victoria. E ui lava ina ua avea Lucy ma se tasi o Molimau a Ieova, ae e leʻi faia lava saʻu faaiʻuga. E ui i lea, ina ua pā le Taua Lona Lua a le Lalolagi ia Setema o le tausaga lava lena, sa amata ai ona ou manatu mamafa e uiga i mea na ou aʻoaʻoina mai le Tusi Paia. O le faasāina o le galuega a Molimau a Ieova ia Ianuari i le 1941, sa matuā fesoasoani ia te aʻu i le faia o laʻu faaiʻuga. Na tuuina atu loʻu ola mo Ieova le Atua ma papatiso mulimuli ane ai.

Suiga Mataʻina i o Ma Olaga

I lena taimi, sa ma mautotogi ai i se fale manaia i Melepone. Ae peitai, e leʻi leva lava, ae valaaulia i maʻua e ō atu e nonofo i se fale faatasi ma le toatele o isi Molimau. Na faatauina uma a ma meafale seʻi vaganā ai meafale mo lo ma potu moe, ae see atu i le fale sa nonofo ai paeonia. Sa faaauau pea ona ou galue faalomitusi ma sa mafai ona faia ai se foai mo le totogiina o mea o loo faaaogāina i le fale. Sa faia foi faapena e isi tane. Ma o le iʻuga sa mafai ona auai a matou avā i le galuega talaʻi faataimi atoa, ae faatoʻā matou aufaatasi ma i latou i le galuega faaevagelia ma sauniga faa-Kerisiano i afiafi ma faaiʻuga o vaiaso.

E leʻi leva lava, ae ma mauaina ma loʻu toalua se tusi mai le ofisa o le lālā o le Sosaiete o le Olo Matamata e valaaulia ai i maʻua e ō atu i Sini. Ona ma faatau atu lea o a ma meafale ina ia totogi ai ni nai aitalafu sa fai, ae ina ia maua se tupe e totogi ai lo ma pasese mo le nofoaafi i Sini, o lea na faatau atu ai le mama faamau a Lucy!

Talu ai ona o le taimi o le taua ma faasāsāaga, sa leai ai ni Tusi Paia po o ni lomiga faale-Tusi Paia e mafai ona toe auina mai fafo. Ona o lenei mafuaaga na filifili ai loa le ofisa o le lālā i Ausetalia e faatū se falelomitusi faalilolilo ina ia faaauau ai pea ona maua meaʻai faaleagaga, ma o lea na tofia ai aʻu e vaaia le galuega. Sa faaeaina aʻu e galulue faatasi ma George Gibb, mai Sikotilani, o lē na auauna i le falelomitusi o le lālā i Ausetalia mo le 60 tausaga. * O le taimi la lena na ou maua ai le faatonuga: “Ia lomia le tusi o le Children.”

 Toe Maua Masini Lomitusi

Sa tele ni mea fiafia na tutupu, o nisi foi taimi o ni mea sa matataʻu ai i na tausaga sa faatumulia i taua. Mo se faaaʻoaʻoga, na matou manaomia ni masini ina ia amata ai ona matou lolomia tusi. O masini sa matou muai faaaogā e lolomia ai nai lomiga i taimi o le taua, ua taofia uma e pulega faalemalo, ma sa tapunia foi ma leoleoina le tamai fale lomitusi a le Sosaiete. E mafai la faapefea ona matou auina atu le masini i nofoaga e talafeagai mo le lolomiina faalilolilo o tusi?

Sa galulue feauauai leoleo ua faaauupegaina i le leoleoina o mea totino a le Sosaiete mo le 24 itula i le aso. Peitai, o se tasi o pa i le itu i tua, e pito i se tamai auala sa faaaogā mo nofoaafi. Ma i le po, i le faaaogāina o auala e pei ona fautuaina i le Esekielu 12:5-7, sa oso atu ai nisi o le aufaigaluega malolosi a Peteli i le pa, e ala i le aveesea o ni piliki. Ina ua latou sao i totonu, sa latou toe tuuina i ai piliki e pupuni ai le pa ina ia aua neʻi iloa i latou. I le faia o nei galuega i po mo le sili atu i le lua vaiaso, sa latou talaia ai ma le faaeteete se tamai masini lomitusi, o se masini e taʻua o le Linotype, ma nai isi foi masini. Ona latou tuu maia lea ma le faaeteete i fafo e aunoa ma se paʻō, e ui lava o loo tiute ai leoleo!

Na iʻu ina matou maua ni masini faaopoopo mai isi vaega, ma e leʻi leva ae faagaoioia atoatoa loa le lolomia faalilolilo o tusi i vaega eseese uma o Sini. O lea, sa mafai ai ona matou lomia ma tuufaatasia e lē na o le tusi o le Children ae faapena foi ma tusi lapopoa o le The New World, “The Truth Shall Make You Free,” ma le The Kingdom Is At Hand, faatasi ai ma Yearbooks of Jehovah’s Witnesses mo le 1942, 1943, 1944, ma le 1945. E faaopoopo atu i ai, i le taimi o faasāsāaga i na tausaga o taua, sa lē mafai ona misia e Molimau a Ieova i Ausetalia atoa se lomiga o le Watchtower. Na toe faamautinoa mai ai ia i matou i se auala patino e faapea e leʻi faapuupuuina le aao o Ieova.—Isaia 59:1.

Feagai ma Asiasiga Faafuaseʻi

I le vaitaimi o le mamafa o taua, sa masani ona faafuaseʻi le asiasi mai o tagata o le malo ina ia sailia po o ā mea o loo lolomia i fale lomitusi mo mea faapisinisi. O lea la, na saunia ai i se tasi o a matou fale lomitusi faalilolilo se masini lapatai po o se faamau na faapipii i le fola ina ia faigofie ona aapa i ai le talitelefoni e oomi. So o se tasi lava na te lē iloaina po o se tasi foi e sau i luga sa masalomia o se tagata suesue, ona ia (talitelefoni) oomiina lea o le faamau.

Pe a oomi le faamau, ona sosola loa lea o uso e ui atu i faamalama i so o se itu! Ae nonofo ai pea le aufaigaluega ua uma ona lesitala, latou te vave ufiufiina pepa o mekasini o le Watchtower po o isi lomiga faale-Tusi Paia o loo latou lomia. Ina ia faia faapea, latou te faaaogāina pepa ua uma ona lomia e tutusa le tetelē ma isi lomiga ua uma ona saunia mo mea faapisinisi a faatau oloa.

A o faia se tasi o asiasiga faapena, sa nonofo ai ni tagata suesue se toalua i luga o tusi komi e leʻi faalaitia, ae o lalo ifo o loo iai pepa o mekasini o le Watchtower na lomia i le po faatoʻā mavae atu. I se fale lomitusi i le isi vaega o le taulaga, sa matou lomia ai tusi mo mea faapisinisi i le ao ae lomia le Watchtower i le po ma faaiʻuga o vaiaso.

Faamalieina o Matou Manaoga mo Pepa

O le mauaina o pepa mo le lolomiina o tusi sa o se faafitauli sili lea. Ae peitai, e iai nisi o fale lomitusi latou te leʻi manaomia a latou taʻaiga pepa atoa, ona o le faaitiitia o pisinisi i le taimi o le taua, na latou naunau ai e faatau atu a latou pepa na totoe—o le mea moni, sa masani ona taugata. O lea, i se tasi taimi, sa matou mauaina ai ni pepa mai se tasi o auala.

Na sau se vaa laʻu oloa i Ausetalia ma se uta o pepa lanu eena, peitai na malepe le vaa i le sami ma susū ai le tele o pepa. O lea na tauofo ai le faatauga o le uta atoa a le vaa i se tau taugofie, ma na faateʻia i matou, ona sa na o  matou lava na ofo atu e faatauina. Ma na mafai ai ona matou faatauina i se tau e sili ona taugofie. Na matou faamamagoina pepa i le lā, ma toe faaleleia ai le tele o pepa, ona matou taʻotiina lea ina ia talafeagai lelei mo le lolomiina i la matou masini lomitusi.

O le a faapefea ona matou faaaogāina pepa eena? Na matou fuafuaina ma le saʻo e faapea, o le a fiafia pea le au faitau tusi komi e lolomi a latou tusi komi i pepa lanu. O lea na matou faaaogāina ai pepa papaʻe na matou tuuesea mo tusi komi ina ia lomia ai le Watchtower ma isi mataupu a le Sosaiete.

Le Vaega Tāua a Fafine

I tausaga o le taua, na aʻoaʻoina ai e le toatele o fafine Kerisiano i Ausetalia le faiga o le tuufaatasia o tusi. I se tasi aoauli vevela lava o le tau mafanafana, na galulue ai nisi o i latou i se tamai fale taavale na matou totogia i se auala ʻalo o le vaega maotua o Sini. Ina ia saogalemu, na latou tapunia uma ai faitotoa ma faamalama. Sa alu aʻe le vevela mai ulo kelū, ma ua manogi atoa ai totonu i le ausa, ma na toetoe lava lē mafai ona onosaia le vevela. O lea na fai ai na o o latou ofu lāiti.

Na faafuaseʻi ona tuʻituʻi mai le faitotoa. Ona valaau mai lea o tuafāfine Kerisiano po o ai, ae tali atu se tagata faigaluega a le malo. Fai mai o ia e sau mai le matagaluega e iai le pule e faasino ai tagata taitoatasi i so o se vaipanoa o loo manaomia ai ni tagata faigaluega. Na tali atu tuafāfine ma le leo tetele latou te lē faatagaina o ia e alu atu i totonu i lena taimi ona o loo latou galulue na o o latou ofu lāiti ona o le vevela.

Na lē pisa le tagata ofisa mo sina taimi; ona ia toe valaau atu lea e iai se isi ana fuafuaga i lena lava vaipanoa. Na ia faapea atu o le a ia toe foi mai i le aso e sosoo ai e fai lana suesuega. Sa telefoni mai loa nei fafine Kerisiano ia i matou, ona matou auina atu lea o se loli i le po lava lena e aumai uma ai tusi sa tuufaatasi, ma avatu i le isi nofoaga.

O le toatele lava o i latou ia sa galulue i le lomia faalilolilo o a matou lomiga sa leai so latou tomai i mea tau lomitusi, o lea o mea sa faataunuuina e leai se masalosalo na tāmau ai i loʻu mafaufau e faapea sa saunia e le agaga o Ieova le fesoasoani manaomia ma le taʻitaʻiga. O se faaeaga sili ia te aʻu le fai ai o sa ma vaega ma laʻu avā o Lucy, o lē sa galue i le tuufaatasia o tusi.

 Sa faapefea ona pulea la matou galuega i na taimi o tofotofoga? Na mauaina e le ovasia o le lālā o Molimau a Ieova i lena taimi se faatonuga malosi mai le malo, e manaomia ona ia nofo i se taulaga pe tusa ma le 60 maila [100 kilomita] i fafo atu o Sini. Na faasāina ona ia alu atu i fafo mo le lima maila [8 kilomita] mai le ogatotonu o le taulaga. E na o le tasi le kalone penisini [4 lita] sa faatagaina mo se taavale i le masina e tasi. Ae na faia e uso se togafiti poto e maua mai ai le suāuu—o se ogaumu e faia i uamea mafolafola e tusa ma le ʻafa tone le mamafa ma tuu i tua o le taavale. Sa susunuina ai malala i totonu, ina ia maua mai ai le carbon monoxide e fai ma suāuu. O le tele o po i vaiaso taitasi, matou te malaga ai ma nisi uso maufaatuatuaina e ala i lenei faiga ina ia feiloai ma le ovasia i se tamai vaitafe matūtū e latalata i le taulaga o loo faaaunuua ai o ia. O lea, sa mafai ai ona matou talanoaina le tele o mataupu a o leʻi toe faaolaina lena ogaumu mo le suāuu ma toe foi ai i Sini i le taeaopō.

Na iʻu ina tuuina atu lenei mataupu o le faasāina o Molimau a Ieova i le Faamasinoga Sili a Ausetalia. Na faasilasila mai e le faamasino e faapea o faasāsāaga ‘sa faia i luga o le faaiʻuga a le tagata lava ia, se uunaiga mai se isi malosi i tua, ma le inainā’ ma ua saoloto atoatoa ai Molimau a Ieova e fai so o sa latou gaoioiga. Na lagolagoina lenei faaiʻuga e le Faamasinoga Maualuga atoa, o lea na mafai ai ona faaauau faaletulafono la matou galuega o le Malo.

Isi Faaeaga ma Faamanuiaga

O le toatele o ē sa galulue i le lomiaina faalilolilo o tusi, sa ulu atu i le auaunaga faapaeonia ina ua uma le taua. O nisi o i latou na mulimuli ane ō atu i le Watchtower Bible School of Gilead i Niu Ioka. Sa iai foi i o ma mafaufau ma Lucy lena sini, peitai na maua sa ma pepe teine. Na ou filifili ai loa e toe foi e galue faalomitusi. Sa ma tatalo ina ia fesoasoani mai Ieova ia i maʻua e faamuamua pea manaoga o le Malo, ma sa ia faia faapea. Sa ou mauaina se isi tofiga mo le auaunaga o loo sosoo mai.

Na telefoni mai ia te aʻu Lloyd Barry, o lē o loo auauna nei o se sui o le Vaega Pule o Molimau a Ieova i Brooklyn, i Niu Ioka. Ae o le taimi lena sa auauna ai o ia o se ovasia femalagaai i Sini. Sa fesili mai o ia ia te aʻu po o oʻu iloaina le aso o le isi a matou fonotaga. Ina ua ou tali atu o lea ou te iloa, na ia faapea mai loa: “Matou te mananao e te vaaia le itu o mea taumafa.”

Sa ou lē mautonu mo sina taimi, ona ou faapea atu lea i se leo vaivai: “Ae ou te leʻi faia lava se mea faapena i loʻu olaga.”

Na tali fiamālie mai o ia: “Ia, Uso, o le taimi lenei e aʻoaʻo ai!” Ma na ou aʻoaʻoina, ma faaauau ai ona ou maua lena faaeaga o le vaaia o le itu o mea taumafa, e oo lava i tauaofiaga tetele mo le sili atu i le 40 tausaga.

Na faatelēina lo ma fale lomitusi i le gasologa o tausaga, ma o lea na manaomia ai ni malaga faipisinisi i atunuu i fafo. E masani ona ou fuafuaina ia malaga ia fetaui ma tauaofiaga faavāomalo e faia i le Aai o Niu Ioka ma so o se vaega o le Iunaite Setete. Na ou mauaina ai le avanoa e faaaluina ai le taimi ma i latou o ē vaaia matagaluega eseese o le tauaofiaga, ae maise lava i le itu o mea taumafa. O lea, pe a toe foi i Ausetalia, sa atili ai ona lelei loʻu auauna mo manaoga i a matou tauaofiaga.

Ona ua faasolo ina ma matutua, sa ma tau mānatu ai ma Lucy i nisi taimi pe faamata e mafai ona ma faia nisi mea e sili atu pe ana faapea e tuai ona ma fananau mai. Ae i le isi itu, o le fananau mai i le 1916 ma le 1914, ua ma manatu ai o se faaeaga ofoofogia le vaaia o le faataunuuina o valoaga o le Tusi Paia. Ma ua ma faafetai atu ia Ieova mo le faamanuiaga sa ma maua i le suesue ma le toatele o tagata ma fesoasoani e aʻoaʻoina le upu moni ma vaaia i latou ua auauna atu nei ia te ia o ni faifeau papatisoina. Ma te tatalo ia mafai pea ona faaauau ona ma auauna ia te ia seia oo i le iʻuga, ma iloa o ia o le Pule Silisiliese o le vateatea aoao e faavavau.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 29]

Fale Lomitusi o le Peteli i Strathfield, 1927-1973

O loo tu George Gibb i tafatafa o se tasi o masini lomitusi na aumaia i fafo o le fale lomitusi i le pito i tua o le pa