Na Faatauaina e Papias Fetalaiga a le Alii

“OU TE lē . . . fiafia ia i latou e tautatala soo, ae ou te fiafia ia i latou o loo aʻoaʻoina le mea moni.” O upu na sa tusia e Papias, o lē sa faapea mai o ia o se Kerisiano i le senituri lona lua T. A.

Sa soifua Papias i le vaitaimi na faatoʻā maliliu ai lava aposetolo o Iesu Keriso. O le mea moni, sa avea o ia ma aumea a Polycarp, o lē na lipotia mai faapea sa aʻoaʻoina e le aposetolo o Ioane. O nei faamaoniga faatasi ai ma le auala na mauaina ai e Papias le poto, e foliga mai ai sa matuā lelei ona aʻoaʻoina o ia.

Se Suesuega Maeaea

O le galala o Papias mo le upu moni o loo manino lelei mai i tusi e lima sa ia tusia e uiga i fetalaiga a le Alii. I ona uluai tausaga, e mautinoa sa ia manatuaina ai le tele o faamatalaga o le upu moni sa ia faalogo i ai. Mulimuli ane, mai i lona fale i le aai o Ferukia i Iarapoli, i Asia Itiiti, sa fesilisili ai Papias i ē matutua ina ia faamautinoa pe faamata na latou vāai pe faalogo foi i se aposetolo o Iesu. Sa vilivilitai o ia e fesiligia i latou ma faamaumauina lelei manatu na latou fai mai ai.

Ua faamatala mai faapenei e Papias: “Ou te lē faatalale i le tusitusia . . . o so o se mea na ou aʻoaʻoina ma le faautauta i so o se taimi mai i toeaina, ma manatuaina ma le faaeteete ina ia faamautuina ai ia te outou le moni o na mea. Auā ou te lē pei o le toatele o tagata, e fiafia ia i latou e tautatala soo, ae ou te fiafia ia i latou o ē na aʻoaʻoina le mea moni; ou te leʻi fiafia foi ia i latou e faamatalaina fua poloaiga a isi, ae ia i latou e lipotiina mai poloaiga na tuuina mai e le Alii e uiga i le faatuatua ma e pogai mai i le upu moni. Ma afai ma te fetaui ma se tasi sa mulimuli atu i toeaina, o le a ou fesili atu i ai mo mataupu sa tuuina mai e toeaina—e uiga i mea sa taʻuina mai e Aneterea po o Peteru, Filipo, Toma, po o Iakopo, po o Ioane, po o Mataio po o se isi lava soʻo o le Alii.”

 Ana Tusi

E mautinoa sa faatamaoaigaina Papias i le poto faaleagaga. E mafai ona faaataata i o tatou mafaufau lona matuā uai totoʻa atu i faamatalaga auiliili o olaga totino ma le faiva a aposetolo taitoatasi. E tusa o le 135 T.A., na tusia ai e Papias lana tusi e faamatalaina ai mea uma e pei ona ia taʻua. Ae pagā se faanoanoa, ona na leiloa lena tusi. Sa toe siiina mai e Irenaeus o lē na faapea mai o se Kerisiano o lona lua o senituri T.A., ma le tagata poto i talafaasolopito o Eusebius o lona fa o senituri lenei tusi. O le mea moni, na faitauina pea lena tusi i lona 9 o senituri T.A. ma atonu sa faaaogāina pea seia oo mai i lona 14 o senituri.

Na talitonu Papias i le oo mai o le Pulega faa-Meleniuma a Keriso. (Faaaliga 20:2-7) Na taʻua e Irenaeus e faapea, na tusia e Papias e uiga i le taimi “o le a toe faafouina ma saoloto ai le foafoaga, e ao ona fua mai le anoanoai o ituaiga eseese o meaai, ona o le sau mai le lagi ma fua o le laueleele, e pei lava ona faamatala e toeaina, o ē na vāai ia Ioane le soʻo o le Alii e faapea, na latou faalogo i auala na aʻoaʻo atu ai le Alii i na taimi.” Na tusia atili e Papias e faapea: “Ia i latou o ē faatuatua, o nei mea e maufaatuatuaina. Ma ina ua lē talitonu Iuta le faalata ma fesili atu, ‘Pe faapefea ona faataunuuina nei mea e le Alii?’ na fetalai atu le Alii, ‘O i latou o le a soifua pea i lea taimi o le a vāai i le faataunuuga o na mea.’”

Sa faia foi tusitusiga a Papias i le taimi na salalau atu ai le talitonuga o le Gnostic. O le talitonuga o le Gnostic, sa palu faatasi ma filosofia, taumatematega, ma talitonuga faapaupau faatasi ma aposetate faa-Kerisiano. O le mea moni, o le maoae o le faamatalaina e Papias o fetalaiga a le Alii, o se taumafaiga sa faia ina ia taofia ai le salalau atu o le talitonuga o le Gnostic. Ina ua mavae atu o ia sa faaauau pea ona teena e Irenaeus talitonuga sese ma le fia amiotonu a i latou sa talitonu i aʻoaʻoga a le Gnostic. Atonu sa tele ni lomiga na tusia o aʻoaʻoga a le Gnostic na faapogaia ai se faaupuga faaulaula a Papias ia i “latou o ē e tautatala soo.” Sa manino lana fuafuaga—o le faatoilaloina o upu pepelo i le upu moni.—1 Timoteo 6:4; Filipi 4:5.

Faamatalaga i Evagelia

I se vaega o tusitusiga a Papias o loo iai pea, ua tatou maua ai faamatalaga na tusia e Mataio ma Mareko. Mo se faataitaiga, ua faapea mai Papias e uiga i tusitusiga a Mareko: “Ona sa fai Mareko ma faaliliu upu a Peteru, sa ia tusia ai ma le saʻo mea uma na ia manatuaina.” Ua faaauau ona faapea mai Papias i isi faamaoniga faaopoopo i le saʻo o faamatalaga a nei Evagelia: “O lea la, sa leʻi faia e Mareko se mea sese, a o ia faamaumauina i lalo mea uma lava sa ia manatuaina; auā o mea uma lava sa ia faia, sa ia faia ma le faautauta ina ia lē galo ai se mea sa ia faalogo i ai, pe faamauina ai foi se faaupuga le saʻo.”

Ua aumaia e Papias ni faamaoniga mai fafo e iloa ai o Mataio lava na ia muai tusia lana Evagelia i le gagana Eperu. Fai mai Papias: “Na tusia e [Mataio] faamatalaga i le gagana Eperu, ma sa faaliliuina e i latou uma taitoatasi i le saʻo na latou mafaia.” E foliga mai na faasino atu e Papias i Evagelia a Luka ma Ioane, ma isi foi faamatalaga i Tusitusiga Kerisiano Eleni. Afai o lea, o ia la o se tasi o uluai molimau ua faaalia ai le saʻo o a latou tusitusiga ma ua faagaeeina e le Atua. E ui i lea, e na o ni nai vaega e lē tāua o tusitusiga a Papias ua faasaoina.

Naunau i Ona Manaoga Faaleagaga

A o avea Papias ma ovasia i le faapotopotoga i Iarapoli, sa lē faavaivai o ia i le faia o ana sailiiliga. E lē gata i ana suesuega maeaea, ae sa ia faaalia foi lona matuā talisapaia o le Tusi Paia. Na faaiuina faapea e Papias, so o se faamatalaga lava po o so o se aʻoaʻoga a Iesu Keriso po o Ona aposetolo, e matuā sili atu ona tāua le faamatalaina na i lo o le tele o le mau faamatalaga lē saʻo sa iai i ona aso.—Iuta 17.

E tusa ai ma ni lipoti, na maliu Papias ina ua faamaturoina i Perekamo e tusa o le 161 po o le 165 T.A. E lē o taʻua maia ma le mautinoa po o le ā le tele o suiga i le olaga ma amioga a Papias ona o aʻoaʻoga a Iesu Keriso. Peitai, sa naunau o ia e aʻoaʻo ma talanoaina le Tusi Paia. E faapena foi ona naunau Kerisiano moni i aso nei, i o latou manaoga faaleagaga. (Mataio 5:3) Ma i le pei o Papias, latou te faatauaina fetalaiga a le Alii.