Pe e Iai ea se Olaga pe a Mavae le Oti?

E LUA fesili o loo lē maumanatu ai tagata mo le tele o meleniuma: Aisea tatou te ola aʻe ai avea ma tagata matutua ma toe faasolo atu ina feoti? Pe e iai ea se isi ituaiga olaga e ola ai pe a mavae le oti?

O le fesili muamua ua iso ai tagata ona e oo lava i le poto faasaienisi i suesuega faafomaʻi faaonapo nei, i le alualu i luma i mea ua latou mafai ona fai, e lei mafai lava ona latou aumaia se tali moni e faamalieina ai.

O le fesili lona lua e anoanoai le mau tali eseese e faatatau i ai. Peitai, o le tulaga masani lava ia, o tali e faatatau pe e iai se ola pe a mavae le oti, e feteenai, o i latou e talitonu e lē na pau lenei o le olaga tatou te faatalitalia, ma i latou e talitonu maumauaʻi e faapea o le olaga lava lenei e uma pe a oo mai le oti. O le toatele o tagata ia e pei ona taʻua mulimuli, e latou te faapea mai e aunoa ma se faaletonu i o latou manatu e faapea, o le vaitaimi puupuu e ola ai le tagata, e na o le pau lea na te faatalitalia. O le tulaga masani, so o se finauga e lāgā e ese mai ai, o se tali maumauaʻi lava e aumai, “Ia, e leai lava se isi ua toe foi mai le oti ma faamatala mai ia i tatou, a ea?”

E pei lava ona iai i isi foi fesili e tele ai fefinauaiga, e toatele i latou e lei faia se faaiuga—latou te faapea mai e mafai ona latou talitonu i so o se itu. Ae o isi e ono tali mai, atonu e aunoa ma le manatu mamafa i ai, “Tatou faatali ia seʻi oo mai lena taimi!”

O se Fesili ua Leva Ona Iai

O se fesili e faatatau i le ola pe a mavae le oti na muai lāgā pe tusa o le 3,500 tausaga talu ai e Iopu, lē sa lauiloa i atunuu i Sasaʻe ona o lona onosai i taimi o puapuaga. O le auala lenei na faaupu ai le fesili a Iopu: “A o le tagata e oti o ia ma taatia; e to foi lana mānava ona lē toe iai lea o ia. E pei ona pe le suāvai nai le sami, pe mate foi le vaitafe ma ua matutu, ua faapena foi ona taoto le tagata ae lē toe tulai . . . Afai e oti le tagata, e toe ola mai ea o ia?”—Iopu 14:10-14, New International Version.

Peitai e lē na o Iopu na fai ana sailiiliga e faatatau i le olaga pe a mavae le oti. Ua aumaia e le Encyclopædia of Religion and Ethics se faamatalaga e faamalamalamaina ai i lalo o le ulutala “Le Tulaga o Ē ua Oti” (State of the Dead): “E leai se mataupu e fesootai atu ma lona olaga faaagaga o loo sili ona mamafa i le mafaufau o le tagata nai lo lona tulaga pe a oti. [So o se tagata lava] mai vaipanoa uma o le lalolagi e masani lava e manino ma malamalama i le lalolagi o agaga—le olaga iina, o ona uiga, o ona laufanua—ma ua faaalia ai i lenei mea le aafia loloto ai i lenei mataupu, o le ola pe a mavae le oti. O le lautele o le salalau atu o le fefe i ē ua feoti, ua faasino atu lea i le mea moni e talitonu tagata o loo ola pea i se isi mea. Ua aveesea e le oti le malosi; e manino lava lena; peitai pe e lē o iai nisi malosi e mafai ona iai, ma pe e lē mafai e nei malosi ona faaalia mai i ni auala e faigata ona iloa ma lililo? Pe sa talitonu muamua tagata i se agaga, solu, po o se aitu, e alu ese mai le tino, pe e leai foi, ae o loo iai mafuaaga e talitonu ai latou te manatu i tagata oti o loo faaauau pea ona ola i se isi olaga.”

Atonu e ono fetaui ia te oe se vaega se tasi o vaega e tolu e pei ona taʻua i luga: le lē mautinoa po o le ā e tupu pe a mavae le oti; le talitonu e iai se isi ola pe a mavae le oti; po o le talitonu foi ona pau lava lenei o le olaga. Po o le ā lava le tulaga o iai, matou te valaaulia oe e iloilo ma le faaeteete le mataupu o loo mulimuli mai. Tagai i ai pe e te mātauina ai ni faamaoniga manino mai le Tusi Paia e mafai ona ola fiafia pe a mavae le oti, o le a faapefea ona tupu lenei mea, i fea, ma o afea.