Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Ua Faigatā Ona Iloa le Pogai o Mafatiaga o Tagata

Ua Faigatā Ona Iloa le Pogai o Mafatiaga o Tagata

Ua Faigatā Ona Iloa le Pogai o Mafatiaga o Tagata

“LE ATUA E, AISEĀ EA?” O le ulutala matamata tetele lena sa lomia i le itulau e pito i luma o se nusipepa e sili ona alumia, ina ua uma ona lūlūina se mafuiʻe mataʻutia i Asia Itiiti. I se ata o loo iai i lena mataupu sa faaalia ai se tamā lotomafatia o loo sii ese mai si ona afafine ua manuʻa mai lo latou fale ua paʻū masofasofa i lalo.

Ua avea taua, oge, faamaʻi ma mala faalenatura, ma pogai o le matuā anoanoaʻi o tigā, le lasi o loimata maligi, ma le lē mafaitaulia o tagata feoti. E lē gata i lena, o loo mafatia tagata na faia i ai faiga e pei o le fai faamalosi i ai o feusuaʻiga, le faaleagaina a o laiti, ma isi lava solitulafono. Seʻi manatu i le aofaʻiga tele o tagata ua manunuʻa ma maliliu ona o faalavelave faafuaseʻi. O loo iai foʻi le faitau piliona o tagata ua oo i ai lagona mafatia ona o maʻi, le soifua matua, ma le maliliu o ē pele ia i latou.

Na iai i le senituri lona 20 mafatiaga e sili atu ona mataʻutia na i lo o se isi lava taimi muamua atu. Mai le 1914 e oo mai i le 1918, na fasiotia ai i le Taua Muamua a le Lalolagi le toetoe lava sefulu miliona fitafita. Ua faapea mai nisi tusitala o talafaasolopito, e toetoe lava faapena foʻi le toʻatele o tagata sivili na maliliu ai. I le Taua Lona Lua a le Lalolagi, e tusa ma le 50 miliona fitafita ma tagata sivili na maliliu ai, e aofia ai le faitau miliona o fafine, tamaiti ma toeaina sa lē mafai ona latou puipuimaluina i latou lava. A o faagasolo le senituri na teʻa atu nei, e faitau miliona foʻi isi tagata na aafia i faatamaʻiaga o se vaega patino o tagata, o fouvalega, o faiga sauā i le vā o ituaiga e tupuga mai ai, le matelāina ma le mativa. I se fua faatatau a le Historical Atlas of the Twentieth Century, e silia ma le 180 miliona tagata na maliliu ona o lena “anoanoaʻi o faiga leaga.”

E 20 miliona tagata na maliliu i le fulū Sepania i le 1918 e oo mai i le 1919. I le 20 tausaga talu ai, e tusa e 19 miliona tagata na maliliu i le AIDS, ma se 35 miliona ua aafia nei i le vairusi lea e māfua mai ai le AIDS. E faitau miliona tamaiti ua leai ni mātua—ua maliliu mātua i le AIDS. Ma le lē mafaitaulia o le aofaʻi o pepe ua faasolo atu lava ina feoti i le AIDS ona sa pisia mai a o iai lava i manava o o latou tinā.

E iai foʻi isi auala ua mafatia ai le fanau. I le toe siiina o faamatalaga mai le United Nations Children’s Fund (UNICEF), i le iʻuga o le 1995, na taʻua ai e le nusipepa i Egelani, o le Manchester Guardian Weekly e faapea: “I taua na tauina i le sefulu tausaga talu ai, e 2 miliona tamaiti na fasiotia ai, e 4 i le 5 miliona ua iai ni faaleagaina tumau i ni vaega o o latou tino, e 12 miliona ua lē o toe iai ni o latou aiga, e silia i le miliona ua mātuaoti po ua lē toe nonofo faatasi ma o latou mātua ma le 10 miliona ua faamanuʻalia o latou mafaufau.” E faaopoopo atu i ai se faatatauga e 40 i le 50 miliona faapaʻūga tama o loo faia i le lalolagi aoao—i tausaga taʻitasi!

O le ā se Mea o le a Tupu i le Lumanaʻi?

E toʻatele tagata latou te manatu o le a iai se mea mataʻutia e tupu i le lumanaʻi. Na taʻua e se vaega o saienitisi e faapea: “O gaoioiga a tagata . . . atonu latou te fesuiaʻia le lalolagi o loo iai nei, ina ia lē toe mafai ona iai le ituaiga o ola lea ua tatou masani ai.” Na latou faapea mai atili: “E oo lava foʻi i le taimi lenei, e toʻatasi mai le toʻalima o tagata, o loo ola i se olaga matuā mativa lava ua lē lava meaʻai, ae toʻatasi mai le toʻasefulu o tagata, o loo mafatia i le matuā lē lava o meaʻai paleni.” Na faaaogā e saienitisi lea lava avanoa e “lapataʻi mai ai i tagata uma e tusa o le mea o loo fotuaʻi mai i le lumanaʻi” ma faapea mai: “E telē lava se suiga e manaʻomia i le faafoeina o lo tatou lalolagi ma le olaga o loo iai, pe afai e mananaʻo e ʻalofia puapuaga e tele faaletagata, ma ia lē oo atu lo tatou aiga faalekelope o loo iai i lenei paneta i se tulaga e tumau ona faamaʻia ai.”

Aiseā ua faataga ai e le Atua le tele o mafatiaga ma le amioleaga? E faapefea ona ia fuafua e fofō le tulaga o loo iai? O afea?

[Faamatalaga i Ata i le itulau 3]

Pito i luga, nofoa faataavalevale: UN/DPI Photo 186410C by P.S. Sudhakaran; ogatotonu, tamaiti matelāina: WHO/OXFAM; pito i lalo, se tamāloa ua toe o ivi ma paʻu: FAO photo/B. Imevbore