Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O Tusi Tā‘ai o le Sami Mate—Aiseā e Ao ai Ona E Naunau i Ai?

O Tusi Tā‘ai o le Sami Mate—Aiseā e Ao ai Ona E Naunau i Ai?

O Tusi Tāʻai o le Sami Mate—Aiseā e Ao ai Ona E Naunau i Ai?

A o leʻi mauaina Tusi Tāʻai o le Sami Mate, o manusikulipi pito i leva sa iai o Tusitusiga Eperu sa maua mai i le pe ā o le lona iva po o le lona sefulu senituri T.A. Talu ai na faauma le tusiaina o Tusitusiga Eperu i le silia ma le afe tausaga muamua atu, pe mafai ea la ona faalagolago moni i nei manusikulipi faapea, o se auala maufaatuatuaina lea e faaoo mai ai le Afioga a le Atua? Na taʻua e le polofesa o Julio Trebolle Barrera, o se sui o le vaega o faatonu faava-o-malo o Tusi Tāʻai o le Sami Mate e faapea: “O le Tusi Tāʻai a Isaia [mai Qumran] ua saunia ai se faamaoniga talafeagai o le faaooina mai o tusitusiga paia i se vaitaimi e silia i le afe tausaga e aao o le ʻau sii tusi Iutaia, lea sa matuā faia ma le faamaoni ma le faaeteete.”

O LE tusi tāʻai lea na faasino i ai le faamatalaga a Barrera o loo iai le tusi atoa o Isaia. E oo mai i lenei taimi, e aofia ai i le silia i le 200 o manusikulipi faale-Tusi Paia o loo maua i Qumran, nisi o vaega ua mātauliaina o tusi uma lava o Tusitusiga Eperu vaganā ai le tusi o Eseta. I le lē pei o le Tusi Tāʻai o Isaia, ua na o ni vaega o le tele o tusi o loo iai i tusi tāʻai, pe tusa lea ua na o le tasi vae sefulu o se tusi. O tusi o le Tusi Paia sa sili ona taatele i Qumran o le Salamo (36 kopi), Teuteronome (29 kopi), ma le Isaia (21 kopi). O tusi foʻi nei o loo sii soo mai i Tusitusiga Kerisiano Eleni.

E ui o loo faailoa mai e tusi tāʻai faapea e leai ni suiga e ono aafia ai le manatu autū o tusitusiga a le Tusi Paia, ae o loo faaalia ai foʻi faapea o loo iai tusitusiga eseese o le Tusi Paia Eperu na faaaogāina e tagata Iutaia i le vaitaimi o le Malumalu Lona Lua, e tofu ma lona lava eseesega. E lē tutusa tusi tāʻai uma ma le tusitusiga Masoreta i le sipelaina ma le auala e faaupu ai. O nisi e talitutusa ma le Septuagint faa-Eleni. Ae muamua atu, na manatu tagata popoto faapea o le eseesega i le Septuagint atonu e māfua mai i ni mea sesē po o ni manatu lava foʻi na tuu ma le loto i ai e le tagata na faaliliuina. O lea ua faailoa mai e tusi tāʻai faapea o nei eseesega e māfua moni mai lava i le eseesega o tusitusiga Eperu. E ono faamatalaina ai iinei i nisi tulaga, le māfuaaga e faaaogā ai e fuaiupu o Tusitusiga Eperu na siiina mai e uluaʻi Kerisiano ni faaupuga e lē tutusa atu i fuaiupu o le tusitusiga Masoreta.—Esoto 1:5; Galuega 7:14.

O lea la, o nei oloa tāua na maua, o tusi tāʻai o le Tusi Paia ma vaega o tusi tāʻai, ua saunia ai se faavae e sili ona lelei mo le suʻesuʻeina o le auala ua faaoo mai ai tusitusiga o le Tusi Paia Eperu. Ua faamautūina e Tusi Tāʻai o le Sami Mate le tāua o le Septuagint ma le Penetatuka a Samaria mo le faia o ni faatusatusaga o nei tusitusiga. Ua saunia e tusi tāʻai se isi puna mo le ʻaufaaliliu o le Tusi Paia ina ia iloiloina mo ni tulaga atonu e manaʻomia ona faaleleia i tusitusiga Masoreta. I le tele o vala, na latou faamautūina ai le faaiʻuga a le Komiti o le Faaliliuga o le Tusi Paia o le Lalolagi Fou ina ia toe tuu le suafa o Ieova i vaega tonu o loo aveesea ai e tusitusiga Masoreta.

O tusi tāʻai o loo faamatalaina mai ai tulafono ma talitonuga o le vaega faalotu i Qumran ua faamanino mai ai faapea sa lē na o le tasi se ituaiga o faiga faa-Iutaia i le taimi o Iesu. E ese aganuu a le vaega faalotu i Qumran mai le ʻau Faresaio ma le ʻau Satukaio. O nei eseesega e foliga mai na māfua ai ona tuumuli atu le vaega faalotu i vaomatua. Na latou faauigasesēina faapea o i latou ua faataunuu ai le Isaia 40:3 e faatatau i se leo i le vao ina ia faalauleleia le ala o Ieova. E tele ia vaega o tusi tāʻai o loo faasino atu i le Mesia, o lē na manatu ia le ʻautusitala ua matuā latalata lona afio mai. O se mea lenei e ao ona naunau faapitoa i ai auā e tusa ai ma manatu o Luka faapea “o loo faatalitali le nuu” i le afio mai o le Mesia.—Luka 3:15.

Ua iai se fesoasoani mai Tusi Tāʻai o le Sami Mate ia i tatou ina ia malamalama i le tulaga o le olaga faa-Iutaia i le vaitaimi a o talaʻi Iesu. E saunia mai e na tusi tāʻai ni faamatalaga mo faatusatusaga i le suʻesuʻeina o le gagana Eperu anamua ma tusitusiga a le Tusi Paia. Ae o faamatalaga o loo iai i le tele o Tusi Tāʻai o le Sami Mate o loo manaʻomia pea ona iloiloina ma le faaeteete. O lea la, e ono mafai ona maua ai le malamalama fou. Ioe, o toegamea e silisili ona tāua mai le eleele o le senituri lona 20 ua faaauau pea ona faagaeetia ai e lē gata o tagata atamamai faapitoa ma tagata aʻoga o le Tusi Paia, a o tatou ola ai i le senituri lona 21.

[Faamatalaga i Ata i le itulau 7]

Mea na eliina aʻe i Qumran: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manusikulipi: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem