Le Tolutasi—Po o Aʻoaʻoina i le Tusi Paia?

“O le Faatuatuaga Katoliko lenei, matou te tapuai i le Atua e toatasi i le Tolutasi ma Autasi i le Tolutasi. . . . O lea, o le Tamā o le Atua, o le Alo o le Atua, ma o le Agaga Sa o le Atua. Ae peitai, e lē o ni Atua e Toatolu i latou, a o le Atua e Toatasi.”

O UPU nei, ua faamatalaina ai e le Athanasian Creed le aʻoaʻoga autū a Kersinetoma—le Tolutasi. * Afai o oe o se tagata lotu, Katoliko po o se Porotesano, atonu ua taʻu atu ia te oe e faapea, o le aʻoaʻoga aupito sili lenei ona tāua e tatau ona e talitonu i ai. Ae pe mafai ona e faamatalaina lena aʻoaʻoga? O nisi o tagata e sili ona popoto o Kerisinetoma ua latou matuā tautino mai le lē mafai ona latou malamalama i le Tolutasi.

Aisea la ua latou talitonu ai i ai? Pe ona o loo aʻoaʻoina ea lea aʻoaʻoga i le Tusi Paia? I lana tusi sili ona alumia o le Honest to God, na tuuina mai ai e se tagata na avea muamua ma epikopo i le Lotu Egelani o John Robinson ua maliu, se tali faatupu manatu i lenei fesili. Na ia tusia e faapea:

“O le faatinoga o le talaʻiga ma le aʻoaʻo atu ua aumaia ai se manatu uiga ese e uiga ia Keriso lea e lē o mafai ona faamaonia mai i le Feagaiga Fou. Ua na ona faapea mai o Iesu sa o le Atua, i se auala e mafai ona fesuiaia ai le upu ‘Keriso’ ma le ‘Atua.’ Ae e leai se mea o i le Tusi Paia o faaaogāina ai faapena. Ua faapea mai le Feagaiga Fou o Iesu, sa o le Upu a le Atua, ua faapea mai sa iai le Atua ia Keriso, ua faapea mai o Iesu o le Alo o le Atua; ae ua lē na ona faapea mai o Iesu sa o le Atua.”

O John Robinson o se tagata finau i le Lotu Egelani. Ae peitai, pe sa saʻo o ia i lona faapea mai, e leai se mea i le “Feagaiga Fou” ua na “ona faapea mai ai o Iesu sa o le Atua”?

 Le Mea o Fai mai ai le Tusi Paia

Atonu o le a tali mai e nisi lena fesili e ala i le sii mai o le fuaiupu lena e amata ai le Evagelia a Ioane: “Sa i le amataga le Upu, sa i le Atua le Upu, ma o le Atua foi le Upu.” (Ioane 1:1, King James Version) Po ua lē feteenai lena ma le mea na fai mai ai le epikopo Egelani? O le mea moni e leai. E pei ona sa iloa ma le mautinoa e John Robinson, o nisi tagata faaliliu o aso nei e lē ioe i le faaliliuga a le King James Version i lena mau. Aisea? Auā i le faaupuga “o le Atua foi le Upu” i le uluai gagana Eleni, o le upu mo le “Atua” e lē o iai le upu faasino faapitoa “le.” I le uluai faaupuga “sa i le Atua le Upu,” o lona uiga o le upu mo le “Atua” e maʻoti, ma e i ai le upu faasino faapitoa “le.” O lea la, o nei upu uma e lua e lē tutusa o la uiga.

I lea, ua aumaia e nisi faaliliuga le uiga i a latou faaliliuga. Mo se faaaoaoga, ua faaaogā e nisi le faaupuga “o le Upu sa tauatua.” (An American Translation, Schonfield) Ua faaupuina faapea e Moffatt “o le Lokou sa tauatua.” Ae peitai, ua faaalia mai faapea o le upu “tauatua” e lē o le upu sili lea ona talafeagai i inei, sa taʻua e John Robinson ma Sir Frederick Kenyon, o se tagata Peretania e poto i le iloiloina o tusitusiga faale-Tusi Paia e faapea, afai o le mea lena sa manao Ioane e faamamafa, semanu la na te faaaogāina le upu Eleni mo le “tauatua,” o le theiʹos. Ua saʻo le manatu o le New World Translation, i le uiga o le upu “Atua” faapea e lē maʻoti, atoa foi ma le aumaia o le uiga saʻo lea ua faaalia i tusitusiga Eleni, i le faaaogāina o le upu lē maʻoti i le gagana Peretania e faapea: “O le Upu sa o se atua.”

Ua faapea mai Polofesa Charles H. Dodd, le faatonu o le lomiaina o le New English Bible e uiga i lenei auala: “O se faaliliuga talafeagai . . . e faapea, ‘O le Upu sa o se atua’. E leai se mea e sese ai pe a faaliliu i le upu i le upu.” Ae peitai, e lē o le auala lena o faaupuina ai e le New English Bible le fuaiupu. Na i lo o lea, ua faapenei ona faitauina lena fuaiupu i le Ioane 1:1: “Ina ua amata ona faia o mea uma, ae ua leva ona iai le Upu. O le Upu sa mau ma le Atua, ma po o le ā lava le Atua, o le Upu foi lea.” Aisea na lē filifilia ai e le komiti o le faaliliuga le faaliliuga sili ona faigofie? Ua tali mai Polofesa Dodd e faapea: “O le mafuaaga ua lē talia ai ona e feteenai ma le manatu o Ioane, ma e faapea foi ma le manatu o Kerisiano uma.”—Technical Papers for the Bible Translator, Tusi 28, Ianuari 1977.

Le Faauigaga Manino o Mau

Po o le a tatou fai atu la faapea o le manatu faapea o Iesu o se atua e lē tutusa ma le Atua Lē na Foafoaina mea, e ese mai le manatu o le aposetolo o Ioane, faapea foi ma le manatu o Kerisiano uma? Seʻi o tatou iloiloina ni mau o le Tusi Paia o loo faasino atu ia Iesu ma le Atua, ma o le a tatou iloa ai po o le ā na manatu i ai nisi o tagata fai manatu o le Tusi Paia o ē na soifua a o leʻi faavaeina le Athanasian Creed e uiga i na mau.

“O aʻu nei ma le Tamā, e tasi lava i maua.”—IOANE 10:30.

Na faamatalaina e Novatian (e tusa o le 200-258 T.A.) e faapea: “Talu ai ona sa Ia faapea mai e ‘tasi’ le mea,[ *] seʻi faamalamalama atu ia i latou o talitonu i lena aʻoaʻoga faapea, e leʻi faapea  mai o Ia e ‘tasi’ le peresona. Ona o le tasi sa faailoa mai i le kenera neuta (e lē faasino i se tane po o se fafine), ua faaalia ai se faiā mafana i le va o tagata, ae lē o le autasi totino. . . . E lē gata i lea, ona ua ia faapea mai e tasi, ua faasino lea i le malilie faatasi, ma le faailoaga o le faamasinoga tonu, ma le aufaatasi i le alofa, e pei ona tatau ai i le Tamā ma le Alo ona loto gatasi, i le alofa, ma i faalogona mafana.—Treatise Concerning the Trinity, mataupu e 27.

“E sili loʻu Tamā ia te aʻu.”—IOANE 14:28.

Fai mai Irenaeus (e tusa ma le 130-200 T.A.): “E mafai ona tatou iloa e ala ia te Ia faapea, o le Tamā e sili i mea uma lava. Auā fai mai a Ia [Keriso] ‘o le Tamā, e sili o ia ia te aʻu.’ O le mea lea ua faailoa mai ai e lo tatou Alii ia le Tamā, e sili ma e maualuga lona atamai.”—Against Heresies, Tusi II, mataupu e 28.8.

“O le ola e faavavau foi lenei, ia latou iloa oe le Atua moni e toatasi, atoa ma le ua e auina mai, o Iesu Keriso lea.”—IOANE 17:3.

Ua faapea mai Titus Flavius Clement o Alesania (e tusa ma le 150-215 T.A.): “Ina ia iloa le Atua o le faavavau, o lē e foai o mea e faavavau, ma e ala i le poto ma le mafaufau ina ia maua le Atua, o lē muamua, ma silisili ona maualuga, ma e toatasi, ma e lelei. . . . O le tagata la o lē o le a ola i le olaga moni e muamua ona uunaia ia iloa le Atua ‘o lē e lē o iloa e se tasi, vaganā ua faaalia o ia e le Alo.’ (Mata. 11:27) O le isi mea e ao ona aʻoaʻoina, o le silisiliese o le Faaola o loo sosoo ma Ia.”—Who Is the Rich Man That Shall Be Saved? VII, VIII.

“E tasi le Atua, o le Tamā foi lea o tagata uma lava, o lē pule i mea uma lava, o le ua i ai i mea uma lava, o loo i totonu foi ia te outou uma.”—EFESO 4:6.

Irenaeus: “Ma i lea ua folafolaina mai le Atua e toatasi o le Tamā, o lē e silisili i mea uma lava, ma o loo i mea uma lava, ma i tagata uma lava. O le mea moni o le Tamā e silisili i mea uma lava, ma o Ia foi o le Ulu o Keriso.”—Against Heresies, Tusi V, mataupu e 18.2.

Sa matuā malamalama lelei lava nei uluai tusitala i nei fuaiupu ua faamatala ai le Tamā e silisili, i mea uma lava ma tagata uma lava e aofia ai Iesu Keriso. E lē o taʻu maia lava i a latou faamatalaga faapea sa latou talitonu i se Tolutasi.

Faaalia e le Agaga Paia Upu Moni Uma

Na folafola atu e Iesu i ona soʻo e faapea, pe a mavae lona maliu ma lona toetu mai, ona tuuina atu lea ia i latou o le agaga paia e avea o se fesoasoani. Sa ia folafola atu e faapea: “A e a maliu mai o ia, o le Agaga lea e tupu mai ai le upu moni, e taʻitaʻi e ia ia te outou i upu moni uma; . . . ma faailoa mai ia te outou mea e oo mai.”—Ioane 14:16, 17; 15:26; 16:13.

Ina ua mavae le maliu o Iesu, sa faataunuuina ai lena folafolaga. Ua faamauina i le Tusi Paia le auala na faaalia ai pe na faamaninoina mai ai i le faapotopotoga Kerisiano aʻoaʻoga fou e ala i le fesoasoani a le agaga paia. O nei aʻoaʻoga fou sa tusia i tusi na sa mulimuli ane avea ma vaega lona lua o le Tusi Paia, le Tusi Paia Kerisiano Eleni, po o le “Feagaiga Fou.” I le tafe mai o nei malamalamaga fou, pe sa faaalia ai ea faapea na iai se Tolutasi? E leai. E ese mamao lava le mea na faaali mai e le agaga paia e uiga i le Atua ma Iesu.

Mo se faaaoaoga, i le aso Penetekoso i le 33 T.A., ina ua uma ona afio ifo le agaga paia i luga o le au soʻo na sa faatasitasi i Ierusalema, na molimau atu ai le aposetolo o Peteru i le motu o tagata sa i fafo o le fale e uiga ia Iesu. Pe sa tautala o ia e uiga i se Tolutasi? Seʻi iloilo nisi o ana faamatalaga, ma faia ai e oe lava se faaiuga: “O Iesu . . . , o le tagata ua faasinoina e le Atua ia te outou i mea mamana, ma vavega,  ma faailoga ua faia e le Atua i o outou luma e ia.” “O Iesu lava lena ua toe faatuina e le Atua; o molimau i matou uma i lena mea.” “O Iesu lava lena na faasatauroina e outou, ua faia lea e le Atua ma Alii ma Keriso.” (Galuega 2:22, 32, 36) Na i lo o le aʻoaʻoina o se Tolutasi, o nei upu mai ia Peteru na faatumuina i le agaga paia na faamatilatila mai ai le maualalo ifo o Iesu i lona Tamā, ma o ia o se mea faigaluega mo le faataunuuina o le finagalo o le Atua.

E leʻi pine mulimuli ane, na tautala ai foi se isi Kerisiano faamaoni e uiga ia Iesu. Na tuuina atu Setefano i luma o le au Saniterini ina ia tali atu i ona moliaga. Na i lo o lea, na ia tuuaia ē na molia o ia, i le faapea atu o ē na molia o ia ua pei lava i latou o o latou tuaa fouvale. I le iuga, ua faapea mai le faamaumauga: “A ua tumu o ia i le Agaga Paia, ua pulatoa i le lagi, ua iloa atu le pupula o le Atua, ma Iesu o loo tu i le itu taumatau o le Atua, ona fai atu lea, Faauta, ua ou iloa le lagi ua avanoa, ma le Atalii o le tagata o loo tu i le itu taumatau o le Atua.” (Galuega 7:55, 56) Aisea na faaali mai ai e le agaga paia Iesu faapea o le “Atalii o le tagata” o loo tu i le itu taumatau o le Atua ae lē o se vaega o le aiga atua e tutusa ma lona Tamā? E manino lava, sa leʻi talitonu Setefano i se Tolutasi.

Ina ua avatu e Peteru ia Konelio le tala lelei e uiga ia Iesu, sa iai foi se isi avanoa atili e faaaliali ai le aʻoaʻoga o le Tolutasi. O le ā na tupu? Na faamatala mai e Peteru faapea o Iesu o le “Alii o tagata uma.” Ae na faaauau ona ia faamatala mai faapea o lenei tulaga o se alii e sau mai i sē sili ona maualuga. O Iesu o “Lē ua tofia e le Atua e fai ma faamasino i e o ola ma e ua oti.” Ina ua mavae le toe faatuina o Iesu, ona ‘tuuina atu lea e lona Tamā ia te ia le faatagaga e faaali’ atu ai o ia i ona soʻo. Ae faapefea le agaga paia? Sa faaali mai o ia i lenei talanoaga ae e leʻi avea ma peresona lona tolu o le Tolutasi. Na i lo o lea, “na faauuina ai e le Atua Iesu i le Agaga Paia ma le mana.” O lea, o le agaga paia, na i lo o le avea o se peresona, ua faaalia o se mea e leai sona tino, e pei o le “mana” o loo taʻua foi i lena fuaiupu. (Galuega 10:36, 38, 40, 42) Ia iloilo ma le faaeteete le Tusi Paia, ona e maua ai lea o se faamaoniga atili faapea o le agaga paia e lē o se peresona a o le malosi galue e mafai ona ia faatumuina tagata, uunaia i latou, faapogaia ona lototetele i latou, ma e mafai ona liligi i o latou luga.

I le faaiuga, na maua e le aposetolo o Paulo se avanoa lelei e faamatala atu ai le Tolutasi—pe ana faapea o se aʻoaʻoga moni—a o ia talaʻi atu i tagata Atenai. I lana lauga sa ia faasino atu ai i lo latou fata faitaulaga “Mo le Atua e Leiloa” ma na ia faapea atu: “O lenei, o ia ua outou tapuai atu i ai ma le le iloa, ou te faailoa atu ai ia te outou.” Pe sa ia faailoa atu ea se Tolutasi? E leai. Sa ia faamatala atu le “Atua na faia le lalolagi ma mea uma lava o i ai, faapea o le Alii ia o le lagi ma le lalolagi.” Ae faapefea Iesu? “Auā ua faatuina e ia [le Atua] le aso e faamasinoina ai le lalolagi ma le tonu, e le tagata ua tofia e ia.” (Galuega 17:23, 24, 31) E leai lava sina manatu o le Tolutasi o iai i inā!

O le mea moni, na faamatala e Paulo se mea e uiga i fuafuaga a le Atua ua lē mafai ai ona avea Iesu ma lona Tamā o ni vaega tutusa o se Tolutasi. Na ia tusia e faapea: “Ua tuuina e ia o mea uma i lalo o ona [Iesu] vae; ae peitai ina ua fai mai, Ua tuuina i lalo o mea uma ia te ia, ua iloa tino ai, ua vavae atu le na ia tuuina i lalo o mea uma ia te ia. Pe a uma foi ona tuuina i lalo ia te ia o mea uma, ona tuuina i lalo foi lea o le Alo lava i le na tuuina i lalo ia te ia o mea uma, ina ia pule aoao le Atua i le aoao o mea.” (1 Korinito 15:27, 28) O lea, o le a pule ai pea le Atua i le aoao o mea uma, e aofia ai ma Iesu.

O aʻoaʻoina la le Tolutasi i le Tusi Paia? E leai. E saʻo John Robinson. E lē o maua i le Tusi Paia, e lē o se vaega foi o ni “manatu o Kerisiano.” Pe e te manatu e tāua lenei mea i lau tapuaiga? E tatau. Na fetalai Iesu e faapea: “O le ola e faavavau foi lenei, ia latou iloa oe le Atua moni e toatasi, atoa ma le ua e auina mai, o Iesu Keriso lea.” (Ioane 17:3) Afai e tāua ia i tatou la tatou tapuaiga i le Atua, e matuā tāua foi la lo tatou iloa lelei o ia e pei ona iai moni lava o ia, e pei ona ia faailoa mai o ia lava ia i tatou. E na o le pau lava lena o le auala e mafai ai ona tatou faapea moni atu ua tatou iai i le lotolotoi o “tagata tapuai moni” o ē “tapuai i le Tamā i le agaga ma le faamaoni.”—Ioane 4:23.

[Faaopoopoga i lalo]

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 28]

O le faauigaga manino o mau ua faaalia ai faapea o Iesu ma lona Tamā e lē o se Atua e tasi

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 29]

Aisea na lē faaali mai ai e le agaga paia faapea o Iesu o le Atua ina ua mavae le Penetekoso i le 33 T.A.?