E Mafai Faapefea Ona E Tausia se Vaaiga Paleni i Tupe?

O le manaʻo i tupe ma le naunau i meafaitino e lē o ni mea fou; e lē o gūgū foʻi le Tusi Paia e faatatau i na mea, e pei o ni mea mataʻina faatoʻā tutupu talu ai nei. O mea ua loa tausaga o iai. I Tulafono faa-Mose, na faatonuina ai e le Atua tagata Isaraelu faapea: “Aua e te manao i le fale o lē lua te tuaoi . . . po o se tasi mea a lē lua te tuaoi.”—Esoto 20:17.

O LE manaʻo tele i tupe ma meafaitino sa taatele i aso o Iesu. Seʻi mafaufau i le lipoti lenei i se talanoaga na faia e Iesu ma se tauleʻaleʻa talavou e “mauoa tele” e faapea: “Ona fetalai atu lea [o Iesu] ia te ia, ‘Ua toe o le mea e tasi e te lei maua; ia e faatau atu i au mea uma, ma ia e tufatufaina i e matitiva, ona ia te oe lea o le faulaigāoloa i le lagi; i le ē sau, ma mulimuli mai ia te au.’ Ua faalogo o ia i na upu, ona tiga tele ai lea o ia; auā o le mauoa tele lava ia.”—Luka 18:18-23.

Le Vaaiga Tatau i Tupe

O le a sesē la le faia o se faaiʻuga e faapea, e taʻusalaina e le Tusi Paia tupe po o sona aogā masani o loo faaaogāina i ai. Ua faaalia e le Tusi Paia e faapea ua aumaia e tupe se puipuiga lelei faasaga i le mativa ma faafitauli e aumaia ai, ma mafai ai e tagata ona maua mea e manaʻomia. Na tusi mai le tupu o Solomona: “Ua fai le poto ma mamalu [“puipuiga,” NW], ua fai foi tupe ma mamalu [“puipuiga,” NW].” Ma ua ia faapea mai foʻi: “Ua latou faia le tausamiga e featani ai, o le uaina foi e fiafia ai tagata ola; a o tupe e aoga i mea uma.”—Failauga 7:12; 10:19.

E faamaonia e le Atua le faaaogāina tatau o tupe. Mo se faataʻitaʻiga, na fetalai Iesu e faapea: “O le oa o le amioletonu ia outou fai ai uo mā outou.” (Luka 16:9, LF) Ua aofia ai i lenei mea le faia o foaʻi tau tupe mo le faaauilumaina o le tapuaʻiga moni a le Atua, ona e mautinoa o loo tatou mananaʻo e fai le Atua ma a tatou Uō. Sa mulimuli Solomona lava ia i le faataʻitaʻiga a lona tamā, o Tavita, i le foaʻiina atu o tupe e tele ma mea tāua mo le faia o le malumalu o Ieova. O le isi faatonuga mo Kerisiano, o le avatua lea o fesoasoani faaletino mo i latou o loo iai se manaʻoga. Na faapea mai le aposetolo o Paulo: “Ia tufatufa atu ni a outou mea [“e tusa,” NW] i le mativa o le au paia.” Na ia faaopoopo mai e faapea: “Ia tausisi i le alofa i tagata ese.” (Roma 12:13) E masani ona aofia ai le faaaluina o ni tupe i le faia o na mea. Ae peitaʻi, pe faapefea le manaʻo i tupe?

‘Le Manaʻo i le Siliva’

Na tele le talanoa a Paulo i “le manao i tupe”—pe i lona uiga moni, o le “manaʻo i le siliva”—ina ua ia tusi atu i lana aumea talavou Kerisiano o Timoteo. O timaʻiga a Paulo lea e mafai ona maua i le 1 Timoteo 6:6-19. Na ia tautala ai e faapea o “le manao i tupe” e aofia i manatu autū o lana iloiloga o meafaitino. O lea la, e lelei ona tatou suʻesuʻeina ma le faaeteete faamatalaga faagaeeina a Paulo, e tusa ai ma le faatāuaina lea o loo tuu atu e tagata i aso nei i tupe. O na iloiloga e mautinoa lava le aogā auā o loo faaalia ai le auala e “fetagofi atu [ai] i le ola moni.”

Na lapataʻi mai Paulo e faapea: “O le manao i tupe, o le pogai lea o mea leaga uma lava; ua mananao tele i ai nisi, ona sese ai lava lea o i latou i le faatuatua, ua tuʻia ai ua ati i latou e i latou i puapuaga e tele.” (1 Timoteo 6:10, LF ) E lē o faapea  mai lenei mau e leaga tupe—e lē o faapena mai foʻi se isi mau. E lē o faapea mai foʻi le aposetolo, o tupe o le māfuaaga autū lea o “mea leaga uma lava”—po o le faapea mai o tupe o le māfuaaga autū lea o faafitauli uma. Na i lo lena, o le manaʻo i tupe e mafai ona avea ma pogai—e tusa lava pe e lē na o le pau lena o le pogai— o “mea leaga uma lava.”

Ia Leoleo Faasaga i le Manaʻo Tele

E ui e moni e lē o taʻusalaina e le Tusi Paia ia tupe, ae o le a lē avea ai lena ma mea e manatu māmā ai i le lapataʻiga a Paulo. O Kerisiano ua amata ona manaʻo tele i tupe, ua lamatia i ituaiga o faafitauli eseese, ae o le faafitauli e sili ona leaga o le sē ese lea mai le faatuatua. Ua toe faamamafa mai lenei mea moni i le mea na taʻua e Paulo i Kerisiano i Kolose e faapea: “O lenei, ia outou fasiotia o outou itu tino o i le lalolagi . . . o le tuʻinanau leaga, ma le matapeapea, o le ifo i tupua lava lea.” (Kolose 3:5) E mafai faapefea e le matapeʻapeʻa, manaʻo tele, po o le “manao i tupe” ona avea ma ifo i tupua? Po o le uiga ea o lenei mea e sesē le manaʻo i se fale telē, se taavale fou, se galuega e tele ni tupe e maua mai ai? E leai, e leai lava ma se mea o leaga ai nei mea. O le fesili la: O le ā e uunaʻia le loto o se tasi e manaʻo ai i nisi o nei mea, ma pe e manaʻomia moni ea?

O le eseesega i manaʻoga masani ma le manaʻo tele e ono faatusaina i le eseesega o se tamaʻi afi e kuka ai meaʻai ma le afi telē lea e faatamaʻia ai se vaomatua. O faanaunauga e tatau ma lelei e mafai ona aogā. E uunaʻia ai i tatou e galulue ma maua ai iʻuga lelei mai i a tatou galuega. Ua faapea mai le Faataoto 16:26: “O le tagata e galue, ua galue o ia mo ia lava; auā ua faatauanauina o ia e lona gutu.” Ae o le manaʻo tele e mataʻutia ma faaleagaina ai. O se manaʻoga ua lē mafai ona puleaina.

O le faafitauli autū, o le pulea lea o le manaʻo tele i tupe. Po o le faateleina ea o tupe po o meafaitino o loo tatou mananaʻo i ai, o faamalieina ai o tatou manaʻoga, po o o tatou manaʻoga ea ua tatou auauna ai i tupe? O le māfuaaga lea ua faapea mai ai Paulo o le avea ma “sē manumanu [“manaʻo tele,” NW], (o le ifo i tupua lava lea).” (Efeso 5:5) O le manaʻo tele i se mea o lona uiga moni lava, ua tatou lolo atu i ai—o lona iʻuga, ua tatou faatagaina le manaʻo tele e pulea i tatou, e avea ma o tatou atua, o se mea ua tatou auauna i ai. I le eseesega, ua poloaʻia e le Atua e faapea: “Aua neʻi e fai mo oe ni atua ese i oʻu luma.”—Esoto 20:3.

O lo tatou manaʻo tele foʻi, e faaalia ai faapea e tatou te lē o faamoemoe atu i le Atua e faapea o le a ia faataunuuina lana folafolaga i le aumaia o mea e tatou te manaʻomia. (Mataio 6:33) O lea la, o le manaʻo tele e oo ai i le liliuese mai le Atua. I lenei foʻi la uiga ua avea ai o le “ifo i tupua.” E lētioa la ona manino le lapataʻiga a Paulo e faatatau i ai!

Na aumaia foʻi e Iesu se lapataʻiga tuusaʻo e faatatau i le manaʻo tele. Na ia poloaʻia i tatou e puipui faasaga i le manaʻonaʻo i se mea e lē o i a i tatou i le faapea mai: “Ia outou, ia leoleo outou ia te outou auā le matapeapea; auā e le ola se tasi i le tele o ana mea ua ia te ia.” (Luka 12:15) E tusa ai o lenei fuaitau ma le faataʻitaʻiga na faia e Iesu mulimuli ane, o le manaʻo tele e faavae aʻe i le talitonuga faavalevalea e faapea, o le mea e tāua i le olaga, o le tele o mea a se tasi o iai. Pe atonu o tupe, le tulaga, le malosi, po o ni mea faapena. E mafai ona tupu le manaʻo tele mo so o se mea e mafai ona maua. Atonu tatou te ono manatu faapea o le mauaina o lena mea o le a faamalieina ai i tatou. Ae e tusa ai ma faamatalaga a le Tusi Paia ma mea ua oo i tagata, ua na o le Atua e mafai—ma o le a—faamalieina o tatou manaʻoga moni, e pei ona faamatalaina e Iesu i ona soo.—Luka 12:22-31.

I nei aso o le mafuli atu o tagata i le faatauina mai ma le faatauina atu o mea, ua matuā atamamai ai i le uunaʻia o faalogona mo le manaʻo tele. O le aafia i auala e lē iloagofie ae malolosi, ua toʻatele ai tagata ua talitonu e faapea e lē o lava mea o loo i a i latou. E latou te manaʻomia mea e tele atu, e tetelē atu, ma e lelei atu. E ui tatou te lē o talotalo e suia le lalolagi o loo siʻomia ai i tatou, ae faapefea ona mafai ona tatou teena le taaʻina ai?

Le Eseesega o le Lotomalie ma le Manaʻo Tele

Na ofo mai e Paulo le mea e suia ai le manaʻo tele, o le iai lea o le lotomalie. Na ia faapea mai: “Afai ua maua e i tatou o mea e aai ai ma mea e oofu ai, ia gata ai o tatou manao.” (1 Timoteo 6:8) Ua faamatalaina ai iinei mea uma e tatou te manaʻomia moni lava—“o mea e aai ai ma mea e  oofu ai”—e ono foliga mai e faigofie tele. O le tele o tagata o loo matamata i polokalame o televise, o loo latou vaaia ai ia tagata iloga o loo nonofo i ni fale taugatā ma iai ni meafale taugatā. E mautinoa lava e lē o le auala lena e mauaina ai le lotomalie.

O le mea moni, e lē manaʻomia ona ola auauna a le Atua i ni olaga matitiva. (Faataoto 30:8, 9) Ae peitaʻi, ua faamanatu mai e Paulo i a i tatou po o le ā moni lava le mativa: o le leai o ni meaʻai, ni lavalava, ma se fale talafeagai e nofo ma ola ai. Ae i le isi itu, afai o i a i tatou na mea, ua i a i tatou la le faavae mo le mauaina o le lotomalie.

Pe na moni ea le manatu o Paulo e faatatau i lena faamatalaina o le lotomalie? Pe e mafai moni ea ona faamalieina i mea autū—o meaʻai, lavalava, ma mea e nonofo ai? E tatau ona iloa e Paulo. Na i a te ia mea e tele ma ni faaeaga o se tagata maualuga i tagata Iutaia ma le avea ai o se tagatanuu o Roma. (Galuega 22:28; 23:6; Filipi 3:5) Na puapuagatia foʻi Paulo i faigatā mataʻutia a o feagai ai ma ana galuega faamisionare. (2 Korinito 11:23-28) A o feagai ai ma na mea uma, na aʻoaʻoina ai o ia i le ala lea na fesoasoani i a te ia e tausia ai le lotomalie. O le ā lena mea?

“Le Auala na Aʻoaʻoina ai Aʻu”

Na faamatalaina e Paulo i se tasi o ana tusi e faapea: “Ua ou iloa le mativa, ua ou iloa foi le mauoa, o i mea uma lava ou te i ai, ma mea uma e oo ia te au ua aʻoaʻoina ai aʻu ia ou maʻona, ma ou fia ʻai, ia faulai mai mea, ma ia oge mea.” (Filipi 4:12) E foliga mai sa matuā mautinoa lava ma mautū le manatu o Paulo! E faigofie lava le manatu faapea, sa sologa lelei mea mo Paulo ina o ia tusia na upu, ae lē o lena le tulaga. Sa iai o ia i le falepuipui i Roma!—Filipi 1:12-14.

Pe a mafaufau i lena tulaga moni, ua aumaia ai e lenei fuaitau se feʻau malosi i le mataupu e faatatau i le lotomalie e lē gata i meafaitino ae faapea foʻi i tulaga o loo iai. O le tele naʻuā o le tamaoaiga po le feagai ai ma tulaga e sili ona faigatā, e mafai ona tofotofoina ai mea o loo tatou faamuamuaina. Na tautala Paulo e faatatau i malosiaga faaleagaga lea na ia mafai ai ona maua le lotomalie e tusa ai ma tulaga i meafaitino: “Ou te mafaia mea uma lava ona o ia [le Atua] ua faamalosi mai ia te au.” (Filipi 4:13) Na i lo le faalagolago atu i ana meafaitino, pe tele pe itiiti, po o ona tulaga o loo iai, pe lelei pe leaga, na vaai atu Paulo i le Atua e faamalieina ona manaʻoga. O le iʻuga la, o le mauaina ai o le lotomalie.

Sa faapitoa lava ona tāua i a Timoteo le faataʻitaʻiga a Paulo. Na uunaʻia e le aposetolo lena alii talavou ina ia tuliloaina se ituaiga o olaga, lea e tuu faamuamua ai le tuutoina faaleatua ma se faiā vavalalata ma le Atua na i lo le tamaoaiga. Na taʻua e Paulo e faapea: “A o oe, le tagata o le Atua e, ia e sola ese i ia mea; a ia e tausisi atu i le amiotonu, ma le amio Atua, ma le faatuatua, ma le alofa, ma le onosai, ma le agamalu.” (1 Timoteo 6:11) Atonu na tusi atu na upu i a Timoteo, ae e faatatauina foʻi i so o se tasi e manaʻo e ava atu i le Atua ma manaʻo e mauaina se olaga e fiafia moni.

Sa manaʻomia e Timoteo ona mataʻitūina le manaʻo tele e pei lava foʻi o isi Kerisiano. E manino mai, sa iai ni tagata talitonu e maumea na iai i le faapotopotoga i Efeso, lea sa iai Timoteo ina o tusi atu Paulo i a te ia. (1 Timoteo 1:3) Na oo atu Paulo ma le tala lelei i a Keriso i lenei aai e olaola i fefaatauaʻiga, ma faaliliuina ai le toʻatele o tagata.  E lē masalomia, o le toʻatele o i latou nei o ni tagata maumea, e pei foʻi ona iai nisi i faapotopotoga i aso nei.

O le fesili la, aemaise lava i le malamalamaga i le aʻoaʻoga lea o loo i le 1 Timoteo 6:6-10: O le ā e ao ona faia e tagata e maumea, pe afai e latou te mananaʻo e faaalia le ava i le Atua? Ua taʻua faapea e Paulo e ao ona latou iloiloina o latou uiga e faatatau i tupe. O le iai o tupe e tauau ina atiina aʻe ai se faalogona o le faalagolago i a te ia lava. Ua taʻua e Paulo e faapea: “Ia e matuā fai atu i e mauoa i lenei olaga, aua neʻi faamaualuluga i latou, aua foi le faamoemoe i le oloa e faaletumau, a o le Atua soifua, o loo foai tele mai ia te i tatou mea uma lava e faafiafia ai.” (1 Timoteo 6:17, LF) O tagata maumea e ao ona latou vaai i tala atu o a latou tupe; e ao ona latou vaai atu i le Atua, o le puna o so o se tamaoaiga.

Ae o uiga agaʻi i tupe ua na o sina vaega lea o le vaifofō i le mauaina o le taulau manuia. E sau le taimi e manaʻomia ai e Kerisiano maumea ona aʻoaʻoina e faaaogā tatau lo latou tamaoaiga. Na lapataʻi mai Paulo e faapea: “Ia latou agalelei atu, ia tamaoaiga i galuega lelei, ia mataalofa, ia latou avatu fua a latou mea.”—1 Timoteo 6:18.

“Le Ola Moni”

O le manatu autū sa i le fautuaga a Paulo, o le manaʻomia lea ona toe faamanatu i a i tatou lava o le lē tumau o aogā o meafaitino. Ua taʻua e le Afioga a le Atua e faapea: “O le oloa o le mauoa, o lona ʻolo malosi lea; e pei o le pa maualuga foi i lona lava manatu.” (Faataoto 18:11) Ioe, o le puipuiga e aumaia e le tamaoaiga, ua na o ni mafaufauga lē moni ma e faasesēina moni ai lava. E sesē le taulaʻi atu o o tatou olaga i na tamaoaiga na i lo le mauaina o le faamaoniga a le Atua.

O le tulaga lē mautinoa o le tamaoaiga faaletino ua matuā sili atu ai ona lē mautū le tuu atu i ai o o tatou faamoemoe. O le faamoemoe moni e tatau ona taula i se mea e malosi, e uigā, ma tumau. O le faamoemoe faa-Kerisiano e tuu atu i Lē na Foafoaina i tatou, o Ieova le Atua, ma lana folafolaga i le ola e faavavau. E ui ina moni faapea e lē mafai e tupe ona aumaia ai le fiafia, ae sili atu la le moni o le manatu faapea e lē mafai e tupe ona aumaia ai le faaolataga. Ua na o lo tatou faatuatua lava i le Atua e mafai ona tatou maua ai lea faamoemoe.

O lea la, pe tatou te maumea pe tatou te matitiva, seʻi o tatou tuliloaina pea se ala i le olaga lea e aumaia ai le “mauoa i le Atua.” (Luka 12:21) E leai se mea e sili atu ona tāua na i lo le mauaina o le faamaoniga a Lē na Foafoaina Mea. O taumafaiga uma e faatumauina ai lena faamaoniga, e saosaolaumea lea i lo tatou ‘teua o oloa mo i tatou lava, o le faavae lelei mo aso atali, ina ia tatou fetagofi atu i le ola moni lava.’—1 Timoteo 6:19, LF.

[Ata i le itulau 7]

Na aʻoaʻoina e Paulo le ala e maua ai le lotomalie

[Ata i le itulau 8]

E mafai ona tatou olioli ma faamalieina i mea o loo i a i tatou