Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

La Tatou Tauiviga mo se Olaga Faaumiumi Atu

La Tatou Tauiviga mo se Olaga Faaumiumi Atu

La Tatou Tauiviga mo se Olaga Faaumiumi Atu

“O le tagata ua fanau mai i le fafine, ua saasaa ona aso, mona ua tumu i le atuatuvale. E tupu ae o ia e pei o le fuga, a e salaeseina; e mavae atu foi o ia e pei o le ata, ma ua le tumau.”—Iopu 14:1, 2.

E OO lava i aso nei, o loo iai pea ni tagata toʻalaiti o le a latou lē ioeina lenei manatu i le puupuu o le olaga, e ui o se manatu na tusia pe ā ma le 3,500 tausaga ua mavae. E masani ona lē fiafia tagata talu ai le puupuu o le taimi e malaulau ai lona olaga seʻia oo ina matua ma oti. O le mea lea, a o faagasolo le talafaasolopito, ua faateleina metotia o loo faia ina ia faaumiumi ai le soifuaga.

I le vaitaimi o Iopu, sa ʻaina ai e tagata Aikupito seʻi tulou taufale o manu, i se taumafaiga sili ona valea e toe faafoʻisia mai ai lo latou olaga talavou. O se tasi o sini autū o se faiga sa fai i tuā i le va o le 500 ma le 1500 T.A. (Middle Ages) sa suia ai se uamea e avea ma auro, ina ia mafai ona maua mai ai se suāvai lea e mafai ona faaumiumi ai le ola o se tasi. E toʻatele tagata o loo faia lea sailiiliga e talitonu faapea, o le auro lea e maua mai le uamea o le a avatu ai se ola e lē mafai ona muta, ma o le taumafaina o se meaʻai o loo asu mai i ipu mafolafola auro e mafai ona faaumiumi ai le soifua. Sa manatu tagata Saina anamua o le lotu Tao e faapea, e mafai ona latou fesuiaʻiina le faatulagaga o le tino o le tagata e ala i le faaaogā o auala e pei o le mafaufau loloto, o le faamalosia lelei o le mānava, ma le fuafua lelei o taumafa tatau, ona maua ai lea o se ola e lē mafai ona oti.

Ua lauiloa le tagata suʻesuʻe Sepania o Juan Ponce de León i lana sailiiliga lē faamalieina mo se faavae mautū o le olaga talavou. O se fomaʻi o le senituri lona 18, sa faaofi mai sona manatu i lana tusi Hermippus Redivivus e faapea, e lelei pe a tuu taupou talavou i se tamaʻi potu i le vaitaimi o le tau e totogo ai laau, ma aoaoina uma ai i ni fagu le ea o loo latou mānavaina mai i fafo, ona avatu lea o na ea e faaaogā e fai ma vailaau e faaumiumi ai le ola. Ae pagā lea, e leai ma se tasi o nei taumafaiga na taulau manuia.

I aso nei, pe ā ma le 3,500 tausaga ua teʻa talu ona faamauina e Mose le faamatalaga a Iopu, ua mafai e le tagata ona savali i le masina, ua mafai ona ia fausia taavale ma komepiuta, ma mafai foʻi ona ia sailiilia maeʻaeʻa le atoma ma le sela. Peitaʻi, e ui i lena agaʻigaʻi i luma o le atamai i mea tau masini faaonaponei, ae o loo tatou ola lava i se olaga ‘saasaa ma tumu i le atuatuvale.’ E moni i atunuu tamaoaiga o loo mataʻina le faateleina atu o le umi o loo soifua ai tagata i le senituri na mavae atu. Peitaʻi o le māfuaaga autū o lena suiga ona ua faaleleia le tausiga o le soifua mālōlōina, ua faamamafaina atili le tausiga o le tumamā, ma le faaleleia atili o taumafa talafeagai. Mo se faaaʻoaʻoga, e faasolo mai tausaga ogatotonu o le senituri lona 19 e oo atu i uluaʻi tausaga mai le 1990, o le fua faatatau o le umi o le taimi e soifua ai tagata i Suetena na sii aʻe mai le 40 e oo atu i le 75 tausaga mo tamāloloa, ae 44 e oo atu i le 80 mo fafine. Ae pe o le uiga ea la o lenei mea, ua faamalieina le manaʻoga o le tagata ina ia faaumiumi atu ona ola?

E leai, auā e ui lava i nisi atunuu o loo toʻatele pea tagata o loo faaauau ona soifua seʻia oo ina aulia atu o latou tausaga matutua, ae o loo tumau pea le moni o upu a Mose na tusia i le tele o tausaga ua mavae e faapea: “O tausaga o matou olaga e fitugafulu ia tausaga; a e afai e valugafulu tausaga ona o le malosi . . . auā e vave ona mavae atu ia, ma matou lele ese.” (Salamo 90:10) I le lumanaʻi ua lata mai, pe o le a tatou vaaia ea se suiga? Po o le a mafai ea e le tagata ona soifua i se taimi e sili mamao atu ona umi? O le a talanoaina i le mataupu o loo sosoo mai na fesili.