Auauna ma se Lagona o le Faanatinati

E PEI ONA FAAMATALAINA E HANS VAN VUURE

I se tasi taeao i le 1962, na ma feiloai ai ma le ovasia o le lālā a le Sosaiete o le Olo Matamata o Holani, o Paul Kushnir, i le taulaga o vaa i Rotterdam. Ina ua vaai mai ia te aʻu i luga o le laulau i totonu o se tamai faleaiga e lē malamalama lelei molī, ona ia faapea mai lea: “Pe e te iloa Hans, afai e te taliaina lenei tofiga, na o lua pasese lava e te lua malaga ese atu ai e te lua totogia ma lou faletua?”

“IOE, ma ou te mautinoa e ioe foi i ai Susi i lena fuafuaga.”

“Ia, talanoa la i ai ma Susi. O le a sili ona lelei pe a vave ona taʻu mai ia te aʻu se lua faaiuga.”

O le taeao na sosoo ai, na ma faailoa ai ia te ia le ma tali e faapea: “O le a ma ō.” Ia Tesema 26, 1962, na ma faamavae ai i aiga ma uō i le Malae Vaalele i Amsterdam Schiphol, sa ufitia atoa i le kiona, ma malaga atu loa i le vaalele, ma o maʻua lava misionare muamua o le Olomatamata na taunuu i ai i lea oganuu—o Holani i Niu Kini (ua taʻua nei o West Irian, i Initonesia—le laufanua o tagata Papua.

Pe sa ma taumasalosalo ea i le taliaina o lenei faaeaga e pei o se luʻi? E leai. Talu ai, ua uma ona ma tuuina atu atoatoa o ma ola e fai le finagalo o le Atua, ma ua ma faatuatua e faapea, na te lagolagoina i maʻua. I le toe manatunatu i o ma olaga, ua mafai ai ona ma iloaina o le a lē mafai ona lē taulau lo ma faatuatua ma le mautinoa ia Ieova. Ae a o leʻi faamatalaina atu le mea na tupu i Initonesia, seʻi oʻu taʻuina atu ia te outou se tala e uiga i o ma uluai tausaga.

Toleniga i Taimi o le Taua

Ina ua faatoʻā asiasia lava lo matou aiga e le Molimau maelega o Arthur Winkler i le 1940, o le taimi lena faatoʻā sefulu oʻu tausaga. Sa faateia oʻu mātua ina ua la iloa le mea o fai mai ai le Tusi Paia e uiga i aʻoaʻoga sese a Kerisinetoma. Ona o le taimi lena sa pulea ai Holani e Nazi o Siamani ma sauaina ai Molimau a Ieova, sa mafaufau ai oʻu mātua, pe o le a avea i laua ma nisi e faatasi atu i se faapotopotoga o loo faasaina. Sa la filifili e faia faapea.

Mulimuli ane, o le lototele o loʻu tinā ma lona lotomalie e tuu atu lona saolotoga ia lamatia i tulaga faigata e oo lava i lona ola, na ou maofa ai. I se tasi taimi, sa tietie atu ai o ia i lana uila vilivae i le fitu maila po o le 11 kilomita le mamao ma faatalitali i le nofoaga pogisa ma se ato sa tumu i sāvali faale-Tusi Paia. Ina ua oo i le taimi atofaina e amataina ai se tauiviga faapitoa, na vili faavavevave loa lana uila ma tago  i totonu o lana ʻato, ma aumai sāvali ma faataapeape solo i le aualatele. Mulimuli ane, na maua atu o ia e se tasi i lana uila ma pasia o ia ma tauvalaau leotele atu e faapea: “Tamaitai, tamaitai, e iai au mea na ua toulu!” Sa tau lē mafai ona taofi lo matou taliē a o faamatala mai e Tinā lenei tala.

Sa ou laitiiti tele i lena taimi, ae sa ou iloa le mea na ou manao e fai i loʻu olaga. A o faia sa matou sauniga i le taulotoaiga o le 1942, ina ua fesili mai lē na taʻitaʻi: “O ai e fia papatiso i le isi sauniga?” Na vave i luga loʻu lima. Na fetilofai oʻu mātua i le popole, i le masalosalo, po o oʻu malamalama i le uiga moni o lea faaiuga. E ui lava ina sa na o le 12 oʻu tausaga i lena taimi, ae sa ou malamalama lelei lava i le uiga o le tuuina atu i le Atua.

O le talaʻiga mai lea fale i lea fale a o tuliloa i matou e tagata Nazi, sa manaomia ai le faaeteete. Ina ia alofia le asiasi atu i aiga o i latou o ē ono lipotia i matou i tagata Nazi, sa ou vili faataamilo ai i laʻu uila ma tusi uma tuatusi o ē o faapipii ai ni faailoga i luma o faamalama o o latou fale i le aso latou te faia ai e faailoa atu ai o i latou o ē lagolagoina Nazi. I se isi taimi na iloa mai ai aʻu e se tasi tamaloa ona ia valaau mai lea: “Manaia tele tama. Tusi uma i lalo igoa—i latou uma lava!” Sa ou naunau ae na manino lava le lē lava o le faautauta. I le iuga o le taua i le 1945, sa matou olioli ai i le avanoa e maua ai le saolotoga sili e talaʻi ai.

Amataina o se Galuega

Ia Novema 1, 1948, ina ua uma laʻu aʻoga, sa maua ai loʻu uluai tofiga o le talaʻi faasauatoa o se paeonia. I se masina mulimuli ane, na asiasia ai e le uso o Winkler le aiga lea na ou nofo ai. Atonu na sau o ia e fia mautinoa lelei pe faapeī aʻu ona e leʻi leva lava lana asiasiga lena, ae valaaulia loa aʻu e galue i le ofisa o le lālā o le Sosaiete i Amsterdam.

Mulimuli ane, na tofia aʻu e avea o se ovasia matagaluega e asiasi atu i faapotopotoga a Molimau a Ieova. Ma, i le tau e afu ai mea i le 1952, na ou mauaina ai se valaaulia ina ia auai i le vasega lona 21 o le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olo Matamata o Kiliata i Niu Ioka e toleniina ai misionare. O lea, i le faaiuga o le 1952, e toavalu i matou mai Holani na tuuvaa atu mo Amerika i le Nieuw Amsterdam.

I le faasolo atu i le iuga o le aʻoga, na faapea mai ai Maxwell Friend, o se tasi o faiaoga: “O le a galo ia te outou le tele o mea ua outou aʻoaʻoina i inei, peitai matou te faamoemoe o le a faatumauina ia te outou mea nei e tolu: o le faatuatua, faamoemoe ma le alofa.” Sa totoina foi i loʻu mafaufau ma loʻu loto faamanatuga tautele a le faalapotopotoga a Ieova o le galulue faatasi ma se lagona o le faanatinati.

Ina ua mavae lena, sa ou matuā faanoanoa tele. O le ʻafa o le matou vaega e tautatala i le gagana Holani—e aofia ai ma aʻu—sa tofia e toe foi i Holani. E ui ina ou faanoanoa, ae ou te leʻi ita. Sa ou mafaufau o le a ou lē toe faatali e pei o Mose o anamua, sa faatali mo le 40 tausaga a o leʻi mauaina se tofiga mo fafo.—Galuega 7:23-30.

Se Fesoasoani Faapelepeleina

Ina ua iloa e laʻu uo faatamā matua o Fritz Hartstang fuafuaga o laʻu faaipoipoga, ona ia fai mai lea: “E faigata ona ou mafaufau i se filifiliga e sili ona lelei.” O le tamā o Susi o Casey Stoové, sa avea ma tagata e taimua i Teteega faasaga ia Nazi i le vaitaimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi. Ae ina ua fesootai ma Molimau i le 1946, na ia talia loa le upu moni o le Tusi Paia. E leʻi leva ae papatiso o ia ma lana fanau e toatolu mai lana fanau atoa e toaono—o teine e toalua o Susi, o Maria, ma le tama e toatasi o Keneti. Ia Me 1, 1947, na amata e lenei fanau e toatolu ona auai i le faiva sauatoa o ni paeonia. I le 1948, na faatau atu ai e Casey lana pisinisi, ae amata foi ona paeonia. Mulimuli ane na ia fai mai: “O na tausaga, o tausaga pito sili ia ona ou fiafia ai i loʻu olaga!”

Na amata ona ou masani ia Susi i le 1949 ina ua valaaulia o ia e galue i le ofisa o le lālā i Amsterdam. O le tausaga na sosoo ai, na la malaga atu ai ma lona uso o Maria e auai i le vasega lona 16 i Kiliata ma tuuvaa atu mo lo la tofiga o ni misionare—Initonesia. Ia Fepuari 1957, ina ua mavae tausaga e lima sa auauna ai i inā, ona toe foi mai lea o Susi i Holani ma te faaipoipo. I lena taimi, sa ou auauna ai o se ovasia matagaluega, ma i le faasolosolo mai o tausaga o le ma faaipoipoga, sa faaalia soo ai e  Susi le lotomalie e faia ni faataulagaina totino ona o le auaunaga o le Malo.

Na faaauau pea ona ma asiasi i faapotopotoga i vaega eseese o Holani ina ua mavae le ma faaipoipoga. O tausaga na galue ai Susi i le galuega faigata faamisionare, na sauniunia lelei ai o ia mo lo ma tofiga e ala i uila vilivae mai le isi faapotopotoga i le isi faapotopotoga. A o ma iai i le galuega o le matagaluega i le 1962, na asiasi mai ai le uso o Kushnir ia te aʻu i Rotterdam ma valaaulia maʻua ina ia siitia atu i West Irian, i Initonesia.

Auaunaga Faamisionare i Initonesia

Na ma taunuu i le taulaga o Manokwari—o se vaega e matuā ese lava! E lagonaina ni leo taufaafefe i le po, le vevela, ma le pefu. E iai foi tagata Papua mai i nuu tutotonu o ē e ufiufi na o latou sulugatiti, e feoai solo ma agaese tetelē, ma e fiafia tele e taumulimuli mai ia i maʻua ma taumafai e fetagofi mai i o ma paʻu papae—o nei mea uma sa lē faigofie ona faamasani i ai.

I ni nai vaiaso talu ona ma taunuu, na faitau mai ai i le pulelaa o le falesa e le faifeau tusi e lapataia ai tagata faasaga i Molimau a Ieova, ma sa latou tufaina foi ni kopi i tagata uma sa auai i le lotu. Na oo ina faasalalauina mai i le uaealesi faasalalau lea tusi. Ona asiasi mai lea o ni faifeau se toatolu ia i maʻua ma fai mai e lelei ona ma ō i nuu tutotonu ma te galulue ai i tagata latou te taʻua o “tagata faapaupau.” Na uunaia foi i maʻua e se ofisa maualuga o leoleo i Papua ina ia ma tuua loa le nuu, ma sa fai mai foi se sui o leoleo nanā ia i maʻua e faapea, ua uma ona fuafuaina le fasiotia o i maʻua.

Ae peitai, e lē o tagata uma na tetee ia i maʻua. O se faufautua o le vaega faapolotiki o Papua, o se tagatanuu Holani o lē sa sauni e tuua le atunuu ae malaga atu mo Holani, na ia faamatalaina i maʻua i le toatele o taʻitaʻi o Papua. Na ia taʻu atu ia i latou e faapea: “O le a aumaia e Molimau a Ieova se ituaiga o lotu e sili ona lelei na i lo o lotu na ua outou iloa. O le mea lea, e ao ai ona outou taliaina i latou.”

Mulimuli ane, sa faalatalata ane se tasi o alii ofisa o le malo ma musumusu ia Susi i le oganuu e faapea: “Ua lipotia mai ia i matou e faapea ua tou amataina se galuega fou i inei, e lē mafai ai la ona matou faataga oulua e nonofo i inei. Maimau . . . pe ana iai se tou falesa.” O se upu taufaaataata! Na vave loa ona ma aveesea pa o le ma fale, tuu i ai ni nofoa, ma faatulaga se mea e tu ai le failauga, ma tuu ai loa i luma se faailoga e mafai ona faitauina, “Maota o le Malo.” Ona ma valaaulia loa lea o le alii ofisa o le Malo mo se asiasiga. Na luelue lona ulu ma ʻata ma pōpō lona muaulu i lona tamatamai lima, e pei o loo fai mai, ‘Popoto tele.’

Ia Iuni 26, 1964, pe tusa ua tausaga ma le ʻafa talu ona ma taunuu mai, ae papatiso loa le uluai 12 o tagata Papua na matou suesueina le Tusi Paia. E leʻi leva, ae papatiso le isi 10, ma oo atu ai le aofai o ē e auai i a matou sauniga i le 40. Na auina mai isi paeonia e toalua mai Initonesia e fesoasoani ia i maʻua. Ina ua solo lelei le faavaeina o le faapotopotoga i Manokwari, ona toe saunia foi lea e le lālā o le Sosaiete i Initonesia se isi tofiga ma te ō e talaʻi ai ia Tesema 1964.

Ae ma te leʻi ō ese, na sau le taʻitaʻi o le Matagaluega o Mataupu Tau Fesootaiga i le Lautele ma talanoa faalilolilo mai ia i maʻua e faapea: “Ua ou faanoanoa ona o le a lua ō ese. O vaiaso uma lava, e aioi mai ai ia te aʻu le faifeau e aveese oulua ona fai mai i latou ua lua aveesea sui o a latou lotu. Ae na ou fai i ai: ‘E leai, na i lo o lena, o loo faaleleia e Molimau tagata o a outou lotu.’” Na ia faaopoopo mai: “Po o fea lava e te lua ō i ai, ia faaauau pea ona tau le taua. O le a oulua manumalo!”

Siomiaina e Fouvalega

I se po ia Setema 1965 a o ma auauna i le laumua o Djakarta, na fasiotia ai e le au fouvale a Komunisi le toatele o taʻitaʻi faafitafita, susunuina Djakarta, ma amata se tauiviga i le malo atoa lea na faatoilalo ai lava le peresitene o le malo o Sukarno. E tusa ma le 400,000 na maliliu ai!

Sa matou talaʻi i le isi aso e lata i se nuu o loo faia ai se taugafana ma le susunuina. O le aso na sosoo ai na matou faalogo faapea o le a oo mai le vaega faafitafita e faaumatia se nofoaga a Komunisi na lata ane. Sa matuā vaaia le matatau o tagata o aiga a o matou asiasi atu ia i  latou, ae ina ua latou faalogo i la matou feau o le Tusi Paia, sa latou toe toafilemu ma valaaulia i matou i totonu o o latou fale. Sa latou lagona le malupuipuia ina o matou iai faatasi ma i latou. I lena taimi, na aʻoaʻoina ai i matou uma lava ina ia faalagolago ia Ieova ma tausia pea le paleni i lalo o tulaga faigata.

Faatoilaloina Isi Teteega

I le faaiuga o le 1966, na ma siitia ai i le aai o Ambon i le itu i saute, e matagofie le vaaiga o motu o Molucca. I inā, i le faatasi ma tagata e uiga faaleuo, na matou maua ai le toatele o ē naunau i mea faaleagaga. Na vave ona tupu aʻe si a matou faapotopotoga laitiiti, ma na oo atu i le selau le aofai o ē na auai i sauniga. Ma na asiasi atu ni sui o ofisa o lotu a Kerisinetoma i le Ofisa mo Mataupu tau Lotu ina ia faamalosia ona taʻitaʻi e aveesea i matou mai Ambon. Peitai i luga o le laulau a le taʻitaʻi, na latou vaaia ai ni tusi a le Sosaiete o le Olo Matamata na manino lelei lona faaalia mai! Ona o le lē taulau ona latou suia o le mafaufau o le taʻitaʻi, na latou faafesootaia ai alii ofisa o le Matagaluega o Lotu i Djakarta, i le sailia o se mea e aveesea ai i matou e lē gata mai Ambon, ae faapena foi ona aveesea mai Initonesia atoa.

Ia Fepuari 1, 1968, sa foliga mai ua taulau a latou taumafaiga, ma sa faatulaga e avea ma aso matou te ō ese ai. Ae na faafesootaia e o matou uso Kerisiano i Djakarta se alii ofisa maualuga o le Musalimi i le vaega o le Matagaluega o Lotu, ma sa ia fesoasoani e toe liliu le faaiuga. Na suia foi se uluai tulafono, ma faataga ai le ulufale mai o nisi misionare.

I le isi la sefulu tausaga i se nofoaga o atumauga ofoofogia, o vaomatua ma vaituloto i le itu i matū o Sumatra, sa matou galulue ai ma misionare mai Ausetalia, Oseteria, Siamani, le atu Filipaina, o Suetena, ma le Iunate Setete o Amerika. Na faamanuiaina le galuega, ae maise i le vaega autū o lea vaipanoa, e taʻua o Batak.

Na taulau mulimuli ane taumafaiga a le au faufau leaga a lotu i le faasaina o la matou talaʻiga ia Tesema 1976, ma i le tausaga na sosoo ai, na tuua ai e le toatele o misionare le atunuu mo o latou tofiga fou i isi atunuu. Mulimuli ane i le 1979, sa tatau ai foi ona ma ō ese.

I Amerika i Saute

O le taimi lea ua taʻi 50 tausaga lo ma matutua, ma sa ma tau mānatu pe ma te mafaia ona toe faia ni suiga i se isi atunuu. Na fesili mai Susi: “Faamata ta te taliaina se tofiga fou po o le faamautu loa i se nofoaga?”

Na ou tali atu: “Ia, Susi, so o se mea lava e valaaulia i taʻua e Ieova ta te ō i ai, na te tausia lava i taʻua. O ai na te iloa nisi o faamanuiaga atili i le lumanai?” O lea, na ma taunuu ai i lo ma tofiga fou, i le atunuu o Suriname i Amerika i Saute. I le lua masina, na ma toe foi ai i le galuega femalagaai, ma e leʻi umi ae ma iloaina e pei lava o loo ma i le aiga moni.

I le toe autaluina o le sili atu i le 45 tausaga o iai i le faiva faasauatoa, sa ma iloaina ai ma Susi le tāua o le lagolagosua a o ma mātua, ma sa fesoasoani lea ia i maʻua ina ia agaʻi ai i luma i le galuega faamisionare. I le 1969, ina ua ou toe vaai i oʻu mātua ina ua mavae le ono tausaga, na fai mai loʻu tamā a o na o i maʻua: “Pe  afai e oti muamua Tinā, e lē tau manaomia ona e foi mai. Ia e nofo pea i lou tofiga. E mafai lava ona ou faafoeina. Ae ina neʻi teʻi ua ou oti muamua, e lelei la pe a e fesili ia Tinā e uiga i lea itu.” O le tala foi lena a Tinā.

Sa iai foi i mātua o Susi le uiga lea o le lē manatu faapito. I se tasi taimi ina ua atoa le 17 tausaga o alu ese Susi mai ia i laua, la te leʻi tusia lava sina upu faavaivailoto ia te ia. O le mea moni, ana fai e leai lava se isi fesoasoani talafeagai mo o ma mātua, semanu ma te toe foi i le aiga. O le manatu tāua, sa iai i o ma mātua le vaaiga tutusa lea foi e pei ona iai i le galuega faamisionare ma, seʻi oo lava ina maliliu i latou, sa auauna ia Ieova ma le uiga tutusa o le faanatinati lea sa latou totoina i o ma loto.—Faatusatusa i le 1 Samuelu 1:26-28.

Sa faalaeiauina foi i maʻua e ala i ē na tusitusi mai pea ia i maʻua. E feololo lava i latou e lē misia se masina o tusitusi mai pea i le sili atu i le 30 tsausaga o la ma auaunaga faamisionare. Ae i na mea uma, sa tausia pea i o ma mafaufau lo ma Tamā pele faalelagi, o Ieova, o lē na te silafia le auala e faamalieina ai ana auauna i luga o le lalolagi. O le mea lea, a o ma tepa taulai atu i le latalata atu i le tumutumuga o mea tutupu, ma te naunau pea ma Susi e tausia le “naunau atu ia aulia mai le aso o le Atua” e ala i le faaauau pea ona auauna ia Ieova ma se uiga o le faanatinati.—2 Peteru 3:12.

[Ata i le itulau 26]

Faaipoipo i le 1957

[Ata i le itulau 29]

Maeu se fiafiaga—e toaono ē talavou ua paeonia!