Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Ua Susulu Atu le Malamalama Faaleagaga i Sasa‘e Tutotonu

Ua Susulu Atu le Malamalama Faaleagaga i Sasa‘e Tutotonu

Talaaga o le Soifuaga

Ua Susulu Atu le Malamalama Faaleagaga i Sasaʻe Tutotonu

UA FAAMATALAINA E NAJIB SALEM

I le uluaʻi senituri T.A., na susulu atu ai le malamalama o le Afioga a le Atua mai Sasaʻe Tutotonu ma na oo atu ai i tuluʻiga mamao lava o le lalolagi. I le gasologa o lona 20 o senituri, na toe foʻi atu ai lenā malamalama ma faamalamalamaina ai lenā vaega o le lalolagi. Seʻi oʻu faamatalaina atu le auala na tupu ai lenā mea.

SA OU fanau i le 1913 i le aai o Amioun i Lepanona i mātū. O le tausaga mulimuli lava lenā o le toʻafilemu ma le nofo lelei o le lalolagi, auā o le tausaga na sosoo ai na pa ai le Taua Muamua a le Lalolagi. Ina ua faaiʻuina le taua i le 1918, na matuā vaivai ai le tulaga tau tamaoaiga ma faiga faapolotiki i Lepanona lea sa lauiloa i lenā taimi o le penina o Sasaʻe Tutotonu.

I le 1920, ina ua toe amata ona faagaoioia ia auaunaga tau i le feaveaʻiina o meli i Lepanona, na maua mai ai meli mai tagata Lepanona sa nonofo i isi atunuu. I na meli, sa maua mai ai ni tusi mai i tuagane o loʻu tinā, o Abdulla ma George Ghantous. Na la tusi mai i lo la tamā o Habib Ghantous, o le tamā lea o loʻu tinā, e taʻu mai ai iā te ia e uiga i le Malo o le Atua. (Mataio 24:14) I le na o le faamatala atu lava o le tusi a ona atalii i tagata o le nuu, na oo ina tauemua ai si toeaina. Na faasalalau e tagata o le nuu ia tala lē saʻo e faapea, ua taumafai atalii o Habib e faamalosia lo la tamā ina ia faatau atu lona fanua, ae faatau mai se asini, ma alu e talaʻi.

Le Amataga o le Susulu Atu o le Malamalama

I le tausaga na sosoo ai, i le 1921, na toe foʻi atu ai i Tripoli i Lepanona ia Michel Aboud, lea sa nofo i Brooklyn, i Niu Ioka, i le Iunaite Setete o Amerika. Sa avea o ia ma Tagata Aʻoga o le Tusi Paia e pei ona faaigoa ai Molimau a Ieova i na taimi. E ui lava sa leʻi tali atu le toʻatele o uō ma tauaiga o le uso o Aboud i le feʻau o le Tusi Paia, ae e toʻalua ni tagata lauiloa na faia faapea, o le polofesa o Ibrahim Atiyeh, ma le fomaʻi nifo o Hanna Shammas. O le mea moni, na faaavanoa e le fomaʻi o Shammas lona fale ma lona ofisa mo sauniga faa-Kerisiano.

Sa ou laʻitiiti lava i le taimi na asiasi mai ai le uso o Aboud ma le uso o Shammas i Amioun, le nuu lea sa ou nofo ai. Na matuā aafia ai lava aʻu i la laʻua asiasiga, ma sa amata ai ona ma ō faatasi ma le uso o Aboud i le galuega talaʻi. Mo le 40 tausaga, sa ma paga ai pea e lē aunoa ma le uso o Aboud i le faiva seʻia oo ina maliu o ia i le 1963.

I le va o le 1922 ma le 1925, na salalau mamao atu ai le malamalama o upu moni o le Tusi Paia i le tele o nuu i Lepanona i mātū. E tusa ma le 20 i le 30 tagata na faapotopoto i fale o aiga e talanoaina ai le Tusi Paia, e pei o lo matou fale i Amioun. Sa aauina atu e le ʻaufailotu ia tamaiti e tātā atigi ʻapa ma alalaga ma feʻei i se taumafaiga e faalavelave ai i a matou sauniga, o lea i nisi taimi sa matou faapotopoto ai i le vaomatua i togāpaina.

A o ou talavou, o loʻu maelega i le faiva—ma le auai i sauniga faa-Kerisiano uma—na faaigoa ai aʻu iā Timoteo. Na poloaʻiina aʻu e le faatonu sili o aʻoga e aua neʻi oʻu toe auai i mea na ia faaupuina o “na sauniga.” Ina ua ou lē mafaia ona faia faapea, na tuli ai aʻu ma le aʻoga.

Molimau Atu i Nuu o le Tusi Paia

E leʻi umi talu ona ou papatiso i le 1933, ae amata loa ona ou auai i le auaunaga faapaeonia, e pei ona taʻua ai e Molimau a Ieova le faiva faataimi atoa. E ui ina toʻaitiiti le aofaʻi o i matou i lenā taimi, ae sa lē gata ina matou talaʻi atu i le tele o nuu i le vaega i mātū o Lepanona, ae sa matou oo atu foʻi i Beirut ma ona nuu taulata ane ma oo atu ai lava i le itu i saute o Lepanona. I na uluaʻi tausaga, sa masani ona matou savavali pe tietie foʻi i se asini, e pei ona sa faia e Iesu ma ona soo i le uluaʻi senituri.

I le 1936, na toe foʻi mai ai i Lepanona e asiasi mai ia Yousef Rahhal, o se Molimau mai Lepanona o lē sa nofo i le Iunaite Setete mo le tele o tausaga. Na sau o ia ma aumai se masini faaleotele leo ma ni fonokalafi se lua. Na matou faatū le masini i luga o se taavale e taʻua o le Ford, fausaga o le 1931, ma faimalaga atu ai i Lepanona atoa ma Suria, e faaoo atu le feʻau o le Malo i vaipanoa mamao. Sa mafai ona lagona mai le leo o le masini faaleotele leo i le mamao e tusa ma le ono maila (10 kilomita). Sa feʻaʻei tagata i luga o ō latou fale ina ia faalogologo i leo e pei ona latou faamatalaina o leo mai le lagi. O i latou sa galulue i fanua na tuua a latou galuega ae faalatalata mai e faalogologo.

O se tasi o a ma malaga mulimuli ma Yousef Rahhal, na ma ō ai i Aleppo, i Suria, i le tau mālūlū o le 1937. A o leʻi foʻi atu o ia i le Iunaite Setete, sa ma malaga atu foʻi i Palesitina. I inā na ma asiasi atu ai i aai o Haifa ma Ierusalema, faapea foʻi ma nuu i le atunuu. Na matou feiloaʻi ai ma Ibrahim Shehadi, o lē sa ou masani ai muamua e ala i fetusiaʻiga. Sa agaʻigaʻi i luma ia Ibrahim i le poto o le Tusi Paia ma sa matou ō faatasi ai i le faiva mai lea fale i lea fale i le taimi o la ma asiasiga.—Galuega 20:20.

Sa ou faanaunau foʻi e fia feiloaʻi i le polofesa o Khalil Kobrossi, o se Katoliko aʻiaʻi o lē na suʻesuʻeina le Tusi Paia ma Molimau a Ieova e ala i fetusiaʻiga. Na faapefea ona ia maua le tuatusi o Molimau i Lepanona? O lea, i se tasi o faleoloa i Haifa, na afīfī ai e le faatauoloa nisi o mea na faatau e Khalil i se pepa na sasae mai i se lomiga a Molimau a Ieova. O le pepa lenā sa tusia ai lo matou tuatusi. Sa matou fiafia faatasi i le asiasiga, ma mulimuli ane, i le 1939, na sau ai o ia i Tripoli ina ia papatisoina.

I le 1937, na taunuu ai ia Petros Lagakos ma lana avā i Tripoli. I le faagasologa o ni nai tausaga na sosoo ai, na galueaʻiina ai e le toʻatolu o i matou ia le tele o Lepanona ma Suria, i le asiasi atu ma le feʻau o le Malo i tagata i o latou aiga. E oo ane i le taimi na maliu ai le uso o Lagakos i le 1943, ua faaoo atu e Molimau le malamalama faaleagaga i le tele o aai ma nuu o Lepanona, o Suria, ma Palesitina. I nisi taimi, pe tusa ma le toʻa 30 o i matou e vave amata lava i le taeaopō i le tā o le 3:00 i le vaveao i se taavale po o se pasi ina ia mafai ai ona oo atu i vaipanoa maotua.

I tausaga mai le 1940 e oo i le 1949, na faaliliu ai e Ibrahim Atiyeh Le Olomatamata i le gagana Arapi. Mulimuli ane, na ou tusia ai ni kopi se fā o le mekasini ma aauina atu i Molimau i Palesitina, i Suria, ma Aikupito. I na taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na faateteleina ai teteega i la matou talaʻiga, ae sa mafai lava ona matou feiloaʻi pea ma i latou uma na alolofa i upu moni o le Tusi Paia i Sasaʻe Tutotonu. Sa ou tusia foʻi e aʻu lava ia, ia faafanua o aai ma nuu tuaoi, ma sa avea ma o matou sini le oo atu iā i latou ma le tala lelei.

I le 1944, a o vevela pea le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na ma faaipoipo ai ma Evelyn, le afafine o laʻu paga paeonia o Michel Aboud. Na mulimuli ane maua sa ma fanau e toʻatolu, o se teine ma tama e toʻalua.

Galulue ma Misionare

E leʻi pine lava talu ona uma le taua, ae taunuu mai loa i Lepanona ia uluaʻi sui na faauu mai le Aʻoga o Kiliata mo misionare. Ona o lea tulaga na faavaeina ai le uluaʻi faapotopotoga i Lepanona, ma na tofia ai aʻu e avea ma auauna o le faapotopotoga. Ona oo lea i le 1947, na asiasi mai ai i Lepanona ia Nathan H. Knorr ma lana failautusi o Milton G. Henschel, ma saunia ai le tele o faalaeiauga i uso. E leʻi pine ae taunuu mai foʻi isi misionare, ma sa avea i latou o se fesoasoani tele iā i matou i le faamaopoopoina o la matou faiva ma le faia o sauniga a le faapotopotoga.

I se tasi o a matou malaga i se vaipanoa maotua i Suria, na matou fetaiaʻi ai ma ni teteega mai se patele. Sa ia faitioina i matou ona o le faasalalauina atu o lomiga ia sa ia taʻua o lomiga faa-Siona. O se mea malie a o leʻi oo i le 1948, sa masani ona faavasegaina i matou e le ʻaufailotu faapea o ni “Komunisi.” I lenā lava taimi, na puʻeina faapagota ai i matou ma suʻesuʻeina mo le lua itula, lea na avatu ai se molimau matuā lelei i lenā taimi.

I le iʻuga, na faalauiloa mai ai e le faamasino o lē na faia le faamasinoga e faapea: “E ui lava ina ou faamalaiaina le failotu lea na faia le moliaga faasaga iā te outou, ae ou te faafetai i lea moliaga ona ua ou maua ai lenei avanoa e feiloaʻi ai ma outou ma ou iloa ai e uiga i a outou aʻoaʻoga.” Ona ia faatoese mai lea ona o le faalavelaveina o i matou.

I le sefulu tausaga mulimuli ane, a o faimalaga atu i se pasi i Beirut, sa ou talanoa atu ai i se tamāloa sa nofo i le nofoa lea sa i oʻu tafatafa, o se inisinia faifaatoʻaga. Ina ua mavae sina taimi puupuu o faalogologo mai i o matou talitonuga, sa ia faapea mai, na ia faalogo muamua i se talanoaga faapea mai sana uō i Suria. O ai lea uō? O le faamasino lea na faalogologo i lo matou faamasinoga i le sefulu tausaga muamua atu!

I le faagasologa o tausaga o le 1950 ma agaʻi mai ai, sa ou asiasi atu ai i Molimau i Iraki ma sa matou galulue faatasi ai ma i latou mai lea fale i lea fale. Sa tele foʻi ni taimi na ou malaga atu ai i Ioritana ma le West Bank. I le 1951, o aʻu le isi na auai i le vaega e toʻafā o Molimau o ē na ō atu i Peteleema. Na matou faamanatuina ai le Talisuaga Afiafi a le Alii i inā. Muamua atu i lenā aso, o i latou uma na iai mo le faamanatuga na faimalaga atu i pasi i le vaitafe o Ioritana, ma o i inā e toʻa 22 i latou na papatisoina e faailogaina ai lo latou tuuina atu iā Ieova. I so o se taimi lava e matou te fesagaʻi ai ma teteega i lenā vaipanoa, sa matou faapea atu: “O lea matou te ō mai e taʻu atu iā te outou e faapea, o se tasi o a outou lava tama fanau o le a avea ma Tupu i le lalolagi aoao! Aiseā e tou te feita ai? E tatau ona outou fiafia!”

Talaʻi a o Fesagaʻi ma Faigatā

O tagata i Sasaʻe Tutotonu, e masani lava o ni tagata agalelei, agamalu, ma e iai le agaga talimālō. E toʻatele lava e faalogologo ma le fiafia i le feʻau o le Malo o le Atua. O le mea moni, e leai se mea e sili atu ona faafiafiaina ai e faapea, ua lē o toe umi se taimi ona faataunuuina loa lea o le folafolaga a le Tusi Paia e faapea: “E ia te i latou [ona tagata] le Atua lava. E soloiesea foi e le Atua loimata uma i o latou mata; e leai foi se toe oti, po o se faanoanoa, po o se aue, e leai foi se toe puapuaga.”—Faaaliga 21:3, 4, LF.

Ua ou iloa o le toʻatele o tagata o ē tetee iā i tatou, e matuā lē o malamalama lava i la tatou galuega ma le feʻau lea o loo tatou tauaveina. E tele mea ua faia e taʻitaʻi lotu o Kerisinetoma e faatupu ai manatu sesē e uiga iā i tatou! I lea, i le taimi o le taua sivili lea na amataina i Lepanona i le 1975, na faia mo le sili atu i le 15 tausaga, na fesagaʻi ai Molimau ma le tele o mea faigatā.

I se tasi taimi, sa ou faia ai se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma se aiga sa matuā maelega lava i le lotu. O lo latou agaʻigaʻi i luma i le aʻoaʻoina o le upu moni o le Tusi Paia na feita ai le ʻaufailotu. O le iʻuga, i se tasi pō, na uunaʻia ai e se vaega faalotu a latou tagata lotu ina ia osofaʻia le faleoloa o le aiga, ma na latou susunu ai oloa e tusa le tau ma le $10,000 Amerika pe a itiiti mai. I lenā lava pō, na latou ō mai ai ma ave faamalosi aʻu. Ae peitaʻi, sa mafai ona ma feutagaʻi ma lo latou taʻitaʻi, i le faamatala atu i ai e faapea, afai o i latou moni o ni Kerisiano, o le a latou lē faia amioga faanuupō. I lenā tulaga, na ia faatonuina ai ina ia faatū le taavale ma fai mai iā te aʻu ou te oso i fafo.

I se isi foʻi taimi, na ave faagaoi ai aʻu e ni fitafita se toʻafā. Ina ua uma le tele o ni faamataʻuga, na teʻi ai lava ua suia le mafaufau o lo latou taʻitaʻi o lē na folafola mai o le a ia fanaina aʻu, ma na faasaʻolotoina ai aʻu. O le toʻalua o ia tamāloloa ua iai nei i le falepuipui ona o le fasioti tagata ma le gāoi, ma o le isi toʻalua ua uma o laʻua faasalaga oti.

Isi Avanoa e Molimau Atu Ai

Sa masani ona ou maua le avanoa e faimalaga atu ai i le vaalele mai le tasi atunuu i le isi. I se tasi taimi a o malaga atu mai Beirut i le Iunaite Setete, sa ou nofo ai i tafatafa o Charles Malek, o lē sa avea muamua ma minisita o mataupu o le va i fafo i Lepanona. Sa ia faalogologo lelei ma le lotofaafetai i fuaiupu uma o mau o le Tusi Paia na ou faitauina atu iā te ia. Na iʻu ina ia faapea mai, sa alu o ia i se aʻoga i Tripoli, o lona faiaʻoga i inā o Ibrahim Atiyeh, le tamāloa na faailoa atu i ai e le tamā o laʻu avā ia upu moni o le Tusi Paia! Na faapea mai le susuga iā Malek, na aʻoaʻoina o ia e Ibrahim ina ia faaaloalo i le Tusi Paia.

I se isi foʻi faigāmalaga, na ou nofo ai i tafatafa o se sui o Palesitina i Malo Aufaatasi. Sa ou maua ai le avanoa e faamatala atu ai iā te ia le tala lelei o le Malo o le Atua. Na mulimuli ane sa ia faafeiloaʻi atu aʻu i le aiga o lona uso o loo i Niu Ioka, ma sa masani ona ou asiasi atu iā i latou i inā. Sa iai foʻi soʻu tauaiga sa faigaluega i le fale o Malo Aufaatasi i Niu Ioka. I laʻu asiasiga i lona ofisa i se tasi aso na atoa lelei ai le tolu itula, i lenā taimi sa mafai ona ou molimau atu ai iā te ia e uiga i le Malo o le Atua.

Ua 88 nei tausaga o loʻu olaga, ma o loo mafai pea ona ou faia se sao maelega i le tausia o tiute tauave i le faapotopotoga. O laʻu avā o Evelyn, o loo ma galulue soosoo tauʻau faatasi pea iā Ieova. O la ma tama teine, ua faaipoipo atu i se ovasia femalagaaʻi a Molimau a Ieova, o lē o loo auauna nei o se toeaina i se faapotopotoga i Beirut. Ua avea foʻi la laʻua tama teine ma Molimau. Ua avea foʻi la ma tama tama laʻitiiti ma lana avā o ni Molimau, ua iai foʻi la laʻua tama teine i le upu moni. Ae o la ma tama tama matua, sa totō ai lava le faatuatuaga Kerisiano i lona loto, ma ou te faamoemoe i se taimi, o le a oo ai ina ia talisapaia le upu moni.

I le 1933, na tofia ai aʻu ou te auauna o se paeonia—o le paeonia muamua lava i Sasaʻe Tutotonu. E leai se mea e sili atu ona lelei ua ou maua e fai i loʻu olaga na i lo o le auauna iā Ieova i le avea o se paeonia i nei tausaga uma e 68 ua mavae. Ma ua ou filifili maumauaʻi ai e faaauau pea ona ou savali i le malamalama faaleagaga ua ia saunia mai.

[Ata i le itulau 23]

O Najib i le 1935

[Ata i le itulau 24]

Ma se taavale o loo tauave ai le masini faaleotele leo i atumauga o Lepanona, i le 1940

[Ata i le itulau 25]

I luga mai le agavale i le taumatau: Najib, Evelyn, la laʻua tama teine, le uso o Aboud ma le atalii matua o Najib, i le 1952

[Ata i le itulau 25]

I lalo (laina i luma): O uso o Shammas, Knorr, Aboud, ma Henschel i le fale o Najib, i Tripoli, i le 1952

[Ata i le itulau 26]

O Najib ma lana avā o Evelyn