Autasi i le Auaunaga i le Atua i Taimi Lelei ma Taimi Leaga

E pei ona faamatalaina e Michel ma Babette Muller

NA FAAPEA mai le fomaʻi, “E iai saʻu tala faanoanoa mo oulua. Ua tatau ona faamuta ai iinei le lua olaga faamisionare i Aferika.” A o vaavaai atu i laʻu avā o Babette, na ia faapea atu, “Ua aafia lou susu i le kanesa.”

Sa lē mafaamatalaina le matuā faateʻia o i maʻua. Sa tele lava ni mea na oso mai i o ma mafaufau. Sa ma manatu faapea, o le asiasiga mulimuli lenei i le fomaʻi e na o se toe siakiina. Ua uma ona totogi o ma pasese ma te toe foi atu ai i Benin, i Aferika i Sisifo. Na ma faamoemoe ma te toe foi atu i le vaiaso lava lena. I le 23 tausaga o la ma faaipoipoga, sa ma oo ai i ni taimi lelei ma ni taimi leaga. I le fememeai ma le fefe, ua ma nofo sauni uma ai nei mo le tauiviga faasaga i le kanesa.

Seʻi o tatou amata mai i le amataga. Na fanau Michel ia Setema 1947, a o Babette na fanau ia Aokuso 1945. Na ma ola aʻe i Falani, ma faaipoipo ai i le 1967. Sa ma nonofo i Pale. I le tasi taeao i le amataga lava o le 1968, na tuai ai ona alu Babette e faigaluega. Na sau ai se tamaitai i le fale ma ofo atu ia te ia se polosiua faalelotu; ma sa ia taliaina. Ona faapea mai lea o le tamaitai: “Pe mafai ona ma toe foi mai ma loʻu toalua e ma te talanoa atu ia te oe ma lou toalua?”

Sa manatu tele Babette i lana galuega. Sa ia manao ina ia faateʻa ese atu le fafine, o lea sa na ona ia faapea atu ai, “Ua lelei, ua lelei.”

Ua faamatala mai e Michel e faapea: “Ou te lē fiafia i mea tau lotu, ae na faaosofia loʻu fiafia i le polosiua, ma sa ou faitauina ai. I ni nai aso mulimuli ane, na toe foi mai ai le tamaitai o Joceline Lemoine ma lana tane, o Claude. Sa tomai tele lana tane i le faaaogaina o le Tusi Paia. Sa ia taliina aʻu fesili uma lava. Sa matuā faafiafiaina ai lava aʻu.

“O Babette e toʻaga tele i le Katoliko ae sa leai sana Tusi Paia, o se mea masani lava lea i tagata Katoliko. Sa matuā fiafia o ia ina ua vaai ma faitau i le Afioga a le Atua. Na ma aʻoaʻoina mai la ma suesuega o le Tusi Paia e faapea, o le tele o manatu faalelotu ia na aʻoaʻoina ai i maʻua, e sese. Sa amata ona ma talanoa atu i o ma aiga ma uo e uiga i mea na ma aʻoaʻoina. Ia Ianuari 1969, na avea ai i maʻua o ni Molimau a Ieova papatisoina. E lei umi, ae papatisoina tagata e toaiva o o ma tauaiga ma uo.”

 Auauna i le Mea na Manaomia ai ni Tagata Talaʻi

E lei umi se taimi talu ona mavae lo ma papatisoga, na ma manatu ai e faapea: ‘E leai sa ma fanau. Aisea ma te lē galulue ai i le faiva faataimi atoa?’ O lea, i le 1970 na ma tuua ai a ma galuega, ma auai e avea o ni paeonia sauatoa, ma siitia atu ai loa i le aai itiiti o Magny-Lormes, e latalata i Nevers, i le ogatotonu o Falani.

O se tofiga sa faigata. Sa lē faigofie ona maua ni tagata e mananao e suesue le Tusi Paia. Sa lē mafai ona maua ni a ma galuega totogi, o lea sa laitiiti se tupe na ma maua. I nisi taimi, sa ʻai ai lava na o a ma pateta. I le vaitaimi o le taumālūlū, e matuā oo ai lava le mālūlū i lalo ifo o le selo Fahrenheit (-22° Celsius). Na ma faaigoaina le taimi na ma iai iina, o le taimi o povi paeee e fitu.—Kenese 41:3.

Ae na tausia i maʻua e Ieova. I se tasi aso, ina ua toeitiiti lava uma a ma meaʻai, na tiliva mai ai e le tamaloa tufa meli se pusa sisi telē mai le uso o Babette. I le tasi aso, ina ua foi atu i le fale ua uma le talaʻiga, na ma tau atu ai o tuu mai nisi o a ma uo, na faimalaga mai i le mamao e tusa ma le 300 maila [500 kilomita], na ō mai e asi mai maʻua. Ina ua faalogo i le matuā faigata o le tulaga o mea mo i maʻua, na faatumu ai e nei uso a latou taavale e lua i meaʻai mo i maʻua.

Ina ua mavae le tausaga ma le ʻafa, na tofia ai e le Sosaiete i maʻua e avea o ni paeonia faapito. I le faagasologa o le isi fa tausaga, na ma auauna ai i Nevers, ona sosoo ai lea ma Troyes, ma faaiu ai i Montigny-lès-Metz. I le 1976, na tofia ai Michel e auauna e avea o se ovasia matagaluega i le itu i saute sisifo o Falani.

I le lua tausaga mulimuli ane, i le taimi o le aʻoga mo ovasia matagaluega, na ma maua ai se tusi mai le Sosaiete o le Olo Matamata e valaaulia ai i maʻua ina ia ma ō atu i se atunuu i fafo e avea o ni misionare; na faapea mai le tusi, e mafai ona ma filifili pe ma te fia ō i Chad po o Burkina Faso (sa igoa i lena taimi ia Upper Volta). Sa ma filifilia Chad. E lei pine ae ma toe maua foi se isi tusi e tofia ai i maʻua ma te galulue i le vaavaaiga a le lālā i Tahiti. Na ma talosaga mo Aferika, o se konetineta telē, ae o lea ua ma ō i se motu laitiiti!

Auauna i le Pasefika i Saute

O Tahiti, o se motu matagofie o le teropika, i le Pasefika i Saute. Ina ua ma taunuu atu, pe tusa ma le toaselau uso sa iai i le malae vaalele e faafeiloaia i maʻua. Sa latou faafeiloaia i maʻua ma ni ula o fugalaau, ma e ui lava i lo ma vaivai ona o le malaga umi mai Falani, ae sa matuā faafiafiaina lava i maʻua.

I le fa o masina talu ona ma taunuu i Tahiti, na ma folau atu ai i se vaafailā laitiiti na faatumuina i se uta o popo mago. I le lima aso mulimuli ane, ae ma taunuu loa i lo ma tofiga fou—i le motu o Nuku Hiva i Marquesas Islands. E tusa ma le 1,500 tagata sa nonofo ai i le motu, ae sa leai ni uso. Sa na o i maʻua lava uso.

O le olaga i le taimi lena, sa tau atiaʻe. Na ma nonofo i se tamai fale e faia i simā ma ʻofe. Sa leai se eletise. Sa iai se ma paipa e sua i nisi taimi, ma sa palapalā le suavai. O le tele o taimi ma te faaaogā ai le vai mai le timu e faapale i se tane simā. Sa leai foi ni auala tā, sa na o alasopo palapalā.

Ina ia oo i vaega mamao o le motu, sa ma totogia solofanua e ō ai. O nofoa o solofanua, sa faia i fasi laau—e matuā faigata ona tietie ai, ae maise lava mo Babette, ona e lei tietie muamua lava i se solofanua. Na ma aveina se sapelu e tipi ai ofe na paʻūū i luga o le auala. O se suiga tele mai le olaga i Falani.

Sa faia a ma sauniga i le Aso Sa e ui lava e na o i maʻua e toalua na auai. I le taimi muamua, sa lē faia ai isi sauniga ona e na o i maʻua e toalua. Nai lo lea, sa ma faitauina faatasi mataupu mo na sauniga.

Ina ua mavae ni nai masina, na ma filifili ai e lē lelei le faia pea o lenei auala. Ua faamatala mai e Michel e faapea: “Na ou fai atu ia Babette: ‘E tatau ona fai ni o ma ofu lelei. Ona e nofo lea i lalo iina, ae o le a ou nofo atu iinei. O le a ou amataina i se tatalo, ma o le a faia ai loa le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate ma le Sauniga o le Auaunaga. O le a ou fai atu fesili, ae tali mai e oe e tusa lava pe na o oe le tagata o iai.’ O se  mea lelei lo ma faia o lena mea auā sa faigofie lava ona vaivai faaleagaga pe a leai se faapotopotoga.”

Sa umi se taimi o tau aumai tagata i a ma sauniga faa-Kerisiano. Sa na o i maʻua lava e toalua mo le valu masina muamua. Mulimuli ane na aufaatasi mai se toatasi, sosoo ai ma le toalua, ma i nisi taimi, e ō mai ai se isi toatolu. I le tasi tausaga, sa na o i maʻua e toalua na amataina le faamanatuga faaletausaga o le Talisuaga Afiafi a le Alii. Ina ua mavae le sefulu minute, ae ō mai loa isi tagata, o lea, sa ou taofia ai le lauga ma toe amata.

I aso nei, ua iai le au talaʻi e toʻa 42 ma faapotopotoga e 3 i Marquesas Islands. E ui lava o le vaega aupito tele o le galuega na faia e i latou na sosoo mai ia i maʻua, ae o nisi o tagata na ma feiloai atu i ai i lena vaitaimi, ua papatisoina nei.

E Tautele O Tatou Uso

Na ma aʻoaʻoina i Nuku Hiva le onosai. Sa tatau ona ma faatali mo mea uma, e ese ai mai mea sili ona manaomia mo le olaga. Mo se faaaoaoga, afai e te manaomia se tusi, sa tatau ona e tusi atu mo lea tusi, ona e faatali lea mo le lua i le tolu masina faatoʻā taunuu mai.

O le isi lesona na ma aʻoaʻoina e faapea, e tautele o tatou uso. Ina ua ma asiasi atu i Tahiti ma auai i se sauniga ma faalogo i pesega a uso, sa faagaeetia ai i maʻua ma sa maligi o ma loimata. E moni e iai lava isi uso sa faigata ona faamasani i ai, ae afai e na o oe, ona e iloa ai lea e maeu le lelei o le aufaatasi ma le auuso. I le 1980 na filifili ai le Sosaiete e tatau ona ma toe foi i Tahiti ma auauna i le galuega matagaluega. O iina na matuā faalaeiauina malosi ai i maʻua e le agaga mafana talimalo o uso ma lo latou naunau tele mo le galuega talaʻi. E tolu tausaga na ma galulue ai i le galuega matagaluega i Tahiti.

Mai Lea Motu i Lea Motu

Na sosoo ai ma le tofia o i maʻua i le aiga o misionare i Raïatéa, o se isi motu i le Pasefika, na ma nonofo ai iina pe tusa ma le lua tausaga. Ina ua tuua Raïatéa, na tofia ai i maʻua i le  galuega matagaluega i atu motu o Tuamotu. Na ma asiasi atu ai i se vaa i motu e 25 mai motu e 80. Sa faigata tele mo Babette. O taimi uma lava e malaga ai o ia i se vaa, e maʻi vasa ai.

Fai mai Babette: “Na matuā leaga lava! O taimi uma lava na ma faaaluina i luga o le vaa, sa ou maʻi ai lava. A faapea e lima aso ma te malaga ai i le vasa, o le lima foi lena o aso ou te maʻi vasa ai. E leai ni fualaau na aogā ia te au. Peitai, e ui i loʻu maʻi, ae sa ou manatu e faapea, e ese le matagofie o le sami. O se vaaiga ofoofogia. E taututuu mumua ma le vaa. E masani foi ona feosofi aʻe i luga pe a patipati ou lima!”

Ina ua mavae le lima tausaga i le galuega matagaluega, na toe tofia ai i maʻua i Tahiti mo le lua tausaga, ma na ma fiafia ai foi i le galuega talaʻi. Na faaluaina le aofai o la matou faapotopotoga mai le 35 i le 70 le au talaʻi i le tausaga ma le ʻafa. O le toʻa sefululua o i latou na matou suesue i le Tusi Paia, na papatisoina ae ma tuua loa le motu. Ua avea nei nisi o i latou ma toeaina i le faapotopotoga.

E sefululua le aofai o tausaga na ma galulue ai i le Pasefika i Saute. Ona ma maua lea o se tusi mai le Sosaiete e faapea mai ai latou te lē o toe manaomia ni misionare i atumotu ia, talu ai o lea ua malolosi faapotopotoga. E tusa ma le 450 le au talaʻi ina ua ma taunuu atu i Tahiti, ma e sili atu i le afe ina ua ma toe foi.

Ua Iu Lava ina Ō i Aferika!

Na ma toe foi i Falani, ma ina ua mavae se masina ma le ʻafa, na tuuina mai ai e le Sosaiete so ma tofiga fou—i Benin, i Aferika i Sisifo. Sa ma mananao lava ma te ō i Aferika i le 13 tausaga ua mavae, o lea sa matuā faafiafiaina ai i maʻua.

Na ma taunuu i Benin ia Novema 3, 1990, ma avea ai o uluai misionare na taunuu atu iina ina ua mavae le 14 tausaga talu ona tatalaina le sā na faasaina ai le galuega talaʻi o le Malo. Sa avea o se mea fiafia ia i maʻua. Sa leai se faafitauli o lo ma faamautū atu i ai ona sa tutusa lava le olaga iina ma le olaga i motu o le Pasefika. Sa faaleuo tagata ma talimalo. E mafai lava ona e tu ma talatalanoa i so o se tasi i le auala.

E na o ni nai vaiaso talu ona ma taunuu atu i Benin, ae mātauina ai e Babette se patu i lona susu. O lea, na ma ō atu ai i se falemaʻi laitiiti e latalata i le ofisa fou o le lālā faatoʻā uma ona faavaeina. Na siaki o ia e le fomaʻi, ma faapea mai, e manaomia vave lava ona faia sona taotoga. I le aso na sosoo ai, na ma ō atu ai i se isi falemaʻi, o iina na ma vaaia ai se fomaʻi palagi, o se fomaʻi faapitoa mai Falani mo fafine. Na faapea mai foi o ia, e tatau ona ma ō vave i Falani ina ia faia ai se taotoga o Babette. I le lua aso mulimuli ane, na ma ō atu ai i le vaalele i Falani.

Na ma lagona le faanoanoa ina ua tuua Benin. Ona o le toe mauaina o le saʻolotoga mo tapuaiga i le atunuu, na matuā fiafia ai uso ina ua iai ni misionare fou, ma sa faafiafiaina ai foi i maʻua i le iai iina. O lea, na ma lagona ai le lē fiafia ona o le toe ō ese a o lea ua na o ni nai vaiaso talu ona ma taunuu atu.

Ina ua ma taunuu i Falani, na suesueina e le fomaʻi tipitipi ia Babette ma faamautinoa ai e na te manaomia se taotoga. Na vave lava ona gaoioi fomaʻi ma faia se taotoga laitiiti, ma toe teʻa ai Babette mai le falemaʻi i le aso na sosoo ai. Sa ma manatu e faapea, ua uma ai i ī lea faafitauli.

E valu aso mulimuli ane, na matou feiloai ai ma le fomaʻi tipitipi. Ona ia taʻu mai ai lea ia i maʻua e faapea, ua aafia le susu o Babette i le kanesa.

Pe a mafaufau e uiga i le lagona o Babette i lena taimi, fai mai a ia: “Muamua, sa sili ona lē fiafia Michel nai lo aʻu. Ae i le aso ina ua mavae le mauaina o le tala faanoanoa, sa matuā leai lava soʻu faalogona na iai. Sa lē mafai ona ou tagi. Sa lē mafai foi ona ou ʻata. Sa ou manatu, o lea o le a ou oti. Ia te au, sa tutusa lava le kanesa ma le oti. Sa ou manatu, E tatau lava ona ma faia mea e tatau ona ma faia.”

Le Tauiviga ma le Kanesa

O le Aso Faraile na ma maua ai le tala faanoanoa, ma na fuafuaina ai se taotoga lona lua mo Babette i le Aso Lua. Sa matou nonofo ma le uso o Babette, ae sa maʻi foi o ia, o lea na lē  mafai ai ona ma nonofo pea i lona fale mautotogi pumoomoo.

Sa ma tau mafaufau po o fea se mea o le a ma ō i ai. Ona ma manatua ai lea o Yves ma Brigitte Merda, o se ulugalii na ma nonofo ai muamua. Sa iai i lenei ulugalii le agaga talimalo mo i maʻua. O lea na ma telefoni atu ai ia Yves ma faamatala i ai e faapea, o loo manaomia ona faia se taotoga o Babette, ae ma te lē iloa po o fea se mea ma te nonofo ai. Na ma taʻu atu foi ia te ia e faapea, e manaomia e Michel se galuega.

Na maua e Yves se galuega mo Michel, o le faia lea o so o se galuega i lona fale. Sa lagolagosua uso ma faalaeiauina i maʻua i gaoioiga eseese e faaalia ai le agalelei. Sa latou fesoasoani foi ia i maʻua i mea tau tupe. Sa totogi e le Sosaiete le pili o Babette i le falemaʻi.

Sa telē le taotoga. Sa aveesea e fomaʻi patu ma le susu. Sa amata loa ona latou faia togafitiga i vailaau. Ina ua mavae se vaiaso, sa mafai loa e Babette ona tuua le falemaʻi, ae sa tatau ona toe foi mai i vaiaso taitolu uma e faaauau le togafitiga.

I le taimi a o faia pea togafitiga o Babette, sa loto fesoasoani tele le auuso o le faapotopotoga. O se tasi tuafafine sa maua foi o ia i le kanesa o le susu, sa avea o se faalaeiauga sili. Sa ia faamatala ia Babette mea e ao ona faatalitalia, ma sa matuā faamafanafanaina ai o ia.

Ae peitai, sa ma popole e uiga i lo ma lumanai. I le iloa e uiga i lenei mea, na ave ai i maʻua e Michel ma Jeanette Cellerier i se faleʻaiga mo se taumafataga.

Na ma taʻu atu ia i laua, o le a ma faamavae mai le auaunaga faamisionare, ma e lē mafai ona ma toe foi atu i Aferika. Ae peitai, na faapea mai le uso o Cellerier: “E ā? O ai na fai atu e te lua faamavae? O le Vaega Pule? Po o uso i Falani? O ai na fai atu ai?”

Na ou tali atu, “E leai se isi na fai mai ai, O aʻu lava ia.”

Na faapea mai le uso o Cellerier: “E leai, leai lava! E te lua toe foi atu lava!”

Na sosoo le togafitiga i vailaau ma le togafitiga i ave malolosi o le uila, ia na faaumaina i le faaiuga o Aokuso 1991. Na faapea mai fomaʻi, e latou te lē iloa se faafitauli e taofia ai le ma toe foi atu i Aferika, e pau lava le mea, ia toe foi mai Babette i Falani mo le siakiina pea o ia.

Toe Foi i Benin

O lea na ma tusi atu ai i le ofisa autū i Brooklyn, e talosaga ai mo se faatagaga e ma te toe foi atu ai mo le auaunaga faamisionare. Sa ma naunau lava i le fia faalogo atu i sa latou tali mai. Sa foliga mai ua fai si tuai ona tali mai. Na iu ina lē mafai ona toe faatali umi Michel, o lea na ia telefoni atu ai i Brooklyn ma fesili atu pe na latou mauaina la ma tusi. Na latou faapea mai ua uma ona latou iloiloina le tusi—e mafai ona ma toe foi i Benin! Maeu lo ma loto faafetai tele ia Ieova!

Na saunia e le aiga o Merda se faatasiga tele e sami ai le tala fou. Ia Novema 1991, na ma toe taliu atu ai i Benin, ma na faafeiloaia ai i maʻua e uso i se ʻaiga tele!

E foliga mai ua malosi Babette i le taimi nei. E ma te foi atu pea i Falani mai lea taimi i lea taimi, mo le faaumaina o togafitiga o Babette, ma ua iloa e fomaʻi ua leai se kanesa. Ua ma fiafia e toe foi atu i lo ma tofiga faamisionare. Ua ma lagona lava le manaomia o i maʻua i Benin, ma ua faamanuiaina e Ieova la ma galuega. Talu ona ma foi atu, e toʻa 14 tagata na ma fesoasoani i ai ina ia papatisoina. O le toalima o i latou ua avea nei ma paeonia sauatoa, ma e toatasi ua tofia e avea ma auauna o le faiva. Ua ma vaaia foi le tuputupu aʻe o la matou faapotopotoga toaitiiti, ma ua vaeluaina i faapotopotoga e lua.

I le faagasologa o tausaga, na ma auauna ai ia Ieova o se tane ma se avā, ma ua ma olioli ai i le tele o faamanuiaga, ma oo ina masani i le toatele o tagata amio lelei. Ae ua aʻoaʻoina foi i maʻua ma faamalosia e Ieova ina ia tumau ma le manuia i faigata. I le pei o Iopu, e lē o taimi uma ma te malamalama ai i le pogai e tutupu ai mea e pei ona sa iai, ae ua ma iloa sa iai pea Ieova e fesoasoani ia i maʻua. E pei lava ona fai mai le Afioga a le Atua: “Faauta, e lei faapuupuuina le aao o Ieova, ia le mafaaola; e le tutuli foi ona taliga, ia le mafaafofoga.”—Isaia 59:1.

[Ata i le itulau 23]

O Michael ma Babette Muller o loo laeiina ni laei faaleaganuu a Benin

[Ata i le itulau 23]

Galuega faa-Misionare i tagata Polenisia i le teropika i Tahiti