Olioli ia Ieova e ui i Tofotofoga

E PEI ONA FAAMATALAINA E GEORGE SCIPIO

Ia Tesema 1945, sa faataotolia ai aʻu i se potu o le falemai, ua matuā pē atoa loʻu tino seʻi vaganā ai oʻu lima ma oʻu vae. Sa ou manatu o le tulaga lea ua ou oo i ai e mo na o sina taimi, ae sa taumate lava e isi faapea e lē toe mafai lava ona ou savali. Pagā se tulaga faigata mo se talavou malosi e na o le 17 tausaga le matua! Ou te lei fia talia sea ituaiga o manatu. E tele ni aʻu fuafuaga na fai, e aofia ai ma se malaga i Egelani faatasi ma loʻu pule i le galuega i le tausaga e sosoo ai.

SA AAFIA aʻu i se mala o le faamaʻi pipili lea sa pepesi i lo matou motu, o St. Helena. Na maliliu ai tagata e toʻa 11 ma tuua ai le anoanoai o isi tagata ua lē atoatoa le malosi o o latou tino. A o oʻu taoto i le moega, sa tele lava se taimi ou te mafaufau ai i loʻu olaga puupuu ma loʻu lumanai. A o oʻu faia faapena, sa amata ai ona ou iloa e faapea, e ui lava i oʻu puapuaga, ae sa iai se mafuaaga na ou olioli ai.

Se Amataga Faatauvaa

I le 1933 ina o lima oʻu tausaga, na maua ai e loʻu tamā o Tom, o ia o se leoleo ma o se tiakono i le Lotu Papatiso ni tusi lapopoa mai ni Molimau a Ieova se toalua. O i laua o ni faievagelia faataimi atoa, po o ni paeonia, o ē na asiasi atu i le motu mo sina taimi puupuu.

O le tasi o tusi, sa faaigoaina, The Harp of God. Sa faaaogaina e loʻu tamā lea tusi e suesue ai le Tusi Paia ma lo matou aiga ma nisi o tagata loto fiafia. O se mataupu loloto sa faigata ona mafaufau i ai, ma sa itiiti lava soʻu malamalama i ai. Ae ou te manatuaina sa ou faailogaina i laʻu kopi o le Tusi Paia mau uma na matou talanoaina. Sa lei pine ae iloa e loʻu tamā e faapea, o mea ia na matou suesueina, o le upu moni lea ma sa ese mai i mea sa ia talaʻi atu i le Lotu Papatiso. Sa amata ona ia taʻu atu i isi e uiga i lea mea ma aʻoaʻo atu mai le pulelaa e faapea e leai se Tolutasi, leai se afi i seoli, ma e leai se  solu e ola pea. O lenei mea sa tupu ai se vevesi i le falesa.

Mulimuli ane, i se taumafaiga ina ia faatoafilemu le mataupu, na tālo ai se fonotaga a le lotu. Na lāgā ai se fesili e faapea: “O ai e tutū mo le Lotu Papatiso?” O le toatele lava sa latou faia faapea. O le isi fesili na fai atu e faapea: “O ai e tutū mo Ieova?” Pe tusa ma le toʻa 10 pe toʻa 12 na faia faapea. Na faatonuina loa i latou na ina ia tuua le falesa.

O le amataga faatauvaa lena o se lotu fou i St. Helena. Na faafesootai atu e loʻu tamā le ofisa ulu o le Sosaiete o le Olo Matamata i le Iunaite Setete ma talosaga atu mo se masini fonokalafi e mafai ona ta ai lauga faale-Tusi Paia sa tapue, mo le lautele. Sa faailoa atu ia te ia e faapea, e telē nauā le masini e faigata ona auina atu i St. Helena. Sa auina atu se masini laitiiti, ma sa lei pine ae ota mai e uso isi masini e lua. Sa latou savavali faataamilo i le motu pe na tietie foi i asini, e faaooina atu le feau i tagata.

A o salalau atu le feau, sa faapea foi ona salalau atu ma teteega. I laʻu aʻoga, sa usu ai e tamaiti le pese e faapea: “Ō mai tagata uma, ō mai tagata uma, e faalogologo i le faaili e ta mai i le laau pese a Tommy Scipio!” Sa avea lenei mea o se tofotofoga matuia mo aʻu, o se tamaitiiti aʻoga o loo manao ina ia talia mai e ana aumea. O le ā na fesoasoani ia te au e tumau ai?

I lo matou aiga toatele—e toaono tamaiti—sa faia e lē aunoa la matou suesuega faale-Tusi Paia i le aiga. Sa matou faitauina faatasi foi le Tusi Paia i taeao uma a o lei faia la matou ʻaiga o le taeao. E lē taumatea, sa avea lenei faiga o se meafaigaluega aogā sa fesoasoani i lo matou aiga ina ia faaauau pea ona faamaoni i le upu moni i le faagasologa o tausaga. Sa ou mauaina totino se naunau mo le Tusi Paia a o oʻu laitiiti, ma a o faagasolo tausaga, sa ou tausisia ai pea le masani o le faitauina e lē aunoa o le Tusi Paia. (Salamo 1:1-3) E oo ane i le taimi na ou tuua ai le aʻoga ina ua 14 oʻu tausaga, ae ua mauaa ona faavaeina o aʻu i le upu moni, ma sa iai i loʻu loto le mataʻu ia Ieova. O le mea lenei na mafai ai ona ou olioli ia Ieova e ui lava i na tofotofoga.

Isi Tofotofoga ma Mea na Olioli Ai

A o oʻu taoto i lena moega ma le maʻi ma mafaufau e uiga i uluai tausaga ma oʻu faamoemoega mo le lumanai, sa ou iloa mai aʻu suesuega o le Tusi Paia e faapea, o lenei maʻi e lē o se tofotofoga po o se faasalaga mai le Atua. (Iakopo 1:12, 13) Ae peitai, o le maʻi pipili sa avea o se tofotofoga ogaoga, ma e tumau pea ia te au i loʻu olaga atoa.

Ina ua toe maua loʻu malosi, sa tatau ona ou faamasani e toe savali. Sa lē mafai foi ona toe faagaoioia nisi o maso o oʻu ogalima. Sa ou lē iloa pe na faafia ona ou paʻū i le aso. Ae, ona o le tatalo faatauanau ma taumafaiga faifai pea, e oo ane i le 1947, ua mafai ona ou savali e faaaogā ai se tootoo.

I lena taimi na ulufia ai aʻu i le alofa i se tamaitai talavou e igoa ia Doris, o lē sa tutusa o ma talitonuga faalotu. Sa fai lava si o ma laiti e mafaufau ai i se faaipoipoga, ae sa uunaia aʻu e le faanaunauga ia faaleleia atili laʻu savali. Sa ou tuua foi laʻu galuega ona sa lē lava le totogi e tausia ai se avā, ma na faatuina ai loʻu lava fale fainifo, lea sa faia mo le isi lua tausaga. Na ma faaipoipo i le 1950. E oo atu i lena taimi ua lava le tupe na ou maua e faatau ai se tamai taavale. O lea la ua mafai ai ona ou ave uso i sauniga ma i le auaunaga i le fanua.

 Ni Agaigai i Luma Faatiokarate i le Motu

I le 1951, na auina mai ai e le Sosaiete lo latou uluai sui ia i matou. O ia lea o Jacobus van Staden, o se alii talavou mai Aferika i Saute. Na faatoʻā ma siitia atu lava i se fale tele manaia, o lea sa mafai ai ona matou nonofo faatasi ma ia mo le tausaga atoa. Ona sa fai laʻu lava pisinisi, o lea, sa tele ai taimi na matou ō faatasi ai i le galuega talaʻi, ma na tele se toleniga tāua na ou maua mai ia te ia.

O Jacobus, po o Koos lea sa matou faaigoaina ai o ia, sa ia faamaopoopoina sauniga e lē aunoa a le faapotopotoga lea sa matou fiafia uma lava e auai atu i ai. Sa iai so matou faafitauli tau femalagaaiga ona sa na o le lua lava taavale sa iai mo tagata loto fiafia uma. O le auala e gaoā ma aʻega, ma sa laitiiti lava ni auala laulelei i lena taimi. O lea, sa avea o se taumafaiga fitā le aveina o tagata uma i sauniga. O isi sa amata ona savavali a o taeaopo lava. Sa ou aveina i laʻu tamai taavale ni tagata se toatolu ma tuu i se mea e fai sina mamao atu i le auala. Sa latou feosofi i fafo ma toe faaauau ona savavali. Sa ou toe liliu atu ma toe avatu foi le isi toatolu ma tuu i se mea e mamao atu, ma toe foi e aumai isi. O lenei faiga, na iu ai ina taunuu tagata uma lava i le sauniga. Pe a maeʻa foi le sauniga, e matou te toe faia ai foi le taualumaga lava lea e tasi ina ia oo uma ai tagata i o latou aiga.

Sa aʻoaʻoina foi i matou e Koos i le auala e avatu ai taulimaga uigā i aiga. Sa tele ni mea lelei na matou tofo i ai ma o nisi foi mea sa faalēlelei. Ae sa sili mamao atu lo matou olioli na maua i le faiva i le fanua e ui i tofotofoga uma na faapogaia e tagata tetee i la matou galuega talaʻi. I se tasi taeao, sa ma galulue ai ma Koos. A o ma agaʻi atu i se fale, na ma faalogoina se leo i totonu o le fale. O se tamaloa sa ia faitauina leotele le Tusi Paia. Sa mafai ona ma lagonaina ia upu masani ia e i le Isaia mataupu 2. E oo loa lana faitau i le fuaiupu e 4, ae ma tuʻituʻi atu loa. O se tamaloa matua e faaleuo na ia valaaulia i maʻua i totonu o le fale, ma na ma faaaogā le Isaia 2:4 e faamatala atu ai ia te ia le tala lelei o le Malo o le Atua. Na amataina ai se suesuega faale-Tusi Paia ma ia e ui lava sa nofo o ia i se nofoaga e matuā faigata ona uia. Sa tatau ona ma faimalaga atu agaʻi i lalo o se aʻega, ma sopoia ai se alia e ui i luga o se auala maa ma toe āʻea foi se isi aʻega, ma faaifoifo atu ai i lalo i lona fale. Ae sa aogā lena taumafaiga. Na talia e lenei tamā matua lotomaulalo le upu moni ma na papatisoina o ia. Ina ia mafai ona oo atu i sauniga, sa savali atu o ia i ni tootoo se lua i se nofoaga e mafai ona ou aveina ai o ia i le taavale mo le isi vaega o totoe o le auala. Mulimuli ane, na maliu o ia a o avea pea o se Molimau faamaoni.

Na tetee le komesina o leoleo i la matou galuega ma faamataʻu mai pea faapea, o le a toe faafoi atu Koos. E faatasi i le masina ona ia valaaulia mai Koos mo ni suesuega. O le mea moni, ona o le tali saʻo atu pea o Koos ia te ia mai le Tusi Paia, sa avea o se mea na sili atu ai ona matuā ita o ia. O taimi uma lava sa ia lapataia ai Koos e tatau ona aua neʻi toe talaʻi, o taimi uma foi na e avatu ai se molimau ia te ia. Sa faaauau pea ona ia tetee i le galuega e ui lava ua leva ona alu ese Koos mai St. Helena. O le komesina, o se tamaloa lapoa ma tino malosi, na faafuasei lava ona maʻi ma oo ina matuā paeʻe. Sa lē iloa e fomai po o le ā le mea na tupu ia te ia. O le iuga, na ia alu ese mai le motu.

Papatisoina ma Mautū le Agaigai i Luma

Ina ua mavae le tolu masina talu ona iai Koos i le motu, sa ia manatu ai, ua talafeagai ona ia faia se sauniga mo le papatisoga. Sa avea o se faafitauli le tau sailia o se vai taele talafeagai. Na matou mafaufau ai e eliina se pu telē ma faasimā, ma laʻu i ai vai e faatumu ai. I le po a o lumanai le papatisoga, sa timuga ai ma e oo atu i le taeao na sosoo ai, sa matou lagona le matuā fiafia i le iloa ua tumu le pu i vai e oo i augutu.

I le taeao o lena Aso Sa, na fai ai e Koos le lauga o le papatisoga. Ina ua ia talosaga atu i sui papatiso e tutulai mai, e toʻa 26 i matou na tutulai e tali atu i fesili masani mo le papatisoga. Sa avea o se faaeaga mo i matou le avea o uluai Molimau i le motu na papatisoina. Sa avea lena aso ma aso sili ona fiafia i loʻu olaga, talu ai sa avea pea o se popolega ia te au le oo mai o Amaketo ae ou te lei papatiso.

Na iu ina faavaeina ai faapotopotoga e lua, o le tasi i Levelwood ma le tasi i Jamestown. I vaiaso taitasi, e faimalaga atu ai le toatolu po o le toafa o i matou mo le valu maila [13 kilomita] i  le tasi faapotopotoga e faia le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate ma le Sauniga o le Auaunaga i le afiafi o le Aso Toonai. Pe a maeʻa le auaunaga i le fanua i le taeao o le Aso Sa, ona matou toe foi lea, ma toe faia lava na sauniga, faapea ma le Suesuega o Le Olomatamata, i la matou lava faapotopotoga i le afiafi ma le po. O lea, sa faatumuina a matou faaiuga o vaiaso i galuega faatiokarate e olioli ai. Sa ou moomoo lava e galue faataimi atoa i le galuega talaʻi, ae ona sa iai loʻu aiga e tatau ona tausia. O lea i le 1952, na ou toe foi ai i le auaunaga faalemalo i le avea o se fomai nifo.

I le 1955, na amata ai ona asiasi mai i le motu i tausaga taitasi sui femalagaai o le Sosaiete, o ovasia matagaluega, ma sa matou nonofo ma i latou i loʻu fale mo nisi taimi o a latou asiasiga. Sa avea i latou o se taaʻiga lelei i lo matou aiga. I le taimi lava foi lena na ou maua ai se faaeaga o le faia o se sao i le faaaliga o ata tifaga e tolu a le Sosaiete i le motu atoa.

Le Fonotaga Fiafia o le Finagalo Tauatua

I le 1958, na ou toe faamavae ai mai laʻu galuega i le malo ina ia mafai ai ona auai i le Fonotaga Faava-o-atunuu o le Finagalo Tauatua na faia i Niu Ioka. O lena fonotaga sa avea o se mea e sili ona tāua i loʻu olaga—o se avanoa na ou maua ai ni mea se tele ou te olioli ai ia Ieova. Ona o le leai o ni auala e femalagaai ai e lē aunoa i le motu, na matou ō ese ai mai le motu mo le lima ma le ʻafa masina. E valu aso na faia ai le fonotaga, ma o polokalame sa faia e amata mai i le iva i le taeao seia oo i le iva i le po. Ae ou te lē vaivai lava, ma sa ou vaavaai atu pea i luma i aso taitasi o le fonotaga. Sa ou maua le faaeaga na avea ai aʻu ma sui o St. Helena i le polokalame e lua minute. O le tautala atu i luma o se motu o tagata e matuā toatele i Yankee Stadium ma Polo Grounds, sa avea o se mea e mogea ai le tino.

O le fonotaga na faamalosia ai laʻu faaiuga ou te paeonia. Ae maise lava le lauga lautele, “Ua Pule le Malo o le Atua—Po ua Lata Mai ea le Iuga o le Lalolagi?,” sa avea o se faalaeiauga faapitoa mo aʻu. Ina ua maeʻa le fonotaga, sa matou asiasi atu i le ofisa ulu o le Sosaiete i Brooklyn ma asiasi maimoa ai i le falegaosimea. Sa ou talanoa atu ai i le uso o Knorr, le peresitene o le Sosaiete o le Olo Matamata i lena taimi, e uiga i le agaigai i luma o le galuega i St. Helena. Na ia faapea mai, e fia asiasi atu o ia i le motu i se aso. Na matou ō atu ma avatu lipine na pueina ai lauga uma faapea ma le tele o ata gaoioi o le fonotaga ina ia matamata ai aiga ma uo.

Ausiaina le Sini o le Auaunaga Faataimi Atoa

Ina ua ou toe foi atu, na toe ofoina mai foi laʻu galuega na ou iai muamua i le malo, ona sa leai se fomai nifo i le motu. Ae peitai, sa ou faamatala atu i ai e faapea, ua ia te au le faanaunauga e ulu atu i le faiva faataimi atoa. Ina ua mavae le tele o fetuutuunaiga, sa ou ioe ai e faigaluega mo aso e tolu o le vaiaso, ae ua maualuga atu le totogi na i lo o le taimi a o ou faigaluega mo aso e ono o le vaiaso. Na mautinoa lava le moni o fetalaiga a Iesu: ‘A ia outou muai saili [pea] le malo ma le amiotonu a le Atua; ona faaopoopoina atu lea o ia mea uma ia te outou.’ (Mataio 6:33) Sa lē faigofie pea mo aʻu ona faimalaga atu i auala aʻega o le motu i oʻu vae ua vāivai. E ui lava i lena tulaga, ae sa ou paeonia pea mo le 14 tausaga, ma sa mafai ona ou fesoasoani atu i le toatele o uso ā tagata i le motu e aʻoaʻo le upu moni—e mautinoa lava o se pogai lea o le olioli tele.

I le 1961, na mananao ai le malo e auina atu aʻu i le Motu o Fiti ou te aʻoga fua ai mo le lua tausaga ina ia avea ai aʻu ma fomai nifo ua agavaa atoatoa. Sa latou ofo mai foi e mafai ona ou alu ma ave loʻu aiga. Sa avea o se ofo na tofotofoina ai aʻu, ae ina ua uma se iloiloga loloto, na ou teena ai le ofo. Ou te lei manao e tuua le auuso mo se taimi umi ma lafoaia ai le faaeaga o le galulue faatasi ma i latou. Sa sili ona ita le alii ofisa sinia o le falemai lea na ia fuafuaina lenei malaga. Na faapea mai o ia: “Afai o lou manatu ua lata tele mai le iuga, e mafai lava ona e faaaogā le tupe o le a e maua i le taimi lenei.” Ae sa tumausalī pea laʻu faaiuga.

I le tausaga na sosoo ai, na valaaulia ai aʻu ina ia ou auai i le Aʻoga o le Faiva o le Malo na faia i Aferika i Saute mo le tasi le masina, e toleni ai ovasia mo le faapotopotoga. Na tuuina mai ai ia i matou faatonuga matuā tāua na fesoasoani ia i matou e faatinoina ai ma le matuā uigā o matou tofiga i le faapotopotoga. Ina ua uma le aʻoga, na ou maua ai se isi toleniga atili e ala i lo ma galulue faatasi ma se ovasia femalagaai. Ona ou auauna  loa lea i faapotopotoga e lua i le motu o St. Helena mo le sili atu i le sefulu tausaga e avea o se ovasia matagaluega fesoasoani. I lena taimi, sa oo ai ina iai foi isi uso agavaa, ma sa faia ai loa se faatulagaga e feauauai.

I lena taimi, na matou siitia ai mai Jamestown i Levelwood, o iina sa sili ona manaomia tele ai se fesoasoani, ma na matou nonofo ai iina mo le sefulu tausaga. I lena taimi, sa ou matuā galue mamafa ai i itu uma e lua—o le avea o se paeonia, galue i le malo mo aso e tolu o le vaiaso, ma faia se tamai pisinisi, o se faleoloa sa faatau ai meaʻai. E lē gata i lena, sa ou auai foi i mataupu fai a le faapotopotoga, sa ma tausia foi ma laʻu avā se aiga e toʻafā la ma fanau ua matutua. Ina ia mafai ona gafatia, na ou tuua ai laʻu galuega e tolu aso, faatau atu le faleoloa, ma ave loʻu aiga atoa i Cape Town, i Aferika i Saute, mo se malologa e tolu masina. Ona matou siitia atu loa lea i le motu o Ascension ma nonofo ai iina mo se tausaga. Talu mai lena taimi, sa mafai ai ona matou fesoasoani atu i le toatele o tagata ina ia maua le poto saʻo o le upu moni o le Tusi Paia.

Ina ua matou toe foi atu i St. Helena, na matou toe siitia atu ai i Jamestown. Na matou fausia se fale e sosoo atu i le Maota o le Malo. Ina ia maua mea faaletino, na ma fausia ai ma loʻu atalii o Ioane se taavale aisakulimi mai se loli o le ituaiga o le Ford, ma na matou faatauina atu ai aisakulimi mo le lima tausaga na sosoo ai. E lei pine lava talu ona amata le pisinisi, ae tupu loa se faalavelave faafuasei ia te au i le taavale. Na mafuli le taavale ma maua ai oʻu vae. O le iuga, na oo ina pepē uma ai neura o oʻu vae i lalo ifo o oʻu tuli, ma na alu le tolu masina faatoʻā toe maua loʻu malosi.

Faamanuiaga Tautele i Aso ua Mavae ma le Lumanai

I le faagasologa o tausaga, na matou maua ai le tele o faamanuiaga—o isi na mafuaaga atili mo le olioli. O le tasi o nei faamanuiaga, o la matou malaga i Aferika i Saute ina ia auai i se fonotaga a le atunuu i le 1985, ma ia asiasi atu i le aiga Peteli fou, lea sa fausia i lena taimi. O le isi, o le faia o se sao itiiti ma loʻu atalii o Ioane i le faatuina o se Maota Fono matagofie e latalata i Jamestown. Ua ma fiafia foi ona o le toatolu o la ma fanau tama o loo auauna o ni toeaina, ma e toatasi le atalii o se tasi o la ma fanau o loo auauna i le fale Peteli i Aferika i Saute. Ma o le mea moni, ua matou mauaina le olioli ma le lotomalie mai le fesoasoani atu i le toatele o tagata e mauaina le poto saʻo mai le Tusi Paia.

E lē tele se fanua mo la matou faiva, e tusa na o le 5,000 tagata. Ae peitai, o le galueaiina pea lava pea o le oganuu, ua maua ai iuga lelei. E toaitiiti lava ni nai tagata e faaalia le lē migao ia i matou. Ua lauiloa St. Helena i le faaleuo o tagata, ma o le a talileleia lava oe i so o se mea e te alu i ai—pe savali i le auala pe tietie atu foi i lau taavale. E tusa ai ma loʻu iloa, o le tele o lou iloa lelei o tagata, o le faigofie foi lena o lou molimau atu ia i latou. I le taimi nei, ua 150 le au talaʻi, e ui lava o le toatele ua ō atu i isi atunuu.

Ona ua matutua uma la ma fanau ma ua ō ese atu, o lea foi ua toe na o i maʻua ma laʻu avā ina ua mavae le 48 tausaga talu ona ma faaipoipo. O lona alofa faamaoni ma lana lagolagosua i le faagasologa o tausaga, ua avea o se fesoasoani ia te au e faaauau ai ma le olioli e auauna atu ia Ieova e ui lava i tulaga faigata. Ua tauau ina fāi atu lo ma malosi faaletino, ae ua faafouina pea lo ma malosi faaleagaga i aso taitasi. (2 Korinito 4:16) O aʻu, ma loʻu aiga ma uo, o loo matou vaavaai atu i luma i se lumanai matagofie o le a toe faafoisia mai ai loʻu malosi faaletino i se tulaga e sili atu na i lo o le taimi a o 17 oʻu tausaga. O loʻu moomooga sili, o le olioli lea i vala uma i le tulaga lelei atoatoa, ma o le sili o na mea, o le auauna atu lea i lo tatou Atua alofa ma o loo silasila mai, o Ieova, ma lana Tupu o loo pule o Iesu Keriso, e oo i le faavavau.—Neemia 8:10.

[Ata i le itulau 26]

O George Scipio ma nisi o ona atalii e toatolu o ē o loo auauna o ni toeaina

[Ata i le itulau 29]

O George Scipio ma lona faletua, o Doris