Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

“Ina Iloa ia e Lē Faitau”

“Ina Iloa ia e Lē Faitau”

“Ina Iloa ia e Lē Faitau”

“Pe a iloa foi e outou le mea e inosia e faatafunaina aʻi, . . . ua tu i le mea paia, . . . o e o i Iutaia i ia ona po, ia latou sosola i mauga.”—MATAIO 24:15, 16.

1. O le ā le iuga o le lapataiga lea na avatu e Iesu e pei ona maua i le Luka 19:43, 44?

O LO tatou nofouta i se mala o loo faaloloʻi mai e mafai ai ona tatou gaoioi e alofia. (Faataoto 22:3) Seʻi faaāta la i le mafaufau le tulaga sa iai Kerisiano i Ierusalema ina ua uma ona osofai ane autau a Roma i le 66 T.A. Sa lapataia e Iesu faapea o le a siomia ma faaumatia le aai. (Luka 19:43, 44) O le toatele o tagata Iutaia sa latou lē amanaia o ia. Peitai sa utagia e ona soo lana lapataiga. O le iuga, na faasaoina ai i latou mai le mala i le 70 T.A.

2, 3. Aisea e tatau ai ona tatou naunau i le valoaga a Iesu lea o loo faamauina i le Mataio 24:15-21?

2 I se valoaga e iai ma ni ona faatatauga mai ia i tatou i aso nei, sa otooto mai ai e Iesu se faailoga tuufaatasi lea e aofia ai taua, oge, mafuie, faamaʻi, ma sauāga i Kerisiano o loo talaʻia le Malo o le Atua. (Mataio 24:4-14; Luka 21:10-19) Sa taʻua foi e Iesu se faailo o le a fesoasoani i ona soo latou te iloa ai ua lalata mai le iuga—o se ‘mea inosia e faatafunaina aʻi o loo tu i le mea paia.’ (Mataio 24:15) Seʻi o tatou toe iloiloina na upu uigā ina ia vaai pe mafai faapefea ona aafia ai o tatou ola i le taimi nei ma i le lumanai.

3 Ina ua uma ona otooto mai le faailoga, ona fetalai lea o Iesu: “Pe a iloa foi e outou le mea e inosia e faatafunaina aʻi, na fai mai ai e le perofeta o Tanielu, ua tu i le mea paia, (ina iloa ia e lē faitau), o e o i Iutaia i ia ona po, ia latou sosola i mauga; o le ua i luga o le fale, aua neʻi alu ifo ia e ave se mea ai lona fale; o le ua i le vao foi, aua neʻi foi atu e ave ona ofu. Oi talofa foi i fafine totō, ma ē failele i ia ona po. A ia outou tatalo ina neʻi outou sosola i le tau maalili, po o le sapati. Auā o ia ona po e oo ai le puapuaga tele, e leai sona tusa talu le amataga o le lalolagi.”—Mataio 24:15-21.

4. O le ā e faaalia ai sa iai se faataunuuga o le Mataio 24:15 i le uluai senituri?

4 O faamatalaga a Mareko ma Luka o loo aumaia ai ni auiliiliga faaopoopo o le faamatalaga. A o faaaogā e Mataio le fuaitau “ua tu i le mea paia,” ae o loo faapea mai le Mareko 13:14 “ua tu i le mea e le tatau ai.” O loo faaopoopo mai e le Luka 21:20 fetalaiga a Iesu: “A iloa e outou ua siosiomia Ierusalema i ʻau o le taua, ia outou iloa i lea aso ua latalata lona faatafunaina.” Ua fesoasoani lenei ia i tatou e iloa ai, o le uluai faataunuuga sa aofia ai le osofaiga a Roma ia Ierusalema ma lona malumalu—le mea sa paia i tagata Iutaia ae sa lei toe avea o se mea paia ia Ieova—lea na amata i le 66 T.A. O le faatafunaina atoatoa na oo mai lea ina ua faaumatia e autau a Roma e lē gata o le aai, ae faapea foi ma le malumalu i le 70 T.A. O le ā “le mea inosia” sa iai i tuā iina? Ma na faapefea ona ‘tu i le mea paia’? O tali i nei fesili o le a fesoasoani e faamanino ai le faataunuuga i ona po nei.

5, 6. (a) Aisea sa manaomia ai e le au faitau a le Tanielu mataupu e 9 le faaaogā o le tomai e iloa ai? (e) Na faapefea ona faataunuu le valoaga a Iesu e faatatau i “le mea inosia”?

5 Sa uunaia e Iesu le au faitau ina ia faaaogā le tomai e iloa ai. Le au faitau o le ā? E foliga mai, o ē faitauina le mataupu e 9 o le Tanielu. Iina tatou te maua ai se valoaga o loo faailoa mai ai le taimi e aliai mai ai le Mesia ma o loo muai taʻua ai faapea o le a “fasiotia” o ia pe a mavae tausaga e tolu ma le ʻafa. Ua faapea mai le valoaga: “E i ai foi i le itu o le malumalu mea e inosia e faatafunaina aʻi, seia oo i le iuga o le mea ua tuu pule i ai, ma ua faaoo i le na te faatafunaina.”—Tanielu 9:26, 27; tagai foi i le Tanielu 11:31; 12:11.

6 Sa manatu tagata Iutaia e faatatau atu lenei valoaga i le faaleagaina o le malumalu e Antiochus IV i le tusa o le 200 tausaga muamua atu. Ae peitai, e ese se isi mea na faasino atu e Iesu, ma uunaia ai le faaaogā o le tomai e iloa ai auā o lea e lei aliali mai “le mea inosia” ina ia tu i “le mea paia.” E manino mai sa faasino atu fetalaiga a Iesu i le autau a Roma lea na ō ane i le 66 T.A. ma a latou fuʻa iloga. O na fuʻa, ua leva ona faaaogā, sa pei o ni tupua ma sa inosia e tagata Iutaia. * Ae o anafea na latou ‘tutū ai i le mea paia’? Na tupu lena mea ina ua osofaia e autau a Roma, faatasi ma a latou fuʻa, Ierusalema ma lona malumalu, lea sa manatu i ai tagata Iutaia o ni mea e paia. Sa oo foi ina amata ona eli e autau a Roma lalo o le pa sa siʻo ai le lotoā o le malumalu. O le mea moni, o le mea ua leva ona inosia o lea ua tu nei i le mea paia!—Isaia 52:1; Mataio 4:5; 27:53; Galuega 6:13.

“Le Mea Inosia” i Ona Po Nei

7. O le ā le valoaga a Iesu lea ua faataunuuina i o tatou taimi?

7 Talu mai le Taua Muamua a le Lalolagi, ua tatou vaaia ai le faataunuuga tele o le faailoga na taʻua e Iesu lea o loo faamauina i le Mataio mataupu e 24. Peitai, seʻi manatu i ana fetalaiga: “Pe a iloa foi e outou le mea e inosia e faatafunaina aʻi, . . . ua tu i le mea paia, . . . o e o i Iutaia i ia ona po, ia latou sosola i mauga.” (Mataio 24:15, 16) E tatau ona iai se faataunuuga o lenei vala o le valoaga i o tatou foi taimi.

8. Ua faapefea ona faamatalaina e Molimau a Ieova mo le tele o tausaga “le mea inosia” i ona po nei?

8 I le faaalia o le mautinoa o auauna a Ieova faapea o le a faataunuu lava lenei valoaga, sa taulaʻi atu i ai le Watchtower o Ianuari 1, 1921, i se talanoaga e fesootai ma mea na tutupu i Sasaʻe Tutotonu. Mulimuli ane, i lona lomiga o Tesema 15, 1929, i le itulau e 374, na taʻua maʻoti ai e le Watchtower e faapea: “O mea uma ua faia e Malo Sosoo, e agaʻi atu i le tataʻi ese o manatu o tagata mai le Atua ma Keriso, ma o lea ua avea ai ma mea e faatafunaina aʻi, o le galuega a Satani, ma o se mea inosia i le silafaga a le Atua.” O lea la, i le 1919 na aliai mai ai “le mea inosia.” Mulimuli ane, na suia atu Malo Sosoo i Malo Aufaatasi. Ua leva ona faaalialia e Molimau a Ieova faapea, o nei faalapotopotoga a tagata mo le aumaia o se filemu, o mea inosia ia i le silafaga a le Atua.

9, 10. Na faapefea i se malamalamaga muamua atu e uiga i le puapuaga tele ona aafia ai lo tatou malamalamaga e faatatau i le taimi e tu ai “le mea inosia” i le mea paia?

9 O le mataupu na muamua atu sa otooto ai se faamaninoga o le tele o vaega o le Mataio mataupu e 24 ma le 25. Pe e talafeagai ona faia sina faamaninoga e faatatau i ‘le mea inosia ua tu i le mea paia’? E foliga mai e talafeagai. Ua faafesootaia vavalalata e le valoaga a Iesu le “tu i le mea paia” ma le pā mai o le “puapuaga” na valoia. O lea, e ui ua leva ona iai “le mea inosia,” ae o le sootaga i lona “tu i le mea paia” ma le puapuaga tele e tatau ona aafia ai o tatou manatu. E faapefea?

10 I se tasi taimi sa iai i tagata o le Atua le malamalamaga faapea o le vaega muamua o le puapuaga tele na amata i le 1914 ae o le vaega faaiu o le a oo mai i le taua o Amaketo. (Faaaliga 16:14, 16; faatusatusa i le Watchtower, Aperila 1, 1939, itulau 110.) Ua mafai ai la ona tatou malamalama i le mafuaaga na manatu ai i se tasi taimi faapea o le “mea inosia” i aso e gata ai sa tatau ona tu i le mea paia i le taimi lava na maeʻa ai le Taua Muamua a le Lalolagi.

11, 12. I le 1969, o le ā le vaaiga na toe fetuunai sa tuuina mai e uiga i le puapuaga tele?

11 Ae peitai, i tausaga mulimuli ane na oo ina suia o tatou manatu i tulaga o mea. I le Aso Tofi, Iulai 10, 1969, i le Fonotaga Faava-o-atunuu, “Filemu i le Lalolagi” sa faia i le aai o Niu Ioka, na tauaaoina ai e F. W. Franz, o lē na avea ma sui peresitene o le Watch Tower Bible and Tract Society i lena taimi, se lauga e sili ona mataina. I le toe autaluina o le malamalamaga sa iai muamua e faatatau i le valoaga a Iesu, na faapea mai F. W. Franz: “Sa tuuina atu le faamalamalamaga faapea na amata le ‘puapuaga tele’ i le 1914 T.A. ma sa lē faatagaina e faataunuu atoatoa i lena taimi ae na taofia e le Atua le Taua Muamua a le Lalolagi ia Novema o le 1918. E faasolo mai i lena taimi, sa faataga ai e le Atua se taimi e tovā aʻi, mo galuega a lana vaega totoe faauuina o Kerisiano filifilia a o ia lei faatagaina le toe amataina o le vaega faaiu o le ‘puapuaga tele’ i le taua o Amaketo.”

12 Na maeʻa lena ona fofoga mai loa lea o se faamalamalamaga o fetuutuunaiga tāua: “Ina ia fesootai atu ma mea sa tutupu i le uluai senituri, . . . o le ‘puapuaga tele’ lea sa faaataina mai sa lei amataina i le 1914 T.A. Na i lo lea, o le mea sa tupu i le 1914-1918 i le mea faaonaponei lea sa faaataina ai Ierusalema, sa na o ‘se amataga o puapuaga’ . . . O le ‘puapuaga tele’ lea o le a lē toe faapea lava, o loo fotuai mai i le lumanai, auā o lona uiga, o le faaumatiaga o le emepaea o lotu sese i le lalolagi aoao (e aofia ai Kerisinetoma) e sosoo mai ai ma le ‘taua o le aso tele o le Atua e Ona le Malosi Uma Lava’ ia Amaketo.” O lona uiga, o loo lumanai le puapuaga tele atoa.

13. Aisea e saʻo ai le faapea atu o le a tupu i le lumanai le ‘tu o le mea inosia i le mea paia’?

13 Ua iai se sootaga tuusaʻo o lenei manatu ina ia iloa ai le taimi e tu ai “le mea inosia” i le mea paia. Seʻi toe manatu i le mea na tupu i le uluai senituri. Na osofaia e autau a Roma Ierusalema i le 66 T.A., peitai na faafuasei ona latou toe tuumuli ese, lea na maua ai e “tagata” Kerisiano le avanoa e faasaoina ai. (Mataio 24:22) Ua faapena foi, lo tatou faatalitalia o le toeitiiti nei ona amata loa lea o le puapuaga tele, peitai o le a faapuupuuina ona o ē ua filifilia e le Atua. Seʻi mātau le manatu autū lenei: I le ata faaanamua, o ‘le mea inosia ua tu i le mea paia’ sa fesootai atu i le osofaiga a autau a Roma i lalo o le taitaiga a le taʻitaʻiau o Gallus i le 66 T.A. O le faatusatusaga faaonaponei o lena osofaiga—le amataga o le puapuaga tele—o loo faatalia pea. O lea, o ‘le mea inosia e faatafunaina aʻi,’ lea na iai talu mai le 1919, e foliga mai o loo i le lumanai lona tu i le mea paia. * O le a faapefea ona tupu o lenei mea? Ma e mafai faapefea ona tatou aafia ai?

Se Osofaiga i le Lumanai

14, 15. Ua faapefea ona fesoasoani le Faaaliga mataupu e 17 ia i tatou ina ia malamalama ai i mea o le a tutupu a o lei oo ia Amaketo?

14 O loo faamatalaina e le tusi o Faaaliga se osofaiga i le lumanai e faaumatia ai lotu sese. I le mataupu e 17 o loo otooto mai ai le faamasinoga a le Atua ia ‘Papelonia le Aai Tele, o le tinā o fafine talitane’—le emepaea o lotu sese i le lalolagi aoao. Ua faatino e Kerisinetoma se vaega autū ma faapea mai e iai sa latou faiā faalefeagaiga ma le Atua. (Faatusatusa i le Ieremia 7:4.) O lotu sese, e aofia ai Kerisinetoma, ua leva ona faia ni a latou feutagaiga faasolitulafono ma “tupu o le lalolagi,” peitai o le a iu nei feutagaiga i le faatafunaina o na lotu. (Faaaliga 17:2, 5) E faaumatia e ai?

15 Ua faaāta mai e le Faaaliga “le manu feai mūmū” lea e iai mo se taimi, e toe mou atu, ona toe taliu mai lea. (Faaaliga 17:3, 8) Ua lagolagoina lenei manu feai e pule o le lalolagi. O auiliiliga ua aumaia i le valoaga e fesoasoani ia i tatou e iloatino ai lenei manu feai faafaatusa e faapea, o le faalapotopotoga mo le aumaia o le filemu lea na amata mai i le 1919, sa taʻua o Malo Sosoo (o se “mea inosia”) ae ua taʻua nei o Malo Aufaatasi. Ua faaalia mai i le Faaaliga 17:16, 17 e faapea o le a uunaia e le Atua loto o nisi pule faaletagata o ē o loo iloga i lenei “manu feai” ina ia latou faatafunaina le emepaea o lotu sese i le lalolagi aoao. O lena osofaiga e faailoa ai le amataga o le puapuaga tele.

16. O ā mea o loo tutupu nei e tāua ona mātau, o loo aafia ai lotu?

16 Ona o lea e lei amata le puapuaga tele, po o le ‘tu ea la i le mea paia’ e lei faataunuuina foi? O le tulaga lena e tusa ai o faamaoniga. E ui sa aliai mai “le mea inosia” i le amatamataga o lenei senituri, ma ua iai la mo le faitau sefulu o tausaga, ae o le a ia tu i se auala tulaga tutasi “i le mea paia” i le lumanai lata mai. E pei lava ona sa tulimatai ma le naunautai e soo o Keriso i le uluai senituri ina ia vaai po o le a faapefea ona faataunuu le ‘tu i le mea paia,’ ua faapena foi i Kerisiano o aso nei. O le mea moni lava, e manaomia ona tatou faatali mo le faataunuuga moni ina ia iloa ai auiliiliga uma. Peitai, e tāua ona mātau, i nisi atunuu, o loo iloaina le faateleina o le matuā ʻinoʻino ma le lē fiafia i lotu. O nisi au faipolotiki, ua faifaimea faatasi ma ē sa avea muamua ma Kerisiano ae ua toe ō ese mai le faatuatuaga moni, ma o loo latou uunaia uiga matuā ʻinoʻino mai i lotu e lē gata o lotu a le lautele ae maise lava i Kerisiano moni. (Salamo 94:20, 21; 1 Timoteo 6:20, 21) O le iuga, ua oo lava i le taimi nei, o malo faapolotiki o loo ‘tau ma le Tamai Mamoe,’ ma, e pei ona faaalia mai e le Faaaliga 17:14, o le a aasa atili lenei taua. A o lē mafai ona latou tagolima moni atu i le Tamai Mamoe a le Atua—o Iesu Keriso i lona tulaga faaeaina ma le mamalu—ae o le a faasosolo atu la latou tetee i tagata tapuai moni a le Atua, ae maise lava i lana “au paia.” (Tanielu 7:25; faatusatusa i le Roma 8:27; Kolose 1:2; Faaaliga 12:17.) Ua tatou maua le faamautinoaga tauatua e faapea, o le a manumalo le Tamai Mamoe ma i latou o ē aufaatasi ma ia.—Faaaliga 19:11-21.

17. E aunoa ma se uiga faualuga, o le ā tatou te ono fai atu ai e tusa o le auala o le a tu ai “le mea inosia” i le mea paia?

17 Ua tatou iloa o le a faatafunaina lotu sese. O Papelonia le Aai Tele “ua onā i le toto o le au paia” ma ua gaoioi e peiseai o se masiofo, peitai ua mautinoa lava lona faaumatiaga. O aafiaga lē mamā o loo ia faaaogā e pulea ai tupu o le lalolagi o le a suia atoatoa, auā o le a liua lena faiā e avea o se ʻinoʻino faasauā a ‘nifo e sefulu ma le manu feai.’ (Faaaliga 17:6, 16; 18:7, 8) Pe a osofaia e le “manu feai mūmū” le fafine talitane faalotu, ona tu ai lea o “le mea inosia” i se tulaga faamataʻu i totonu o le nofoaga a Kerisinetoma ua latou faapea mai o le mea paia. * O lea la, o le a amata mai le faatafunaga ia Kerisinetoma lē faatuatua, lea e faafoliga mai o ia e peiseai e paia.

“Sosola”—Faapefea?

18, 19. O ā mafuaaga ua folasia e faaalia ai o le “sosola i mauga” o le a lē faauiga atu i le suia o lotu?

18 Ina ua uma ona valoia mai ‘le tu o le mea inosia i le mea paia,’ ona lapataia lea e Iesu ē faaaogā le tomai e iloa ai ina ia gaoioi. Po o le uiga ea o lana fetalaiga faapea, i lena lava taimi mulimuli—pe a ‘tu le mea inosia i le mea paia’—e toatele ai tagata o le a sosola ese mai lotu sese ae talia le tapuaiga moni? E leai. Seʻi manatu foi i le uluai faataunuuga. Na fetalai Iesu: “O e o i Iutaia i ia ona po, ia latou sosola i mauga; o le ua i luga o le fale, aua neʻi alu ifo ia i le fale, aua foi neʻi ulu ai e ave se mea ai lona fale; o le ua i le vao foi, aua neʻi toe foi o ia e ave lona ofu. Oi talofa foi i fafine totō, ma ē failele i na ona aso! A ia outou tatalo ina neʻi sosola outou i le tau maalili.”—Mareko 13:14-18.

19 Sa lei faapea mai Iesu e na o i latou o i Ierusalema sa manaomia ona sosola ese, e peiseai o lona manatu sa manaomia ona latou ō ese mai le faatumutumuga o le tapuaiga faa-Iutaia; sa lei taʻua foi i lana lapataiga le suia o ni lotu—le sosola ese mai le lotu sese ae talia le lotu moni. Sa lē manaomia moni lava e soo o Iesu se lapataiga e faatatau i le sosola ese mai le tasi lotu i le isi lotu; ua uma ona avea i latou ma Kerisiano moni. Ma o le osofaiga i le 66 T.A. sa lei uunaia ai ē na faatinoina le lotu Iutaia i Ierusalema ma i Iutaia e lafoaia lena lotu ma talia le Faa-Kerisiano. Ua faapea mai le polofesa o Heinrich Graetz, o i latou o ē na tuliloaina autau a Roma na sosola ese, sa latou toe foi ane i le aai: “Sa toe foi ane le au Selote i Ierusalema (Oketopa 8), o loo alalaga fiafia i pese o le taua, o o latou loto o loo matuā olioli i faamoemoega fiafia o le saolotoga ma le tutoatasi. . . . Pe na lei fesoasoani atu ea ma le alofa mutimutivale le Atua ia i latou e pei ona Ia fesoasoani i o latou augātamā? Sa leai se fefe i loto o tagata Selote i se mea e ono tupu i le lumanai.”

20. Na faapefea ona tali atu uluai soo i le lapataiga a Iesu ina ia sosola i mauga?

20 Na faapefea la ona gaoioi le vaega toaitiiti o ē filifilia sa iai i tuā iina, i fautuaga a Iesu? O lo latou tuua o Iutaia ae sosola atu i mauga i le isi itu o le Ioritana, na latou faaalia ai e leai sa latou vaega i le faiga o mea faa-Iutaia, i le faapolotiki pe faalotu. Na latou tuua o latou fanua ma fale, e lei tau faatali foi seʻi aoao uma mai mea totino nai o latou fale. Ona o le mautinoa i le puipuiga ma le lagolagosua a Ieova, na latou faamuamua ai lana tapuaiga na i lo se isi lava mea sa ono foliga ane e tāua.—Mareko 10:29, 30; Luka 9:57-62.

21. O le ā le iuga e lē tatau ona tatou faatalitalia pe a osofai mai “le mea inosia”?

21 Seʻi manatu nei i le faataunuuga tele. Ua faitau fia sefulu tausaga o tatou talosaga atu i tagata ina ia ō ese mai lotu sese ae talia le tapuaiga moni. (Faaaliga 18:4, 5) E faitau miliona ua latou faia faapea. E lē o faaalia mai e le valoaga a Iesu faapea o le taimi lava e amata ai le puapuaga tele, o le a matuā anoanoai ai tagata e liliu mai i le tapuaiga mamā; e mautinoa lava, sa lei iai se aofaiga tele o ni tagata Iutaia na toe faaliliuina i le 66 T.A. Peitai, o le a iai i Kerisiano moni se faanaunauga tele ina ia usitaia le lapataiga a Iesu ma sosola ese.

22. O le ā e ono aofia i lo tatou usitaia o le fautuaga a Iesu e faatatau i le sosola atu i mauga?

22 E lē o mafai i le taimi nei ona tatou maua auiliiliga uma e faatatau i le puapuaga tele, peitai e mafai ona tatou faapea atu ma le saʻo, ua tatou iloa o le sosola lea na fetalai i ai Iesu o le a lē o se solaaga i se laufanua moni. Ua uma ona iai tagata o le Atua i le lalolagi atoa, i ona tuluʻiga uma. Peitai, e mafai ona tatou mautinoa, pe afai e talafeagai ona sosola ese, o le a faaauau ona tausisia e Kerisiano se faaeseesega manino i le va o i latou ma faalapotopotoga faalotu sese. E tāua foi le iloa faapea, sa lapatai mai Iesu ina ia aua neʻi toe foi atu se tasi i lona fale e toe aumai ni ofu po o isi oloa. (Mataio 24:17, 18) Atonu la o le a iai ni tofotofoga i le lumanai i le auala tatou te manatu ai i mea faitino; po o mea ea na e sili atu ona tāua, po o sili atu ai ona tāua le faaolataga lea o le a maua e tagata uma o loo i le itu a le Atua? Ioe, o la tatou solaaga atonu e aofia ai ni faigata ma le faatapulaaina o mea e mafai ona maua. O le a tatau ai ona tatou nofo sauni e fai so o se mea lava e manaomia, e pei ona sa faia e o tatou uso o le uluai senituri o ē na sosola ese mai Iutaia ma agaʻi atu i Perea, i le isi itu o le Ioritana.

23, 24. (a) E na o fea lava o le a tatou maua ai le puipuiga? (e) O le ā le āuga e tatau ona oo ia i tatou e tusa ai i le lapataiga a Iesu e faatatau i le ‘tu o le mea inosia i le mea paia’?

23 E tatau ona tatou mautinoa o lo tatou lafitaga o loo iai pea ia Ieova ma lana faalapotopotoga pei se mauga. (2 Samuelu 22:2, 3; Salamo 18:2; Tanielu 2:35, 44) O iina o le a tatou maua ai le puipuiga! O le a tatou lē faataitai atu i le vao o tagata o ē o le a sosola atu i “ana” ma lalafi i “papa o mauga”—o faalapotopotoga a tagata atonu o le a totoe mai mo na o sina taimi puupuu pe a mavae le faatafunaina o Papelonia le Aai Tele. (Faaaliga 6:15; 18:9-11) E moni, atonu o le a atili faigata taimi—e pei ona sa faigata i tuā i le 66 T.A. mo fafine totō a o sosola ese mai Iutaia po o so o se tasi lava sa tatau ona malaga i se tau e mālūlū ma timuga. Peitai e mafai ona tatou mautinoa o le a mafaia e le Atua ona faaolaina. O lea seʻi tatou atili nei ona toe faamalosia lo tatou faalagolago atu ia Ieova ma lona Alo, o lē ua afio nei i le nofoalii o le Tupu o le Malo.

24 E leai se mafuaaga mo i tatou e matataʻu ai i mea o le a tutupu. Sa lei finagalo Iesu e fefefe ona soo i tuā iina, ma e lē finagalo foi o ia ina ia tatou fefefe, i le taimi nei po o taimi o loo fotuai mai. Ua ia lapataia i tatou ina ia mafai ai ona tatou sauniuni i o tatou loto ma mafaufau. Ae maise ai, o Kerisiano usiusitai o le a lē faasalaina pe a oo mai le faaumatiaga o lotu sese ma le isi vaega uma o totoe o lenei faiga amioleaga o mea. O le a latou iloa ma utagia le lapataiga e faatatau i ‘le mea inosia o loo tu i le mea paia.’ Ma o le a latou gaoioi ai ma le maumauai e tusa o lo latou faatuatua lē maluelue. Tau lava ina ia tatou lē faagaloina le mea na folafola mai e Iesu: “O lē tumau seia oo i le iuga, e faaolaina lea.”—Mareko 13:13.

[Faaopoopoga i lalo]

^ pala. 6 “O fuʻa a Roma sa puipuia faatasi ma le faia i ai o le tuutoina faalotu i totonu o malumalu i Roma; ma o le tele o lo latou taulau manumalo i isi atunuu, o le faateleina foi lea o le tuutoina atu o nei tagata i a latou fuʻa . . . [I manatu o fitafita, o le fuʻa] atonu o le mea sili lea ona paia ua maua i le lalolagi. Sa faavae le tautoga a se fitafita Roma i lana fuʻa.”—The Encyclopædia Britannica, 11th Edition.

^ pala. 13 E tatau ona mātau, e ui ua mafai ona fesoasoani ia i tatou le faataunuuga o fetalaiga a Iesu i le 66-70 T.A. ia malamalama ai i le auala o le a faataunuu ai i le puapuaga tele, peitai o faataunuuga e lua e lē mafai ona tutusapau auā e eseese tulaga o mea na māfua ai ona tutupu faataunuuga.

^ pala. 17 Tagai i le Watchtower, Tesema 15, 1975, itulau 741-744.

E te Manatua?

□ Na faapefea ona faaalia mai i le uluai senituri “le mea e inosia e faatafunaina aʻi”?

□ Aisea e talafeagai ai ona manatu faapea o le “mea inosia” i ona po nei o le a tu i le mea paia i se taimi i le lumanai?

□ O le ā le osofaiga a “le mea inosia” lea o loo valoia mai e le Faaaliga?

□ O le ā le ituaiga “sosola” lea atonu o le a manaomia ona tatou faia?

[Fesili mo le Suʻesuʻega]

[Ata i le itulau 16]

Ua taʻua Papelonia le Aai Tele o “le tinā o fafine talitane”

[Ata i le itulau 17]

O le manu feai mūmū o le Faaaliga mataupu e 17 o “le mea inosia” lea na faasino i ai fetalaiga a Iesu

[Ata i le itulau 18]

O le a taitaia e le manu feai mūmū se osofaiga e faaumatia ai lotu