Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O Loo Tafe Vai e Maua ai le Ola i Atumauga o Andes

O Loo Tafe Vai e Maua ai le Ola i Atumauga o Andes

O Loo Tafe Vai e Maua ai le Ola i Atumauga o Andes

O atumauga o Andes o loo faalava i le ogatotonu o Peru, ma e vaeluaina ai le atunuu i se talafatai matūtū i le itu i sisifo ma le vaomatua lauolaola i le itu i sasaʻe. O loo nofoia e le silia ma le tasi vaetolu o le 27 miliona o tagata Peru ia le tuasivi o lenei atumauga. E latou te nonofo a lē i le laugatasi i luga ma itu mauga e tafatō o le Andes, ia po o vanu vaiti maulalō ma lafulemu o na atumauga.

O LE lauleaga ma le gaoā o nei atumauga faasolosolo o le Andes e faafaigatā ai ona sopoʻia. O le iʻuga, o le faitau miliona o loo nonofo ai i inā, e mamao ese lava i latou, e tele lava ina lē aafia i mea o loo tutupu ma mea o loo ati aʻe i fafo atu o lo latou vaipanoa.

Ua ati aʻe tamaʻi nuu i tafatafa ane o vaitafe ina ia faigofie ona mauaina ai vai o loo manaʻomia mo faatoʻaga ma lafumanu e iai llamas, alpacas, vicuñas ma mamoe. Peitaʻi, o loo iai foʻi se isi ituaiga o vai e matuā tāua o loo tafe ai i le Andes—o vai mālū faaleagaga o loo aumai mai iā Ieova, “le puna o le vai ola.” (Ieremia 2:13) Ua faaaogāina e le Atua ana Molimau e fesoasoani atu i tagata o loo nofoia na nofoaga maualuluga i le Andes ina ia mauaina le poto saʻo e faatatau iā te ia ma ana fuafuaga.—Isaia 12:3; Ioane 17:3.

Ona o le finagalo o le Atua ia “faaolaina o tagata uma lava, ma ia oo ina iloa lelei le upu moni,” e taumafai malosi ai nei faifeʻau e oo atu i oganuu e faigatā ona oo atu i ai ma le feʻau o le ola mai le Tusi Paia. (1 Timoteo 2:4) O lenei feʻau e faavae i le Tusi Paia e faamalamalamaina ma faagaeetia ai le agaga. Ua tuusaʻoloto ai tagata lotofaamaoni mai tū faanuupō, i aganuu, ma manatu ia e māfua ai lo latou fefefe i ē ua oti, i agaga leaga, ma le malosi faalenatura. Ae e sili atu ona tāua, e avatua e lenei feʻau iā i latou le faamoemoe pupula o le ola e faavavau i le lalolagi parataiso.

Faia o Taumafaiga

O tagata talaʻi o le Malo o loo asiasi atu i nei vaipanoa mamao ese e ao ona latou faia ni fetuutuunaʻiga se tele. Ina ia pāʻia loto o tagata, e tatau ona iai se malamalamaga o faiaʻoga o le Tusi Paia i le gagana Quechua po o le gagana Aymara, o ni gagana se lua o loo faaaogāina i lea vaipanoa.

O le taumafai e oo atu i nuu o le Andes e lē o se mea e faigofie. E lē tele ni ala mo ni nofoaafi e oo atu i na oganuu. E faalētonu le tulaga i auala o femalagaaʻiga ma e ono fesagaʻia tulaga faigatā o le tau ma oganuu e lē masani ai. E faapefea la ona oo atu Molimau i tagata e avatu iā i latou le feʻau o le Malo?

O tagata talaʻi lototetele o le tala lelei ua latou feagai ma le luʻi ma ua latou tali atu e pei o le agaga sa i le perofeta o Isaia: “O aʻu lenei, ina auina atu aʻu.” (Isaia 6:8) Na latou faaaogāina ni taavale pei ni pasi se tolu e iai uma lava i totonu mea e faaaogā e malaga atu ai i mātū, i le ogatotonu, ma vaipanoa i saute. O le tele o pusa o Tusi Paia ma lomiga faale-Tusi Paia na iā i latou, na lūlūina ai e nei paeonia maelega po o faifeʻau faataimi atoa, fatu o upu moni o le Tusi Paia i tagata e faaleuō, e agalelei, ma lotofaamaoni o loo nonofo ai i inā.

O piʻoga i auala maugā e matuā tulaga faigatā lava. Ina ia taulau manuia le faigāmalaga, o nisi o nei taavale sa tatau ona faaaogāina auala fepiʻopiʻoaʻi. A o feseuaʻi le taavale i se tasi o faigāmalaga, na vaai atu ai i fafo i le faamalama se misionare sa nofo i se nofoa i tua o le pasi ma mātauina ai se tasi o paʻu i tua ua i le faatausiʻusiʻuga lava o se tofē e silia ma le 600 futu [190 mita] le maulalō! Sa moeiini ona mata seʻia oo ina toe alu saʻo le pasi.

O nisi o auala e leaga ma e matuā vaiti lava. A o malaga atu i na vaega lauleaga o le auala, o se tasi o taavale na alu atu i lalo i se auala vaiti ae fetaui loa ma le sau o se loli agaʻi mai i luga. O lea sa tatau ai loa ona toe solomuli le taavale i luga i se mea e ono mafai ai ona fepasiaʻi nei taavale e lua.

E ui i lea, o le iʻuga o nei taumafaiga fitā na matuā mataʻina lava. Pe e te fia iloa atili e faatatau i na taumafaiga?

“Faasūsūina” le Vaituloto o Titicaca

O loo iai i le va o atumauga o le Andes lea e 12,500 futu (3,800 mita) i luga aʻe o le maualuga o le suāsami, ia le vaituloto o Titicaca, ma o se vaituloto e maouta lea e aupito maualuga i le lalolagi, e lava lona loloto e mafai ai e vaa ona feoaʻi ai. O lona tumutumu e toʻa ai le kiona, o nisi o na tumutumu mauga e silia ma le 21,000 futu (6,400 mita) le maualuga, ma e māfua mai ai le tele o vaitafe e 25 ia e tafe atu i le Titicaca. Ona o le maualuga tele, lea e mālūlū ai le tau, ma o i latou e lē masani ai i lea vaipanoa e tauivi ma le maʻi ona o le maualuga tele.

I se taimi ua tuanaʻi, o se vaega o paeonia o ē tautatala i le gagana Quechua ma le gagana Aymara na latou faimalaga atu i Amantani ma Taquile o motu e i le vaituloto o Titicaca. Sa latou aveina atu se ata lē gaoioi o lona matua e faapea “A Closer Look at the Churches,” (Se Vaaiga Totoʻa i Lotu) o se iloiloga faamaoni o aʻoaʻoga sesē a Kerisinetoma. Sa taliaina ma le fiafia e tagata. Na taliaina e se tasi tamāloa ia uso ma ofoina iā i latou se potu telē i lona fale e mafai ona nonofo ai ma aʻoaʻo atu le Tusi Paia.

O le uluaʻi sauniga na faia i Amantani na auai ai tagata e toʻa 100; o le sauniga i Taquile na auai ai tagata e toʻa 140. O le sauniga na tauaaoina i le gagana Quechua. O se tasi o ulugalii na nonofo muamua i le motu na la faapea mai: “Ua oo i le taimi e manatuaina ai e outou Molimau a Ieova i maʻua. Sa ma tatalo ina ia outou ō mai.”

E lē gata i nei motu tetelē e lua, ae o nisi foʻi o motu “opeopea” e tusa ma le 40 o loo i totonu o le vaituloto o Titicaca ua oo i ai le tala lelei. O motu opeopea? Ioe, o loo faia i totora, o ū e ola i nisi o vaipanoa papaʻu o le vaituloto. E tutupu aʻe totora mai le vai ma aliali aʻe ai i luga. Ina ia faia se motu, e faapipiʻo i lalo e tagata o le nuu ia ū, ia o loo maumau pea aa i le taʻele o le vai, ma lalagaina e faia aʻe ai se mea faamaupuʻepuʻe. O lenei mea faamaupuʻepuʻe e faatumuina i palapala ma e faaopoopo atu iai nisi ū e faamalosi ai. E nonofo tagata i tamaʻi fale e faia i ū o loo fauina ai i luga.

Na maua e Molimau a Ieova se vaa e faaaogā e talaʻi ai i tagata i motu o le vaituloto o Titicaca. Sa mafai e lenei vaa ona aveina ai tagata e toʻa 16. Pe a taula le vaa i motu opeopea, ona savavali atu lea o Molimau i luga o le mea faamaupuʻepuʻe e faia i ū ma talaʻi atu loa mai lea fale i lea fale. E latou te fai mai e masani lava ona lagonaina sina maluelue o le mea o loo latou tutū ai. E lē o se nofoaga la lea mo tagata e maʻi vasa!

O tagata e tautatala i le gagana Aymara, e latou te nonofo i le tele o vaipanoa ma nuu i le talafatai ma penisula e ʻosoʻoso atu i le vaituloto. E sili ona faigofie ona oo atu i ai e ala i le vaa na i lo auala masani. Pe toeitiiti oo atu i le 400,000 tagata e nonofo i vaipanoa ia e oo atu i ai vaa ma le feʻau o le Malo. O lea la, o le a fai si umi o le taimi e pisi ai vaa.

Faamalieina o le Galala Faaleagaga

O Flavio e nofo i le nuu o Santa Lucía, e i totonu o Juliaca, i le Andes. I lana Lotu Faaevagelia, na aʻoaʻoina ai o ia i le talitonuga o le afi i seoli. Na ola o ia i le tele o tausaga ma le fefe i lenā faasalaga i le afi e faavavau. E masani ona ia tau mānatu pe faapefea i se Atua alofa ona faataugāina tagata i le afi e faavavau. Ina ua asiasi atu Tito, o se faifeʻau faataimi atoa a Molimau a Ieova i lenā nuu, na ia afea ai Flavio.

O se tasi o fesili na faatulaʻi mai e Flavio, “Pe e aʻoaʻoina e lau lotu faapea e faataugāina tagata i le afi i seoli?” Na tali atu Tito e faapea o lenā manatu e inosia e Lē na Foafoaina Mea ma e aumaia ai foʻi ma se tulaga fāifai i le suafa o Ieova, o le Atua o le Alofa. E ala i le faaaogāina o le Tusi Paia a Flavio lava ia, na faaali atu ai e Tito iā te ia faapea o ē oti e lē o toe iloa se mea ma o loo faatalitali atu i se toetū faalelalolagi i lalo o le pulega o le Malo o le Atua. (Failauga 9:5; Ioane 5:28, 29) O inā na faatoʻā malamalama ai Flavio. Na ia taliaina loa lava se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma e leʻi umi ae avea loa ma se Kerisiano papatisoina.

Se Nuu na Faaalia le Fiafia

Seʻi manatu i le fiafia tele o le avatuina o le Tusi Paia i tagata o le nuu e leʻi vāai lava i se Tusi Paia po o le talaʻi i nuu e leʻi faalogo muamua lava i Molimau a Ieova po o le tala lelei o loo latou talaʻia! O le mea lenā na tofo i ai tuafāfine paeonia e toʻatolu—o Rosa, Alicia, ma Cecilia—na latou talaʻia nuu o Izcuchaca ma Conayca, e tusa ma le silia i le 12,000 futu (3,600 mita) le maualuga i le ogatotonu o Peru.

Ina ua taunuu atu i le nuu muamua, sa leai se mea latou te nonofo ai. Na latou talanoa atu i se leoleo o le nuu, ma faamatala atu i ai le māfuaaga o la latou asiasiga. O le ā le iʻuga? Na faataga i latou e nonofo i le fale o leoleo mo le pō. I le aso na sosoo ai, na mafai ona mauaina e paeonia se fale e nonofo tumau ai lea na avea ma nofoaga autū o a latou mea e fai.

E leʻi umi ae oo ane loa i le taimi mo le Faamanatuga faaletausaga o le maliu o Keriso. Na asiasi atu paeonia i fale uma i le nuu o Izcuchaca, na tuuina ai le tele o Tusi Paia, ma sa amataina ai le tele o suʻesuʻega faale-Tusi Paia. A o leʻi oo i le Faamanatuga, na latou tufaina atu tusi valaaulia mo lea faamoemoe, ma faamalamalama le fuafuaga o le faamanatuga ma le uiga o le areto ma le uaina o loo faaaogā i le taimi o le faamanatuga. Na valaaulia se vaega o ni uso ina ia fesoasoani i le faamanatuga, ma o se tasi o uso na faia le lauga. Maʻeu le fiafia i le vaaia o le toʻa 50 o tagata o lenā tamaʻi nuu o auai i lenei sauniga faapitoa! O le taimi muamua lava lea, na latou malamalama ai i le uiga moni o le Talisuaga Afiafi a le Alii. E lē gata i lenā, maʻeu le tāua o lo latou mauaina o le Afioga a le Atua!

Saʻoloto Mai Avega Mamafa

O le aumaia o vai e faafouina ai o upu moni o le Tusi Paia iā i latou o loo saisaitia i lotu sesē e avea pea o se fiafiaga. O Pisac sa avea o se nuu autū o le emepaea o Inca i aso anamua. O le toʻatele o tagata o loo nonofo ai i inā i aso nei na aʻoaʻoina i le aʻoaʻoga e lē faale-Tusi Paia, o le afi i seoli. Na taʻu atu iā i latou e o latou patele e faatoʻā mafai lava ona latou ō atu i le lagi e ala i faatoga a le patele.

E manino la, o na tagata o loo galala mo vai e faafouina ai o upu moni o le Tusi Paia. A o talaʻi mai lea fale i lea fale, na maua ai e Santiago, o ia o se faifeʻau faataimi atoa o Molimau a Ieova, se avanoa e faamatala ai i se tamāloa faapea o i latou e amiotonu e mautinoa o le a ola i le parataiso i le lalolagi. (Salamo 37:11) Na faaali atu e Santiago mai le Tusi Paia e faapea o le a toe faatutūina tagata ua oti ma o le a aʻoaʻoina tagata uma i ala lelei atoatoa o Ieova ma le faamoemoe i le mauaina o le ola e faavavau. (Isaia 11:9) E oo ane i le taimi lea, sa avea lenā tamāloa e lē gata o sē e tuutoina atu i le lotu Katoliko, sa ia faia ni nai faiga faataulāitu, ma sa fai foʻi ma ana masani le taumafa tele i le ʻava malosi. O le taimi nei ua iai sona faamoemoe e faavae i le Tusi Paia ma se sini i le olaga—o le ola i le Parataiso. Na ia susunuina uma ana meatotino e faaaogā i mea faataulāitu ma tuu ai lona inu tele i le ʻava malosi. Na ia faapotopotoina lona aiga ma taliaina se suʻesuʻega faale-Tusi Paia. Na oo mai le taimi, na tuuina atu ai lona aiga uma iā Ieova le Atua ma papatisoina i latou.

Talileleia o Uiga Talimālō

O tagata o loo nonofo i nei atumauga e ese le talimālō. E ui ina faatauvaa o latou fale ma e matitiva, ae e latou te ofoina atu i mālō mea o loo latou maua. A o leʻi aʻoaʻoina tapulaa a le Tusi Paia, atonu e ofoina atu e se tagata o le aiga i ni tagata e asiasi ane ni lau o le coca e lamulamu a o faia le talanoaga. Ae a avea loa ma Molimau, atonu o le a ia ofoina atu se sipuni suka, lea e tutusa lava lona tāua ma lau o le coca i vaipanoa mamao ese.

Sa fai atu se uso i se misionare e la te ō i se toe asiga. Ina ua taunuu atu le la savaliga fitā i se auala maualuga i le mauga, na patipati o la lima e faailoa atu ai i le tagata o le aiga o lea ua la taunuu atu. Na valaaulia i laʻua i totonu o le fale e ato i lau, ma na la tau faaofiofi atu ina ia sao i le faitotoʻa maulalo e ulu atu ai. Na la ui atu ma le faaeteete i autafa o le ogatotonu o le fola o le fale e faia i palapala, lea na eli ai e le tinā se pu, ma fafao i ai se palanikeke, ma tuu ai i totonu lana pepe. Ona e lē mafai ona taavale ese le pepe, e fiafia ai lava la le pepe e ʻā ʻā mai a o talanoa tagata matutua. Ina ua uma sa latou talanoaga tiotio e faatatau i faamanuiaga o le Malo, ona aumaia loa lea e le fafine o se fagu o loo iai se meainu e masani ai lenā vaipanoa. E leʻi umi ae agaʻi atu loa uso i lalo i autafa o le mauga mo le faia o isi asiga.

Se Seleselega Matuā Tele

O lenei vaipanoa i le taimi nei o loo iai le pe tusa ma le selau ia vaega e mamao ese ma e silia i le afe tagata o loo suʻesuʻeina le Tusi Paia ma Molimau a Ieova. O i latou na faauu mai le Aʻoga mo Toleniga i le Faiva i Lima na aauina atu ina ia atiina aʻe na vaega ina ia avea ma faapotopotoga. O tagata lotofaamaoni na saisaitia i lotu sesē ma faiga faataulāitu mo se taimi umi na mauaina le saʻolotoga e ala i le tala lelei o le Malo! (Ioane 8:32) Ua faamalieina nei lo latou galala mo vai o le ola.

[Ata i le itulau 10]

Molimau atu i motu “opeopea” o le vaituloto o Titicaca