Taulai Pea le Vaai ma le Loto i le Taui

E PEI ONA FAAMATALAINA E EDITH MICHAEL

I le amataga o tausaga e amata mai i le 1930 ma agaʻi mai ai, a o matou nonofo e latalata i St. Louis, Missouri, U.S.A., na asiasi ane ai se tasi o Molimau a Ieova. I le taimi lena, na motu ai le uaea tautau lavalava ma toulu ai ofu papaʻe mamā o Mama i le palapala. Na ia talia tusi na ofo mai, ina ia vave ai ona alu ese le fafine, ma sa tuuina tusi i luga o se fata, ma galo ai lava.

O TAUSAGA na o le faaletonu o le tamaoaiga, ma na vāea ai Papa mai le galuega. I le tasi aso, na ia fesili ai po o iai se tusi i le fale e ono faitau ai. Na taʻu atu i ai e Mama e uiga i tusi. Sa amata ona ia faitauina, ma ina ua mavae sina taimi sa ia faapea mai ma le ofo: “Mama, o le upu moni lenei!”

Sa tali atu Mama: “Oi, se o le lotu lena e manao foi i tupe e pei lava o isi lotu uma.” Ae peitai, sa pulunaunau atu Papa ia te ia ina ia nofo i lalo ma la sueina faatasi mau. I lona faia faapea, sa talitonu ai foi o ia. Mulimuli ane, sa amata loa ona la saili mo Molimau ma iloa ai e latou te faatasitasi i se fale totogi e latalata i le ogatotonu o St. Louis, o se fale e faaaogā foi e fai ai siva ma isi lava faatasitasiga.

Sa ave aʻu e Papa ma Mama—i le taimi lena, sa na o le tolu oʻu tausaga—ma na maua le fale, ae sa faia ai se siva. Sa maua mai e Papa le aso e faia ai sauniga, ma na matou toe foi loa. Sa amata foi ona matou auai i se suesuega faale-Tusi Paia faalevaiaso e faia e latalata i le mea sa matou nonofo ai. Sa faia i le fale o le fafine lea na muamua asiasi atu ia i matou. Na fesili mai le fafine: “Aisea e te lē aumaia ai foi ma lau fanau tama?” Sa mā Mama e fai atu e leai ni o latou seevae. Ae ina ua ia faamatala atu mulimuli ane, sa aumaia loa seevae, ma sa amata loa ona auai oʻu tuagane faatasi ma i matou i sauniga.

Sa tuuina mai ia Mama se oganuu talaʻi e latalata ane i lo matou aiga, ma sa amata loa ona ia alu atu i le faiva mai lea fale i lea fale. Sa ou alu foi, ae sa ou lafilafi i ona tua. A o lei iloaina e Mama ave le taavale, sa matou savavali mo se maila e puʻe le pasi lea e ave ai i matou i sauniga i St. Louis. E tusa lava pe sa toʻa le aisa ma le kiona, sa matou lē misia lava ni sauniga.

I le 1934, na papatisoina ai Mama ma Papa. Sa ou manao foi ou te papatiso, ma sa ou vinavina atu pea seia oo lava ina alu Mama ma talosaga atu i se Molimau e matua atu ina ia ma talanoa e uiga i loʻu papatisoga. Sa ia fesiligia ni fesili se tele i se auala sa ou malamalama lelei i ai. Ona ia taʻu atu lea i oʻu mātua e lē tatau ona taofia aʻu mai le papatisoina; ona e ono afaina ai loʻu tuputupu aʻe faaleagaga. O lea na papatisoina ai aʻu i le taumafanafana na sosoo ai a o ono pea oʻu tausaga.

Sa ou fiafia tele i le tamai tusi o le Home and Happiness, lea sa ou feaveaiina i taimi uma lava, e teu foi i lalo o loʻu aluga pe a ou moe. Ou te aioi pea lava ia Mama ina ia faitau mai ia te au, seia oo ina ou manatuaina uma. I tua o le tusi, sa iai le ata o se teineitiiti i le Parataiso ma se leona. Sa ou fai atu, o aʻu le teineitiiti lena. Ua fesoasoani lena ata ia te au e taulai atu ai pea oʻu mata i le taui o le ola i le lalolagi fou a le Atua.

Sa ou lagona lava le matamuli, ae e ui lava atonu sa ou tete, ae sa masani ona ou tali i ni fesili i le Suesuega o Le Olomatamata a le faapotopotoga.

E faanoanoa lava, ona sa lē toe auaufaatasi Papa ma Molimau ona o le fefe ina neʻi vāea mai lana galuega. Sa faia foi faapena e oʻu tuagane.

 Le Faiva Faataimi Atoa

Sa faataga e Mama paeonia po o faifeau faataimi atoa e pakaina la latou taavale toso i le lotoā i tua o lo matou fale, ma pe a tuua le aʻoga, sa ou auai faatasi ma i latou i le faiva. E lei pine ae ou manao loa ou te paeonia, ae sa tetee i ai Papa, sa manao o ia ina ia faaauau atili pea laʻu aʻoga. Na iu lava ina mafai ona suia e Mama lona mafaufau ma faatagaina ai aʻu ina ia ou paeonia. O lea, ia Iuni 1943, ina ua 14 oʻu tausaga, na amata ai ona ou auai i le faiva faataimi atoa. Ina ia fesoasoani i tupe faaalu a le aiga, sa ou galue ai i se galuega faavaitaimi e totogi, ma i nisi taimi sa ou galue faataimi atoa ai. Ae peitai, sa ou ausia lava le sini e 150 itula i le galuega talaʻi.

Na iu ina ou maua se paga ma te paeonia, o Dorothy Craden, o lē na amata ona paeonia ia Ianuari 1943, ina ua 17 ona tausaga. O ia sa avea o se Katoliko aʻiaʻi, ae ina ua mavae le ono masina talu ona suesue i le Tusi Paia, na papatisoina ai o ia. Sa avea o ia ma puna o faalaeiauga ia te au mo le tele o tausaga, ma sa faapena foi aʻu ia te ia. Sa oo ina sili atu ona māfana i maʻua nai lo o se uso faaletino.

Na amata i le 1945 ona ma paeonia faatasi i aai laiti i Missouri, i nofoaga sa leai ni faapotopotoga. I le aai o Bowling Green, na ma teuteuina ai se fale mo sauniga; na sau ai loʻu tinā ma fesoasoani ia i maʻua. Ona ma asiasi atu lea i vaiaso taitasi i aiga uma i le aai ma valaaulia tagata i se lauga lautele sa ma fuafuaina mo uso mai St. Louis ina ia ō mai e fofogaina atu. Sa auai se aofia i le va o le 40 ma le 50 i vaiaso taitasi. Mulimuli ane, sa ma faia ai foi faapena i Louisiana, o inā na matou totogiina ai se malumalu o le ʻau Freemason ina ia faia ai. Ina ia maua tupe e totogi ai le fale, sa ma tuuina i le maota ni pusa mo meaalofa, ma maua ai i vaiaso taitasi tupe uma e manaomia e totogi ai le fale.

Na sosoo ai ma lo ma ō atu i Mekisikō, i Missouri, o inā na ma totogia ai se potu o se faleoloa. Na ma tapenaina lea potu mo le faaaogaina e se faapotopotoga laitiiti iina. Sa iai isi potu o le fale, o inā na ma nonofo ai. Na ma fesoasoani foi i le fuafuaina o ni lauga lautele i Mekisikō. Ona ma ō atu lea i le laumua o le setete o Jefferson City, o inā ma te asiasi atu ai i taeao taitasi o le vaiaso i tagata maualuluga o le malo i o latou ofisa. I se potu i luga aʻe o le Maota o le Malo, sa matou nonofo ai ma Stella Willie, o lē sa pei o se tinā ia i maʻua.

Mai iina, na matou ō toatolu ai i Festus ma Crystal City, o ni aai e felatai. Sa matou nonofo i se falemoa na toe faafouina e fai ma fale e nonofo ai i tua o le fale o se aiga fiafia. Talu ai sa leai ni tane papatisoina, sa matou taulimaina ai sauniga uma lava. Sa matou faatau atu valimata ma kulimi e faalalelei ai foliga e avea o sa matou galuega faavaitaimi. Sa itiiti lava ni a matou mea faitino. O le mea moni, matou te lei gafatia ona fonofono pū o o matou seevae, o lea, i taeao taitasi, e matou te tipiina ai ni pepa malō fou e tuu i totonu o o matou seevae, ma i le po, e matou te tatāina ai o matou ofu ona e na o le taitasi lava.

I le amataga lava o le 1948, ina ua 19 oʻu tausaga, na maua ai ni o ma tusi valaaulia ma Dorothy ina ia ma auai i le vasega lona 12 o le Aʻoga Faale-Tusi Paia o le Olomatamata o Kiliata mo misionare. Ina ua uma le aʻoga mo le lima masina, na faauuina ai le selau tagata aʻoga ia Fepuari 6, 1949. Sa avea lena o se taimi na matuā fiafia ai. Na siitia atu oʻu mātua i Kalefonia, ma na sau ai lava Mama mai lena mea mamao ina ia auai i le faauuga.

Faaauau i lo Ma Tofiga

E toʻa luasefuluvalu le ʻau faauu na tofia i Italia—e toʻa ono, e aofia ai i maʻua ma Dorothy, na tofia i le aai o Milan. Ia Mati 4, 1949, na ma tuua ai Niu Ioka i le vaa Italia o le Vulcania. E 11 aso na alu ai le malaga, ma ona o le sousou o le vasa e toatele ai i matou na maʻi vasa. O le uso o Benanti na sau i le uafu i Genoa e faatali i matou ma toe faaee i matou i le nofoaafi e alu i Milan.

Ina ua matou taunuu i le fale o misionare i Milan, na matou tau atu ai i fugalaau na tuu e se teineitiiti Italia i totonu o o matou potu. I tausaga mulimuli ane, na alu ai lenei teineitiiti o Maria Merafina i Kiliata, na toe foi atu i Italia, ma na ma auauna faatasi ai i se aiga o misionare!

I le taeao na sosoo ai ina ua matou taunuu i Milan, na matou autilo atu ai i fafo mai le faamalama o le faletaele. I le auala tele i tuāfale, sa  iai se fale telē na faaleagaina i pomu. Na faapaʻū faafuasei ifo i ai e se vaalele ave pomu a Amerika se pomu na maliliu ai aiga uma lava e toʻa 80 sa nonofo ai iina. I le isi taimi, na misia ai e pomu se falegaosimea ae lavea ai se faleaʻoga ma feoti ai tamaiti e 500. O lea, sa matuā lē fiafia ai tagata o le atunuu i tagata mai Amerika.

Na matuā fiu tagata i taua. Na faapea mai le toatele, afai e toe amataina se isi taua, latou te lē toe ō i fale e lalafi ai mai pomu, ae o le a nonofo i o latou fale ma ki le kesi ma feoti ai iina. Sa matou faamautinoa atu ia i latou e faapea, ua matou ō atu iina e lē o ni sui o le Iunaite Setete po o se isi lava malo faaletagata, ae o sui o le Malo o le Atua lea o le a na faaiua taua uma lava atoa ma mafatiaga ua faapogaia e taua.

I le aai tele o Milan, e na o le tasi lava le faapotopotoga e tusa ma le 20 tagata e feiloai ai i le fale o misionare. E lei iai ni oganuu na faia mo talaʻiga i na taimi, o lea na amata ai ona matou talaʻi i se fale telē lava e nonofo ai tagata. I le faitotoa muamua, na ma feiloai ai ia Mr. Giandinotti, o lē sa manao ina ia tuua e lana avā le lotu, o lea na ia talia ai se tasi o a matou lomiga. O Mrs. Giandinotti, o se fafine loto faamaoni, sa tele ni ana fesili. Na faapea mai o ia, “E ese loʻu fiafia pe a oulua iloa tautala i le gagana Italia, ina ia mafai ai ona oulua aʻoaʻo aʻu i le Tusi Paia.”

E maualuga le faalo o lo latou fale ma e mū itiiti le molī, o lea pe a oo i le po, e na te tuu ai lona nofoa i luga o le laulau ina ia latalata ai i le molī e faitau ai lana Tusi Paia. Sa ia fesili mai, “Afai ou te suesue le Tusi Paia ma oulua, e mafai ona ou alu pea i le lotu?” Na ma taʻu atu ia te ia, e pule lava ia. E alu o ia i le lotu i taeao o le Aso Sa, ae sau i a matou sauniga i le afiafi. Ona oo lea i le tasi aso, sa ia faapea mai, “Ou te lē toe alu i le lotu.”

Na ma fesili atu, “Aisea?”

“Talu ai e latou te lē o aʻoaʻoina le Tusi Paia, ma o lea ua ou maua le upu moni i le suesueina o le Tusi Paia ma oulua.” Na papatisoina o ia ma faia suesuega faale-Tusi Paia ma le toatele o fafine o ē na ō i le lotu i aso uma lava. Mulimuli ane, na ia faamatala mai ia i maʻua e faapea, pe ana faapea na ma fai atu ia te ia e ʻaua le toe alu i le lotu, semanū ua lē toe suesue ma semanū e lē tāitai ona ia aʻoaʻoina le upu moni.

Tofiga Fou

I le taimi na tofia ai i maʻua ma Dorothy faatasi ma isi misionare e toafā i le aai o Italia o Trieste, sa nofoia ai e vaegaʻau a Peretania ma Amerika. Sa na o le toasefulu Molimau sa iai, ae  na tupu lenei fuainumera. Na matou talaʻi i Trieste mo le tolu tausaga, ma ina ua matou tuua le aai, sa iai le ʻau talaʻi o le Malo e toʻa 40, o le toʻa 10 o i latou, o paeonia.

O le isi o ma tofiga na sosoo ai o le aai o Verona, e lei iai se faapotopotoga iina. Ae ina ua uunaia e lotu ia pule o le malo, na aveesea faamalosi ai i maʻua. Na tofia ai i maʻua ma Dorothy i Roma. O inā na ma nofo totogi ai i se potu na faameafaleina, na ma galulue ai i oganuu e latalata i le Vatikana. A o ma iai iina, na alu ai Dorothy i Lepanona e faaipoipo ia John Chimiklis. E toetoe lava 12 tausaga o ma galulue faatasi, ma ua ou matuā misia lava o ia.

I le 1955 na tatalaina ai se aiga fou mo misionare i le tasi vaega o Roma i le auala na taʻua o New Appian Way. O le tasi mai le toafā o le aiga misionare, o Maria Merafina, le teineitiiti lea na tuuina fugalaau i o matou potu i le po na matou taunuu atu ai i Milan. Na faavaeina ai se faapotopotoga fou i lenei vaipanoa o le aai. Ina ua mavae le tauaofiaga faavaomalo i Roma i lena taumafanafana, sa ou maua ai se faaeaga e auai i le tauaofiaga i Nuremberg, i Siamani. Maeu se fiafia ina ua feiloai ma i latou na onosaia le tele o sauāga i le pulega a Hitila!

Toe Foi i le Iunaite Setete

I le 1956, na ou toe foi ai i le Iunaite Setete e ave oʻu aso mālōlō ona o faafitauli tau i loʻu soifua maloloina. Ae e lei aveesea ai loʻu tepa taulai atu pea i le taui o le auauna atu ia Ieova i le taimi nei ma e lē faamutaina i lana lalolagi fou. Sa ou fuafua e toe foi atu i Italia. Ae peitai, sa ma feiloai ma Orville Michael, o lē na auauna i le ofisa ulu o Molimau a Ieova i le lalolagi, i Brooklyn, Niu Ioka. Na ma faaipoipo ina ua mavae le tauaofiaga faavaomalo i le Aai o Niu Ioka i le 1958.

E lei pine lava mulimuli ane, na ma siitia atu ai i Front Royal, i Virginia, o inā na ma olioli ai e auauna faatasi ma se faapotopotoga laitiiti. Sa ma nonofo i se tamaʻi fale i tua o le Maota o le Malo. I le iuga, ia Mati 1960, na tatau ai ona ma toe foi atu i Brooklyn e saili se galuega totogi ina ia mafai ai ona totogi a ma pili. Sa ma galulue i le faamamāina o faletupe eseese i po ina ia mafai ai ona ma tumau pea i le auaunaga faataimi atoa.

Na maliu loʻu tamā a o ma i Brooklyn, ae na maʻi ai foi le tinā o laʻu tane i sina faafitauli laitiiti o le pē o le itu. O lea, na ma filifili ai loa e siitia atu i Oregon ina ia ma latalata atu ai i o ma tinā. Sa maua uma ni a ma galuega faavaitaimi e totogi ma faaauau ai pea i le faiva faapaeonia iina. I le tau e afu ai mea i le 1964, na matou tietie atu ai ma o ma tinā i le isi itu o le atunuu ina ia auai i le fonotaga faaletausaga a le Watch Tower Bible and Tract Society i Pittsburgh, Pennsylvania.

I le taimi o la matou asiasiga i Rhode Island, na faalaeiauina ai i maʻua e se ovasia matagaluega, o Arlen Meier, ma lona faletua ina ia ma ō atu i le laumua o le setete, o Providence, o inā o loo sili atu ona manaomia tele ai ni tagata talaʻi o le Malo. Na uunaia i maʻua e o ma tinā ina ia talia lenei tofiga fou, o lea, ina ua matou foi atu i Oregon, na ma faatauina atu ai le tele o a ma meafale ma ō atu loa.

Toe Ō Atu i le Aʻoga i Kiliata

I le taumafanafana o le 1965, na ma auai ai i se tauaofiaga na faia i Yankee Stadium. Iina na ma talosaga ai mo le Aʻoga i Kiliata e avea o se ulugalii faaipoipo. Ina ua mavae le tusa ma le masina, na faateʻia ai i maʻua ina ua maua vave a ma tusi talosaga ia sa tatau ona toe faafoi mai i totonu o aso e 30. Sa ou popole i le alu i se atunuu mamao ona sa lē lelei le tulaga o le soifua maloloina o Mama. Ae sa ia faamalosiau mai ia te au e faapea: “Faatumu tusi talosaga na. Ia e iloa e tatau lava ona e taliaina pea so o se faaeaga o le auaunaga ua ofoina mai e Ieova!”

O lea na foia ai le mataupu. Na ma faatutumuina pepa ma aauina atu. Maeu se mea na faateʻia ai ina ua maua mai tusi valaaulia mo le vasega lona 42, lea na amata ia Aperila 25, 1966! A o le taimi lena o faia ai le Aʻoga o Kiliata i Brooklyn, Niu Ioka. E itiiti mai i le lima masina mulimuli ane, na faauuina ai le toʻa 106 o i matou ia Setema 11, 1966.

Tofia i Anitenitina

I le lua aso ina ua mavae le faauuga, na matou ō atu ai loa i Anitenitina i se vaalele Peru.  Ina ua matou taunuu i Buenos Aires, na faafeiloaia i matou i le malae vaalele e le ovasia o le lālā, o Charles Eisenhower. Sa ia fesoasoani ia i matou i mea tau i le ofisa o le tiute ma ave atu ai i matou i le lālā. E tasi le aso na teueseina ai a matou mea ma faamautū ai loa; ona amata ai lea o a matou vasega i le aʻoaʻoina o le gagana Sepania. E 11 itula i le aso na matou aʻoaʻoina ai le faa-Sepania mo le uluai masina. I le masina lona lua, e fa itula i le aso na matou aooga ai i le gagana, ma amata ona auai i le faiva i le fanua.

Na matou nonofo i Buenos Aires mo le lima masina, ona tofia lea o i matou i Rosario, o se aai telē i le itu i mātū e tusa ma le fa itula e alu ai i le nofoaafi. Ina ua uma ona auauna ai iina mo le 15 masina, ona aauina atu lea o i maʻua i mātū mamao i Santiago del Estero, o se aai maotua i se toafa vevela. A o ma iai iina, na maliu ai loʻu tinā ia Ianuari 1973. E fa tausaga ou te lei toe vaai lava i ai. Ae o le faamoemoe mautinoa i le toetu atoa ma loʻu iloa lelei o lea ou te auauna i le mea na manao Mama ia ou iai, na fesoasoani e faalototele ai aʻu i loʻu faanoanoa.—Ioane 5:28, 29; Galuega 24:15.

Sa faaleuo tagata i Santiago del Estero, ma sa faigofie ona amataina ni suesuega faale-Tusi Paia. Ina ua ma taunuu atu i le 1968, sa na o le 20 i le 30 tagata na auai i sauniga, ae i le valu tausaga mulimuli ane, sa iai e sili atu i le selau tagata i la matou faapotopotoga. E lē gata i lea, sa iai faapotopotoga fou e lua e i le va o le 25 ma le 50 le ʻau talaʻi i aai tau lata ane.

Toe Foi Atu i le Iunaite Setete

Ona o faafitauli tau i le soifua maloloina, na toe tofia ai i maʻua i le Iunaite Setete e avea o ni paeonia faapito i le 1976—i Fayetteville, i Carolina i Mātū. E toatele tagata e tautatala i le gagana Sepania mai Amerika Tutotonu ma Saute, le Dominican Republic, Puerto Rico, e oo lava i Sepania. E tele a ma suesuega faale-Tusi Paia na faia, ma na oo ina amataina ai se faapotopotoga i le gagana Sepania. E toetoe lava atoa le valu tausaga o ma iai i lena tofiga.

Ae peitai, sa manaomia ona ma latalata atu i le tinā o laʻu tane, o lē ua matuā matua lava ma ua lē atoatoa le malosi. Sa nofo o ia i Portland, i Oregon, o lea na ma maua ai se tofiga fou e ma te ō i le faapotopotoga i le gagana Sepania i Vancouver, i Uosigitone, e lē mamao tele mai Portland. Sa toaitiiti le faapotopotoga i le taimi na ma taunuu atu ai ia Tesema 1983, ae ua ma vaaia nei le toatele o tagata fou.

O Iuni 1996, e atoa ai le 53 o tausaga o laʻu auaunaga faataimi atoa, ae o Ianuari 1, 1996, na atoa ai le 55 tausaga o le auaunaga faataimi atoa a laʻu tane. I le tele o nei tausaga, sa ou maua ai se faaeaga ou te fesoasoani atu ai i le faitau selau o tagata e iloa le poto o le upu moni i le Afioga a le Atua ma tuuina atu o latou ola ia Ieova. O le toatele o i latou ua auauna nei e avea o ni toeaina ma o ni auauna galulue faataimi atoa.

I nisi taimi e fesiligia ai aʻu pe ou te lē o misia le faia o se fanau. O le mea moni, ua faamanuia aʻu e Ieova i le tele o fanau ma fanau a fanau faaleagaga. Ioe, ua faatamaoaigaina, ma tauia loʻu olaga i le auaunaga a Ieova. Ua mafai ai ona ou malamalama i le afafine o Iefata, o lē na faaalu lona olaga i le auaunaga i le malumalu ae lei iai sana fanau ona o lona faaeaga sili i le auaunaga.—Faamasino 11:38-40.

Ou te manatua pea le faia o loʻu tuuina atu ia Ieova a o oʻu laitiiti. O loo olaola pea i loʻu mafaufau i le taimi nei le ata o le Parataiso e pei lava ona iai i lena taimi. O loo taulai pea laʻu vaai ma loʻu loto i le taui o le ola e lē uma i le lalolagi fou a le Atua. Ioe, o loʻu faanaunauga, ia ou auauna ia Ieova, e lē mo na o se 50 tausaga, ae ia oo i le faavavau—i le pulega a lona Malo.

[Ata i le itulau 23]

O Dorothy Craden, o loo tuu ona lima i oʻu tauʻau, ma isi oʻu uso a paeonia i le 1943

[Ata i le itulau 23]

I Roma, i Italia, faatasi ma isi oʻu uso a misionare i le 1953

[Ata i le itulau 25]

O i maʻua ma laʻu tane