Talaaga o le Soifuaga

O Sē Tauaveina le Malamalama i le Tele o Atunuu

LE TALAAGA O GEORGE YOUNG UA FAAMATALAINA E RUTH YOUNG NICHOLSON

“Aiseā la ua lē gagana ai i o tatou pulelaa? . . . O ā ituaiga o tagata e iai i tatou pe afai e tatou te saga gūgū pea ae o lea ua uma ona tatou faamaonia nei mea ua ou tusia e uiga i ai? Aua tatou te tuuina tagata i se tulaga lē malamalama, ae seʻi o tatou faalauiloa atu e aunoa ma le mā, ma ia lē natia le upu moni.”

O NEI upu, o se vaega o le tusi a Tamā e 33 itulau na ia talosagaina ai le aveesea o lona igoa mai le lotu na lesitalaina ai. O le tausaga lea e 1913. Mai ai lava i lena taimi ma agaʻi mai ai, sa auai o ia i se olaga na faatumuina i galuega iloga ma na taʻitaʻiina ai o ia e auauna e avea o sē tauaveina le malamalama i le tele o atunuu. (Filipi 2:15) Mai lava i le taimi a o ou teineitiiti, sa ou aoaoina mai ai ia tala e uiga i mea na oo ia Tamā mai tauaiga ma mai faamaumauga o le talafaasolopito, ma sa fesoasoani mai ni uō ia te aʻu i le tuufaatasia o tala i lona soifuaga. I le tele o auala o le soifuaga o Tamā, ua faamanatu mai ai ia te aʻu e uiga i le soifuaga o le aposetolo o Paulo. I le pei o lena “aposetolo o nuu ese,” sa nofosauni pea lava Tamā e faimalaga e momoli atu le feʻau a Ieova i tagata o atunuu uma ma motu. (Roma 11:13; Salamo 107:1-3) Seʻi ou faamatala atu e uiga i loʻu tamā, o George Young.

O Uluaʻi Tausaga

O Tamā, o le atalii aupito itiiti o John ma Margaret Young, o le lotu Perepereane i Sikotilani. Na fanau o ia ia Setema 8, 1886, ina ua faatoʻā siitia atu le aiga mai Edinburgh i Sikotilani, i British Columbia i Kanata i sisifo. O ona uso matutua e toʻatolu—o Alexander, John, ma Malcolm—na fananau i Sikotilani i ni nai tausaga muamua atu. O le tuafafine laʻitiiti o tama, o Marion le igoa, o lē sa latou faaigoaina ma le alofa ia Nellie, e lua tausaga e laʻitiiti ai ia Tamā.

 I le tutupu aʻe ai i se faatoʻaga i Saanich, e lē mamao mai Victoria, British Columbia, sa matuā fiafia lava olaga o tamaiti. I le taimi lava lena, sa latou aʻoaʻoina ai le faia o tiute tauave. O lea, pe a foʻi mai o latou mātua mai se malaga i Victoria, ua uma ona faia galuega i fafo o le fale ma sa mamā foʻi le fale.

Mulimuli ane, sa oo ina fiafia Tamā ma ona uso i le ʻeliina o le ʻoa faapea foʻi ma le faatauina atu o le laupapa. Sa atiina aʻe ai e le ʻauuso o Young se talaaga lelei i le iloiloina o fanua ina ia fuafua po o le ā le aofaʻi o laupapa e mafai ona maua, ma le faatauina mai o laau e fai ai laupapa ma le faatauina atu. O Tamā sa na tauaveina ia mea tautupe.

Mulimuli ane, o le faanaunau o Tamā mo mea faaleagaga na iʻu ai ina avea o ia ma faifeʻau o le lotu Perepereane. Ae peitaʻi, e oo ane i lena taimi, ua matuā aafia lava lona olaga i lauga sa tusia i nusipepa a Charles Taze Russell, le uluaʻi peresitene o le Zion’s Watch Tower Tract Society. O mea na aʻoaʻoina e Tamā na uunaʻia ai o ia e tusia ma auina atu le tusi faamavae e pei ona taʻua i le amataga.

Sa faaaogā ma le agalelei ma le manino e Tamā ia mau o le Tusi Paia e taʻusesēina ai aʻoaʻoga a le lotu e faapea, o le solu o le tagata e lē mafai ona oti ma faapea o le a faapuapuagatia e le Atua le solu faaletagata i le afi e faavavau. Sa ia faaalialia foʻi le aʻoaʻoga e uiga i le Tolutasi, i le faamaonia atu e faapea, e leai se mafuaaga faa-Kerisiano o lea aʻoaʻoga ma e matuā lē lagolagoina lava e le Tusi Paia. Mai ai lava i lena taimi ma agaʻi atu ai, sa ia tuliloa le faiva faa-Kerisiano i le faaaʻoaʻo ia Iesu Keriso, i le faaaogāina ma le lotomaulalo o ona tomai uma ma le malosi mo le mamalu o Ieova.

I le 1917, i le taʻitaʻiga a le Sosaiete o le Olo Matamata, na amata ai ona auauna Tamā e avea o se tagata femalagaaʻi, e pei ona taʻua ai sui femalagaaʻi o Molimau a Ieova i na aso. I aai ma taulaga i Kanata, sa ia aʻoaʻo atu ma faaalia le ata tifaga ma ata lē gaoioi lea sa taʻua o le “Photo-Drama of Creation.” Sa patutuʻi fale tifaga i asiasiga a Tamā. O le faasologa mo ana asiasiga femalagaaʻi o loo aliaʻi mai i le Watchtower seʻia oo i le 1921.

Na lipotia mai i se nusipepa i Winnipeg e faapea, na lauga atu le faievagelia o Young i tagata e 2,500 ma e toʻatele sa lē mafai ona ulufale ona sa matuā faatumulia le fale. I Ottawa, na ia lauga atu ai i le mataupu “I Hele ma Toe Foʻi Mai.” Iinā na lipotia mai ai e se tamāloa matua e faapea: “Ina ua uma le lauga, na valaaulia ai e George Young ni taʻitaʻi lotu i luga o le pulelaa ina ia talanoaina le mataupu ma i latou, ae leai se tasi o i latou na minoi. Sa ou iloa ai i lena lava taimi, ua ou maua le upu moni.”

Sa taumafai Tamā e faaofi i ana asiasiga ni gaoioiga faaleagaga i le tele e mafai ai. Pe a uma lena, sa nanati atu o ia e puʻe le nofoaafi mo le isi nuu o lana asiasiga. Pe a faimalaga i se taavale, sa masani ona vave alu ae leʻi faia taumafataga o le taeao. E lē gata i lona maelega, sa iai foʻi le talaaga o Tamā i le avea o se tagata magafagafa ma sa lauiloa i ana galuega faa-Kerisiano ma le limafoaʻi.

I le tele o uluaʻi tauaofiaga na ia auai atu i ai, sa iai se tauaofiaga e lē mafaagaloina na faia i Edmonton, Alberta, i le 1918. Sa iai uma lona aiga iinā mo le papatisoga o Nellie. O le taimi  mulimuli foʻi lena na faatasitasi ai ia tama. I le lua tausaga mulimuli ane, na maliu ai Malcolm i le niumonia. I le pei o ona uso e toʻatolu ma lona tamā, na maua ai foʻi e Malcolm le faamoemoe o le ola faalelagi, ma sa tumau uma lava i latou i le faamaoni seʻia oo i lo latou oti.—Filipi 3:14.

Alu Atu i Nuu Ese

Ina ua uma le malaga talaʻi faataamilo a Tamā i Kanata ia Setema 1921, na faatonuina ai o ia e Joseph F. Rutherford, le peresitene o le Sosaiete o le Olo Matamata i lena taimi, ina ia alu atu i motu o le Karipiane. I so o se mea lava e faaali ai e Tamā le ata o le “Photo-Drama of Creation,” sa matuā talileleia. Na ia tusi mai i Trinidad e faapea: “Sa matuā faatumulia le fale, ma o le toʻatele o tagata na toe foʻi ona sa lē ofi le fale. I le po lona lua, sa matuā faatumulia le fale i tagata.”

Ona oo lea i le 1923, na tofia ai Tamā i Pasili. Iinā sa ia talanoa atu ai i ni motu o tagata e toʻatele, i nisi taimi sa ia totogia se ʻaufaamatalaupu. Na lipotia mai e The Watchtower o Tesema 15, 1923, e faapea: “Mai ia Iuni 1 e oo ia Setema 30, na faia ai e le uso o Young ni lauga lautele se 21, ma e 3,600 le aofia na auai; 48 sauniga a faapotopotoga, e 1,100 i latou na auai; tufatufaina atu le 5,000 kopi o lomiga e leai se tau i le gagana Potukali.” E toʻatele sa tali fiafia mai ina ua fofogaina atu e Tamā le lauga e faapea, “E Faitau Miliona o Loo Ola Nei o le a Lē Oo i ai le Oti.”

Ina ua faapaiaina ia fale fou i Pasili ia Mati 8, 1997, na lipotia mai e le polosiua o le faapaiaga e faapea: “1923: Na taunuu ai George Young i Pasili. Sa ia faamaopoopoina se ofisa o le lālā i le ogatotonu o Rio de Janeiro.” E ui sa maua lomiga faale-Tusi Paia i le gagana Sepania, ae sa iai se manaʻoga mo ia lomiga i le gagana Potukali, le gagana autū a Pasili. I lea, ia Oketopa 1, 1923, na amata ai ona lomia Le Olomatamata i le gagana Potukali.

E lē faagaloina le toʻatele o tagata na feiloaʻi atu i ai Tamā i Pasili. O le tasi, o se tagata Potukali e lelei le tulaga tau tamaoaiga o lona suafa o Jacintho Pimentel Cabral, o lē na ofoina mai lona fale e faia ai sauniga. Sa leʻi pine ae talisapaia e Jacintho upu moni o le Tusi Paia ma na avea mulimuli ane o ia ma sui o le ʻaufaigaluega i le lālā. O le isi o Manuel da Silva Jordão, o se talavou Potukali e fai togalaau. Sa ia faalogo i se lauga lautele na fai e Tamā lea na uunaʻia ai o ia e toe foʻi atu i Potukali e auauna ai e avea o se kolopota, e pei ona taʻua ai auauna faataimi atoa a Molimau a Ieova i na aso.

Sa malaga mamao atu lava Tamā i nofoaafi i Pasili, ma sa mafai ona ia maua ai ni tagata fiafia. I se tasi o ana malaga, na latou feiloaʻi ai ma le ulugalii o Bony ma Catarina Green, ma sa nofo ai o ia ia i laʻua mo le tusa ma le lua vaiaso, ma faamatala atu le Tusi Paia ia i laʻua. Pe tusa o le toʻafitu tagata o le aiga i lena taimi na faailogaina lo latou tuuina atu ia Ieova e ala i le papatisoina i le vai.

O le isi na ia feiloaʻi atu i ai i le 1923, o Sarah Bellona Ferguson. I le 1867 a o teine talavou o ia faatasi ma lona tuagane o Erasmus Fulton Smith ma le aiga atoa, sa siitia atu i Pasili mai le Iunaite Setete. Talu mai le 1899 sa ia maua e lē aunoa ia mekasini o Le Olomatamata mai le meli. Sa avea le asiasiga a Tamā ma avanoa ua leva ona faatalitali i ai Sarah ma lana fanau e toʻafā, ma se isi tagata atonu po o se tauaiga, sa faaigoaina e Tamā ia Aunt Sallie, ina ia papatisoina. O le aso 11 lea o Mati i le 1924.

E leʻi umi se taimi, ae oo atu le talaʻiga a Tamā i isi atunuu o Amerika i Saute. I a Novema 8, 1924, na ia tusi mai ai mai Peru e faapea: “O lea faatoʻā uma lava ona tufatufaina atu le 17,000 o sāvali i Lima ma Callao.” Na sosoo ai ma lona alu atu i Polivia e tufatufa atu ai sāvali iinā. E faatatau i lena asiasiga, na ia tusia ai e faapea: “O loo faamanuia e lo tatou Tamā ia taumafaiga. Sa fesoasoani mai ia te aʻu se tagata Initia. O lona fale o loo i le matavai o le Amasone. O loo alu o ia ma ave ia le 1,000 sāvali ma ni tusi.”

E ala i taumafaiga a Tamā, na salalau atu ai fatu o le upu moni i le tele o atunuu o Amerika Tutotonu ma Saute. Na lipotia mai i le Watchtower o Tesema 1, 1924, e faapea: “Ua oo atu nei i le lua tausaga talu ona iai ia George Young i Amerika i Saute. . . . Ua avea ma faamanuiaga o lenei uso pele le tauaveina o le feʻau o le upu moni i Punta Arenas, i le Straits of Magellan.” Na taʻimua foʻi Tamā i le galuega talaʻi i atunuu e pei o Costa Rica, Panamā, ma Venezuela. Sa faaauau pea lana talaʻiga e ui lava ina maua o ia i le fiva o le malalia ma na aafia ai lona soifua mālōlōina.

 Sosoo ai ma Europa

Ia Mati 1925, na folau atu ai Tamā i Europa, o iinā na ia faamoemoe e tufatufa atu ai sāvali faale-Tusi Paia e 300,000 i Sepania ma Potukali ma faia se fuafuaga mo le uso o Rutherford e fofogaina atu ni lauga lautele. Ae peitaʻi, ina ua taunuu i Sepania, sa faailoa mai ai e Tamā ni manatu faatalatū e uiga i le fofogaina atu e le uso o Rutherford o na lauga lautele ona o le siʻomaga o le leai o se saʻolotoga faalotu.

I le tali atu, na tusi atu ai le uso o Rutherford, i le siiina atu o le Isaia 51:16: “Ua ou tuuina atu aʻu upu i lou gutu, ua ou ufiufi foi ia te oe i le paolo o loʻu lima, e faatumau ai le lagi, ma faavaeina le lalolagi, e fai atu foi ia Siona, O loʻu nuu lava oe.” I lena mea, na faia ai le faaiʻuga a Tamā e faapea: “E mautinoa lava o le finagalo lea o le Alii ina ia ou agaʻi pea i luma ma tuu atu ia te ia le faataunuuina o mea uma.”

Ia Me 10, 1925, na fofogaina atu ai e le uso o Rutherford ana lauga e ala i se faamatalaupu i le Novedades Theater i Barcelona. E sili atu i le 2,000 na auai, e aofia ai se tagata maualuga o le malo ma se leoleo faapitoa i luga o le pulelaa. Sa faia foʻi se taualumaga faapena i Madrid, ma e 1,200 na auai. O le lotofiafia na faapogai mai i nei lauga na iʻu ai i le faavaeina o se ofisa o le lālā i Sepania lea sa tuu atu “i le vaavaaiga a George Young” e pei ona fai mai ai le 1978 Yearbook of Jehovah’s Witnesses.

Ia Me 13, 1925, na lauga atu ai le uso o Rutherford i Lisbon, Potukali. Sa matuā taulau foʻi lana asiasiga iinā, e ui i taumafaiga a taʻitaʻi lotu e faalavelave i le sauniga e ala i le feʻei atu ma talepeina nofoa. Ina ua uma ona lauga atu ia le uso o Rutherford i Sepania ma Potukali, sa faaauau pea ona faaali e Tamā le “Photo-Drama,” ma sa mafai ona ia fuafuaina le lomia o ni lomiga faale-Tusi Paia ma tufatufaina atu i na nofoaga. I le 1927 na ia lipotia mai e faapea o le tala lelei “ua faasalalauina atu i aai uma ma taulaga i Sepania.”

Talaʻiga i le Soviet Union

O le isi tofiga faamisionare o Tamā na sosoo ai, o le Soviet Union, na ia taunuu iinā ia Aokuso 28, 1928. O se tusi na ia tusia, i le aso 10 o Oketopa, 1928, ua faapenei ona faitauina sona vaega:

“Talu ona ou sau i Rusia, ua mafai moni lava ona ou tatalo ma le loto naunau, ‘Ia oo mai lou malo.’ O lea ua ou aʻoaʻoina le gagana, ae fai lava si tuai. O le tagata lea  e faamatalaupu ia te aʻu, e matuā lelei lava, o se Siū, ae e talitonu o ia i le Keriso ma e fiafia tele i le Tusi Paia. Sa iai ni mea mananaia na ou oo i ai ae ou te lē iloa po o le ā le umi o le a faataga ai aʻu ou te nofo. I le vaiaso ua teʻa na ou maua ai se faaaliga ina ia ou tuua le atunuu i totonu o le 24 itula, ae ua uma ona toe faaleleia le mataupu, ma o lea ua mafai ona ou nofo umi.”

Na iai foʻi se feiloaʻiga ma nisi Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i Kharkov, lea ua avea nei ma aai telē o Ukraine, ma o feofoofoaʻiga māfana o le alofa na maligi ai o latou loimata o le olioli. Na faia se fonotaga laʻitiiti i po taʻitasi seʻia oo i le tulua o po. I le tusi mulimuli ane e uiga i lenei feiloaʻiga ma uso, na faapea mai ai Tamā: “Talofa e i nai uso, ua taofia nai a latou tusi ma sa agaleagaina e pule faalemalo, ae o loo fiafia pea i latou.”

O le faiva a Tamā i le Soviet Union sa faamatilatilaina i se polosiua faapitoa na saunia mo i latou na auai i le faapaiaina o fale o le lālā fou ia Iuni 21, 1997, i St. Petersburg, Rusia. Na faapea mai le polosiua, na aauina atu Tamā i Moscow, ma ua lipotia mai e faapea, na ia maua se faatagaga “e saunia ai le 15,000 kopi o tamaʻi tusi, Freedom for the Peoples ma le Where Are the Dead? mo le tufatufaina atu i Rusia.”

Ina ua foʻi mai i Rusia, na tofia ai Tamā i le galuega femalagaaʻi i le Iunaite Setete. I South Dakota na ia asiasi atu ai i le aiga o Nellena ma Verda Pool, o ni tamaʻitaʻi se toʻalua, o se ʻauuso faaletino, o ē na avea i tausaga mulimuli ane ma misionare i Peru. Sa la faaalia le talisapaia fiafia o le faiva lē faavaivai a Tamā ma mātauina ai e faapea: “O uso i na aso anamua, sa iai moni lava le agaga faapaeonia a o latou ō atu i na atunuu ese ma ni nai ʻoa a lenei lalolagi, ae sa ō atu ma se loto ua tumu i le alofa mo Ieova. O le mea lena na uunaʻia ai i latou e faataunuuina mea na latou faia.”

Faaipoipo ma le Malaga Lona Lua

A o faagasolo tausaga, sa fetusiaʻi ai Tamā ma Clara Hubbert o Manitoulin Island, Ontario. Sa auai uma i laʻua i le tauaofiaga i Colombus, Ohio, ia Iulai 26, 1931, ina ua talia e Tagata Aʻoga o le Tusi Paia le igoa Molimau a Ieova. (Isaia 43:10-12) I se vaiaso mulimuli ane na faaipoipo ai i laʻua. E leʻi pine lava, ae toe alu foʻi Tamā, i lana malaga faamisionare lona lua i motu o le Karipiane. Iinā, sa ia fesoasoani ai i le faamaopoopoina o sauniga ma le aʻoaʻoina o isi i le faiva mai lea fale i lea fale.

Sa maua e Tinā mai le meli ia ata, o postcard, ma tusi mai Suriname, St. Kitts, ma le tele o isi nofoaga. Sa lipotia mai ai i tusi e uiga i le agaʻigaʻi i luma o le galuega talaʻi ma i nisi taimi sa aofia  ai ma mea moni e uiga i manulele, manu vaefā, ma laau i le atunuu patino sa iai o ia. Ia Iuni 1932, na faaiʻuina ai e Tamā lona tofiga i le Karipiane ma, i le fai malaga mai i se vaa laʻu pasese e pei ona masani ai, na toe foʻi atu ai o ia i Kanata. Mulimuli ane, na aufaatasi ai i laʻua ma Tinā i le galuega talaʻi faataimi atoa, ma faaalu ai le taumālūlū i le faaiʻuga o le 1932 seʻia oo i le amataga o le 1933 i Ottawa faatasi ma se vaega toʻatele o isi faifeʻau faataimi atoa.

Se Olaga Puupuu Faaleaiga

I le 1934 na fanau ai loʻu tuagane o Tavita. A o laʻitiiti lava o ia, sa tū ai o ia i luga o le pusa e teu ai pulou o Tinā ma faataʻitaʻi atu ana “lauga.” I lona olaga atoa, ua faaalia e ia le maelega mo Ieova e pei lava o lona Tamā. E malaga toʻatolu i latou i se taavale, e iai mea faaleotele leo e saisai i luga o le fale o le taavale, a o latou asiasi atu i faapotopotoga mai le talafatai i sasaʻe o Kanata e oo atu i le talafatai i sisifo. Na ou fanau i le 1938 a o auauna Tamā i British Columbia. E manatua e Tavita le tuuina o aʻu e Tamā i luga o le moega, ona tootutuli faataamilo lea o Tamā, Tinā, ma Tavita i le moega a o faia e Tamā le tatalo e faafetai ai ona o aʻu.

I le taumālūlū o le 1939, sa matou nonofo ai i Vancouver a o asiasia e Tamā ia faapotopotoga i lena vaipanoa. I le tele o tusi na matou maua mai i le faagasologa o tausaga, sa iai le tusi na tusia i le aso 14 o Ianuari, 1939, a o iai o ia i Vernon, i British Columbia. Na faatuatusi atu e Tamā le tusi lea ia Clara, Tavita, ma Ruth, i le faapea atu: “E na o sina sogi ma se fusi atu.” I totonu o le tusi sa iai se feʻau mo i matou taʻitoʻatasi. Sa ia talanoa ai e uiga i le seleselega ua matuā telē iinā ae toʻalaiti le ʻaufaigaluega.—Mataio 9:37, 38.

I le tusa ma se vaiaso talu ona foʻi mai Tamā mai lona tofiga i Vancouver, na matapogia ai o ia i se sauniga. Na iloa i suʻesuʻega na faia mulimuli ane ai se tuma ua avea ma kanesa i lona faiʻai. Ia Me 1, 1939, na faaiʻuina ai lana auaunaga faalelalolagi. O le taimi lena sa na o le iva masina loʻu matua, ae toetoe lava atoa le lima tausaga o Tavita. O lo matou tinā pele o lē sa iai foʻi lona faamoemoe faalelagi, sa tumau pea lona faamaoni i le Atua seʻia oo i lona maliu ia Iuni 19, 1963.

O lagona o Tamā e uiga i lona faaeaga o le aveina atu o le tala lelei i le tele o atunuu, o loo manaia lava lona faamatalaina i se tasi o ana tusi na tusi atu ai ia Tinā. I se vaega, na ia faapea atu ai: “Na faatagaina ma le agalelei aʻu e Ieova ina ia ou alu i nei atunuu e avea o se malamalama e momoli atu le feʻau o le Malo. Ia viia lona suafa paia. E ui i measesē, le lē agavaa ma vaivaiga, ae sa susulu atu ai lona mamalu.”

I le taimi nei, o loo auauna ai foʻi i lo tatou Atua alofa o Ieova le fanau a George ma Clara Young, a latou fanau, ma fanau a a latou fanau. Na taʻu mai ia te aʻu e faapea, sa masani ona sii mai e Tamā le mau i le Eperu 6:10, lea e faapea mai: “Auā e le amiolētonu le Atua, na te le faagalogaloina la outou galuega ma le alofa ua outou faaali mai ai i lona suafa.” E matou te lē o faagaloina foʻi le galuega a Tamā.

[Ata i le itulau 23]

O loʻu Tamā i le itu taumatau, faatasi ma ona uso e toʻatolu

[Ata i le itulau 25]

O Tamā (o loo tū) faatasi ma uso o Woodworth, Rutherford, ma Macmillan

I lalo: O Tamā (i le tauagavale) i se vaega faatasi ma le uso o Russell

[Ata i le itulau 26]

O Tamā ma Tinā

I lalo: Le aso o la laʻua faaipoipoga

[Ata i le itulau 27]

I matou ma Tavita ma Tinā i ni nai tausaga ina ua mavae le maliu o Tamā