E Mafai Ona E Taulau Manuia e Tusa Lava po o le ā le Tulaga na E Ola Aʻe Ai

TALU mai lava le laʻitiiti o Nikolao e iai lava ona uiga fouvale. * Na oo mai le taimi na taʻitaʻiina ai o ia e ona lava uiga feteenaʻi agaʻi i le faaaogāsesēina o fualaau faasāina atoa ma le inu tele. Fai mai le faamatalaga a Nikolao: “O loʻu tamā sa pulea e le ʻava malosi, ma sa ia aumaia ia i maʻua ma loʻu tuafafine le tele o puapuaga.”

O le vaaiga masani lava a so o se tasi, o mātua o Malina o ni tagata faaaloalogia o le nuu e tōʻaaga i le lotu. Peitaʻi sa la matuā aafia foʻi i se lotu taufaasesē. “O nisi o a la gaoioiga e māfua mai i le la lotu sa lē lelei mo aʻu ma sa faaleagaina ai laʻu vaaiga mautinoa ma le lotofiafia a o oʻu laʻitiiti,” o le tagi talatala mai lena a Malina, lea ua silia nei i le 30 ona tausaga. Sa ia faapea mai atili: “O le lagona o le lē maua o se fesoasoani atoa ma le faalogona o le lē aogā na oo mai ia te aʻu, ua faaauau pea ona ou aafia ai i taimi uma lava ou te manatua ai.”

O ai na te faafitia le mea moni e faapea ua faaleagaina olaga o le toʻatele a o laiti lava e ala i faiga sauā, faileagaina, faatalalē o mātua, atoa ai ma isi faiga lē lelei? E mafai ona loloto manuʻa o le leai o se fiafia a o tamaitiiti lava. Peitaʻi, pe e ao ea i ia tigā ona faaleagaina ai e faavavau le ono mauaina e se tasi o le upu moni o le Afioga a le Atua ma mauaina ai se fiafiaga tele? E ui lava i tulaga na ola aʻe ai, pe e mafai e Nikolao ma Malina ona taulau i le avea ma tagata faamaoni? Manatunatu muamua i le faaaʻoaʻoga a Iosia le tupu o Iuta.

Se Faaaʻoaʻoga Faale-Tusi Paia

Na pule Iosia i Iuta mo le 31 tausaga i le senituri lona fitu T.L.M. (659-629 T.L.M.) I le taimi na faanofotupuina ai Iosia, ina ua uma le tagatavaleina o lona tamā, sa matuā leaga lava le tulaga o mea i Iuta. Sa faatumulia Iuta ma Ierusalema i tagata tapuaʻi i a Paala atoa ma i latou sa tautō i a Moloka le atua sili o sā Amonī. Sa avea alii sili o Iuta ma “leona fetagisi” ae o faamasino sa fai ma “luko o le afiafi” o le faamatalaga lena a Sefanaia, o se perofeta a le Atua na iai i lena taimi. O le iʻuga la, sa matuā olaola faiga sauā ma le taufaasesē i le nuu. O le toʻatele sa faapea ane i o latou loto: “E le faia e Ieova se mea lelei, na te le faia foi se mea leaga.”—Sefanaia 1:3–2:3; 3:1-5.

E faapeʻī le ituaiga pule sa iai Iosia? Na tusia e Esera, o sē na faamauina talafaasolopito o le Tusi Paia e faapea: “Na faia e ia [Iosia] le amiotonu i luma o Ieova, ma ua savali i ala o Tavita lona tamā, e lei ʻalo ese i le itu taumatau, po o le itu tauagavale.” (2 Nofoaiga a Tupu 34:1, 2) E manino mai, sa taulau Iosia i le faia o le mea saʻo i fofoga o le Atua. Peitaʻi e faapeʻī le talaaga o lona aiga?

Pe sa Lelei pe Leaga Lona Tuputupu Aʻe o se Tamaitiiti?

Ina ua soifua mai Iosia i le 667 T.L.M., o le taimi lena faatoʻā 16 tausaga o lona tamā o Amone, ae o Manase le tamā o lona tamā sa pule i Iuta. O Manase o se tasi o tupu sa sili ona amioleaga na puleaina Iuta. I le faia o fata faitaulaga mo Paala na ia “faia mea leaga e tele i luma o Ieova.” Sa ia faaui ane ana fanau i le afi, ma iite i ao o le lagi, ma fai togafiti faataulāitu, ma tautala faataulāitu, ma sa matuā tele le faamasaa toto. Na aumai foʻi e Manase i le fale o Ieova le faatusa o le pou paia na ia tāina. Sa ia faasesē Iuta ma Ierusalema “e fai le amio leaga e sili i le amio a nuu na faaumatia e Ieova i luma o le fanauga a Isaraelu.”—2 Nofoaiga a Tupu 33:1-9.

Sa mataʻutia le amioleaga a Manase lea na iʻu ai lava ina tuu atu e Ieova ia noanoa ia te ia i  faamau ʻapamemea, ma ave i Papelonia, o se tasi o aai o le pulega tautupu a Asuria. Na salamō Manase a o faapagotaina, ma ia faamaulalo ia te ia lava, ma ole atu mo le faamagaloga a Ieova. Na faafofoga mai le Atua i lana olega mo se mea lelei mo ia ma toe faafoʻi ai ia te ia i le pulega tautupu i Ierusalema. Sa mafai ona iai ni nai iʻuga lelei o taumafaiga a Manase e toe faalelei mea sa faaleagaina.—2 Nofoaiga a Tupu 33:10-17.

O le ā se aafiaga o le amioleaga a Manase atoa ma lona salamō mulimuli ane ai sa iai i lona atalii o Amone? Sa matuā amioleaga lava lona atalii. Ina ua salamō Manase ma fai taumafaiga ina ia faamamā le nuu mai i mea leaga na ia faia, e leʻi tali mai i ai Amone. Ina ua ia nofoia le nofoalii i le 22 o ona tausaga, na “faia foi e ia [Amone] o amio leaga i luma o Ieova, e pei ona faia e Manase lona tamā.” Na i lo o lona faamaulalo i luma o Ieova, “ua faatele e ia [Amone] ana agasala.” (2 Nofoaiga a Tupu 33:21-23) E na o le ono tausaga o Iosia i le taimi na avea ai Amone ma tupu o Iuta. Pagā le paʻū maualalo o le tulaga sa ola aʻe ai Iosia a o tamaitiiti!

Na faaumaina le pulega amioleaga a Amone ina ua mavae le lua tausaga ina ua foua o ia e ana auauna ma fasioti ia te ia. Peitaʻi, na fasia e tagata o le nuu i latou na foufou faasaga i a Amone ae latou faia ma tupu lona atalii o Iosia.—2 Nofoaiga a Tupu 33:24, 25.

E ui lava i mea e faaleagaina ai sa tutupu a o avea o ia ma tamaitiiti, ae na faaauau ona faia e Iosia mea lelei i le silafaga a Ieova. Sa iloga le taulau manuia o lana nofoaiga lea na faapea mai ai le Tusi Paia: “E lei muamua ia te ia se tupu e tusa ma ia, o le na liliu atu ia Ieova ma lona loto atoa, ma lona agaga atoa, ma lona malosi atoa, e tusa ma le tulafono uma a Mose; talu ai foi e lei tu mai se tusa ma ia.”—2 Tupu 23:19-25.

Maʻeu le avea o Iosia o se faaaʻoaʻoga e faalaeiauina ai mo i latou atonu sa tatau ona onosaia tulaga faigatā a o laiti lava. O le ā tatou te aʻoaʻoina mai i lana faaaʻoaʻoga? O le ā sa fesoasoani i a Iosia e filifilia ai le ala saʻo ma tumau ai?

 Saʻili ia Iloa Ieova

O se aafiaga lelei lea sa mafai ona pulea ai le olaga o Iosia a o laʻitiiti lava, o le toe salamō lea o le tamā o lona tamā, o Manase. E lē o taʻua maia e le Tusi Paia po o le ā le tele o ni fesootaʻiga a le toʻalua lenei sa iai, ma po o le ā foʻi le matua o Iosia sa iai ina ua faasaʻoina e Manase ona ala. Talu ai o aiga Iutaia e vavalalata tele, atonu sa taumafai Manase e laveaʻiina le atalii o lona atalii mai aafiaga leaga sa siʻomia ai o ia e ala i le tāmauina i le loto o le atalii o lona atalii o se faaaloalo mo le Atua moni, o Ieova, faapea ma ana afioga. So o se fatu lava o le upu moni sa mafai e Manase ona totō i le loto o Iosia, atonu na faaopoopo atu i ai ma nisi aafiaga lelei, lea na iʻu ina fua mai. I lona valu o tausaga o lana nofoaiga i Iuta, na saʻili ai Iosia, lea ua sefululima ona tausaga, ina ia iloa Ieova ma fai lona finagalo.—2 Nofoaiga a Tupu 34:1-3.

Na pau le fesootaʻiga faaleagaga e maua e nisi a o laiti lava o se tauaiga, o sē e masani i ai, po o se tuaoi foʻi. Peitaʻi, afai e tausia lelei, e mafai e le fatu na totōina ona fua mai ai ni fua lelei mulimuli ane. O Malina lea sa taʻua i le amataga, sa iai sona tuaoi, o se tamā e matua agalelei o lē sa lē aunoa ona ia avatuina mekasini o Le Olomatamata ma le Ala Mai! i le aiga o Malina. I le manatuaina ma le faapelepele o lenei tamā matua, na faapea mai ai Malina: “O le mea sa sili ona faagaeetia ai aʻu e faatatau i loʻu tuaoi o lona lē faamanatuina lea o ni aso mālōlō. Sa tāua lenei mea ia te aʻu ona o le Halloween atoa ai ma nisi aso mālōlō o ni taimi sa faatino ai ni tū ma ni faiga faalotu i le lotu taufaasesē a oʻu mātua.” Pe tusa o le sefulu tausaga mulimuli ane, ina ua valaaulia Malina e se uō ina ia auai i se sauniga faa-Kerisiano i le Maota o le Malo o Molimau a Ieova, sa ia manatua lenei tuaoi ma talia ma le lotomalie le valaaulia. Sa fesoasoani lena mea ia te ia ina ia saʻili mo le upu moni.

Ia Faamaulalo i Luma o le Atua

Sa faailogaina le nofoaiga a Iosia i ni toe faatulagaina maoaʻe o le tapuaʻiga i le nuu o Iuta. Ina ua māeʻa se tauiviga i le ono tausaga ina ia lafoaʻia ifoga tupua ma faamamāina le nuu o Iuta, na amata ai loa ona toe faafouina e Iosia le fale o Ieova. A o faagasolo lena galuega, maʻeu se mea e tāua tele na maua ai e le Ositaulaga Sili o Hilikia! Na ia mauaina le uluaʻi kopi o “le tusi o le tulafono a Ieova.” Sa tuu atu e Hilikia lenei mea uigaese na maua i le vaavaaiga a le failautusi o Safana, ma faapena ona lipotia atu ai e Safana i le tupu. Pe sa faatupuina ai ea se faamaualuga o Iosia, lea ua 25 ona tausaga, ona o na mea na tutupu?—2 Nofoaiga a Tupu 34: 3-18.

Na tusia e Esera e faapenei: “Ua faalogo le tupu i upu o le tulafono, ona ia saei ai lea o ona ofu.” O se faailoaga lenei o le salamō mai le loto ona ua ia iloa sa leʻi tausia atoatoa e o latou augatamā faatonuga a le Atua. O se matuā faailoga lava o le lotomaulalo! O le taimi lava lea na tofia ai e le tupu nisi e fai ma sāvali, o ni tane e toʻalima, ina ia fesili atu i a Ieova e ala i le perofeta fafine o Ulata. Na foʻi mai le sāvali ma le lipoti e faapenei: ‘O le a oo mai le mala ona o le lē usiusitai i le Tulafono a Ieova. A o oe Iosia le tupu, ona sa e faamaulalo ia te oe lava, o le a oo atu foi oe i lou tuugamau ma le filemu e te lē vaai foʻi i le malaia.’ (2 Nofoaiga a Tupu 34:19-28) Sa malie le finagalo o Ieova i uiga faaalia o Iosia.

Po o le ā lava le tulaga sa tatou ola mai ai, e tatou te mafaia foʻi ona faamaulalo i luma o le Atua moni, o Ieova, ma faaalia se uiga faaaloalo ia te ia ma lana Afioga, le Tusi Paia. O le mea lena sa faia e Nikolao lea sa taʻua i le amataga. Fai mai lana faamatalaga: “E ui lava na faatumulia loʻu olaga i faalavelave ma faafitauli ona o le faaaogāsesēina o fualaau faasāina ma le inu tele, sa ia te aʻu se fiafia i le Tusi Paia ma le faanaunauga ina ia maua se fuafuaga mautū i le olaga. Na iʻu ina ou feiloaʻi i Molimau a Ieova, suia le ituaiga o olaga sa ou ola ai, ma talia le upu moni.” Ioe, e mafai ona iai so tatou faaaloalo agaʻi i le Atua ma lana Afioga po o le ā lava lo tatou siʻomaga.

Maua Aogā Mai Faatulagaga a Ieova

Sa matuā faaaloalo lava Iosia i perofeta a Ieova. E lē gata sa ia fesili atu i le perofeta fafine o Ulata ae sa matuā taaʻina ai lava foʻi o ia i isi perofeta i ona aso. O se faaaʻoaʻoga, sa taufai pisi uma Ieremia ma Sefanaia i le faalauiloaina atu o le taʻusalaina o ifoga tupua sa faia i Iuta. Atonu ona o lona uaʻi atu i a la feʻau sa ono faamalosia  ai Iosia i lana tauiviga faasaga i tapuaʻiga sesē!—Ieremia 1:1, 2; 3:6-10; Sefanaia 1:1-6.

Ua tofia e le “matai,” o Iesu Keriso, le vasega o ona soo faauuina—“le auauna faamaoni ma le mafaufau”—e saunia meaʻai faaleagaga i le taimi e tatau ai. (Mataio 24:45-47) E ala i lomiga e faavae i le Tusi Paia atoa ma faatulagaga a le faapotopotoga, ua faauaʻi atu ai manatu e le vasega o le auauna i aogā o le usitaia o fautuaga faale-Tusi Paia ma ofo mai fautuaga aogā i le auala e faatatauina ai i o tatou olaga. Maʻeu le talafeagai o lo tatou faaaogā o faatulagaga a Ieova ina ia fesoasoani ia i tatou e faaleleia ai so o se uiga lē lelei ua mauaa! Mai lava a o tamaitiiti, sa malosi tele faalogona lē fiafia o Nikolao agaʻi i le pule. E oo lava a o ia aʻoaʻoina le upu moni o le Afioga a Ieova, sa taofia mai o ia e lenei vaivaiga mai lona auauna atoatoa atu i a Ieova. Sa lē faigofie mo ia le suia o lenei uiga. Peitaʻi, na iʻu lava ina taulau manuia ai. Na faapefea? Sa faamatala mai e Nikolao: “Ona o le fesoasoani mai a toeaina e toʻalua o ē sa malamalama i loʻu tulaga, sa ou faamatala saʻo i ai loʻu faafitauli ma amata ona faatatauina a la fautuaga alofa mai le Tusi Paia.” Na ia faaopoopo mai: “E ui lava e fai ma tau oso mai nai faalogona lē fiafia, ae o lea ua ou mafai nei ona pulea loʻu uiga fouvale.”

Na saʻilia foʻi e le tamaʻitaʻi o Malina fautuaga mai toeaina i le faia o filifiliga tāua i lona olaga. I le feagai ai ma le lagona o le leai o se faamoemoe ma le faalogona o le lē aogā, lea na amata mai lava i lona laʻitiiti, o le mea sa ia iloaina le sili ona tāua o mataupu eseese ia e i Le Olomatamata ma le Ala Mai! Fai mai lana faamatalaga: “I nisi o taimi i se mataupu, e na o se palakalafa lava po o se fuaiupu—ua na o sina manatu itiiti lava—e mafai ona uigā ia te aʻu. Pe tusa o le iva tausaga talu ai, sa amata ai ona ou faaputuina nei mataupu i se faila ina ia faigofie ona tapa atu i ai.” I aso nei, e tolu ana faila o loo teu ai mataupu e 400!

E leai, e lē mafai ona aafia tumau ai tagata ona o olaga leaga i o latou aiga. E mafai ona latou taulau manuia faaleagaga i le fesoasoani a Ieova. E pei lava ona lē mafai e le lelei o le tausiaina aʻe ona faamautinoa ai le faamaoni o se tasi, e lē mafai foʻi ona taofia se tagata, ona o le leaga o le tulaga sa iai a o laʻitiiti, mai le avea ma se e mataʻu i le Atua.

Ina ua uma ona maua le tusi o le Tulafono i le taimi o le galuega o le faafouina o le malumalu, ‘ona osi ai lea e Iosia le feagaiga i luma o Ieova, e mulimuli i a Ieova, ma usitai ia te ia i lona loto atoa, ma lona agaga atoa.’ (2 Nofoaiga a Tupu 34:31) E leʻi liliu ese lava Iosia mai lana taʻutinoga seʻia oo i lona maliu. Ua faapena foʻi ona maumaututū Malina ma Nikolao ina ia tumau i le faamaoni i a Ieova le Atua ma ia taulau i le avea o ni tagata e faamaoni. Tau ina ia e maua le lotomau e tumau vavalalata ai i le Atua ma auauna faamaoni ia te ia. E mafai ona e mautinoa o le a e taulau manuia, auā ua folafola mai e Ieova: “Aua e te fefe, auā ou te ia te oe; aua le fetepatepai, auā o aʻu o lou Atua; ou te faamalosia oe; e moni, ou te fesoasoani ia te oe; e moni, ou te taofia oe i loʻu lima taumatau e i ai le amiotonu.”—Isaia 41:10, 13.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 26]

E ui lava i mea mataʻutia na tutupu a o avea o ia ma tamaitiiti, sa saʻili Iosia ia iloa Ieova ma taulau manuia ai i lona olaga

[Ata i le itulau 28]

E mafai ona fesoasoani atu toeaina ia te oe ina ia faaleleia se uiga totino ua mauaa

[Ata i le itulau 28]

E mafai ona fesoasoani atu “Le Olomatamata” ma le “Ala Mai!” ia te oe ina ia faatumauina le faamaoni