Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Tagata Sekutia—O Tagata Uigaese i Aso ua Mavae

Tagata Sekutia—O Tagata Uigaese i Aso ua Mavae

Tagata Sekutia—O Tagata Uigaese i Aso ua Mavae

UA TAUNUU ane le ʻautau tietie solofanua a le nuu e maumausolo, o loo taufetuli atu i le pefu, ua tutumu taga o nofoa o a latou solofanua i mea o le vete. O nei tagata uigaese na latou puleaina se vaipanoa telē e leai ni laau e ola ai i le konetineta o Asia ma Europa mai le tusa o le 700 T.L.M. i le 300 T.L.M. Ona mou atu ai lea o i latou—ae na mou atu ae ua iloga lo latou tulaga i le talafaasolopito. E oo lava i le Tusi Paia o loo taʻua ai i latou. O i latou o le ʻau Sekutia.

Mo le faitau senituri, na taufai feoaʻi solo ai le ʻaumaumausolo ma lafu o solofanua ʻaivao i laufanua mutia e sau mai i Atumauga o le Carpathian i le itu i sasaʻe o Europa seʻia oo i le mea ua taʻua i aso nei o saute i sasaʻe o Rusia. E oo ane i le senituri lona valu T.L.M., o le gaoioiga faafitafita lea na faia e le Emeperoa o Saina o Hsüan na faapogaia ai le malaga ese atu o tagata i le itu i sisifo. I le malaga atu i le itu i sisifo, na tau ai tagata Sekutia ma tutuliesea tagata Komeri, ia na puleaina atumauga o Caucasus ma vaipanoa i le itu i mātū o le Black Sea.

I le saʻilia o le tamaoaiga, na vetea ai e tagata Sekutia le laumua o Asuria, o Nineva. Mulimuli ane na latou ʻau ai ma Asuria e faasagatau iā Metai, Papelonia, ma isi atunuu. Na oo atu lava a latou osofaʻiga i le itu i mātū o Aikupito. O le mea moni faapea o le aai o Petesani i le itu i mātū i sasaʻe o Isaraelu, na faaigoaina mulimuli ane iā Scythopolis, atonu e faaalia ai se vaitaimi na puleaina ai e tagata Sekutia.—1 Samuelu 31:11, 2.

Na oo ina nofoia e tagata Sekutia ia vaipanoa ua taʻua i aso nei o Ukraine, Moldova, Romania, ma Rusia i saute. Na oo ina latou tamaoaiga ai, ma auauna i le avea o ni tagata e faatau maia fatu saito mai iā i latou o loo avea i aso nei ma Ukraine ma Rusia i saute, ma toe faatau atu ai i tagata Eleni. Na avatu e tagata Sekutia fatu saito, meli, fulufulu o manu, ma manu papalagi, e fesuiaʻi ma uaina, ie, auupega, ma galuega taulima tomai na vaneina mai Eleni. O lea na matuā faateleina ai lo latou tamaoaiga i mea e matuā mananaia lava.

Tagata Tietie Solofanua Mataʻina

O nei tagata tau o le vaipanoa lea e leai ni laau na o vao e ola ai, sa faaaogāina le solofanua e pei o le faaaogāina o le kamela e tagata e nonofo i le toafa. Sa matuā lelei tele tagata Sekutia i le tietie solofanua ma o i latou o nisi na muaʻi faaaogāina nofoa solofanua ma vae o nofoa solofanua. Na latou taumafaina le aano o solofanua ma inuina le suāsusu o solofanua fafine. O le mea moni, na latou faaaogāina foʻi solofanua e faia ai taulaga mū. Pe a maliu se toa Sekutia, e fasimatea lana solofanua ma faia i ai faaaloaloga mo lona tanuga—e tuu uma i ai le faagutu ma mea na teuteuina ai lea solofanua.

E pei ona faamatalaina e le tusitala o talafaasolopito o Herodotus e faapea, na auai tagata Sekutia i ni aganuu sauā, ia e aofia ai le faaaogāina o ulupoo o tagata na latou fasia e fai ma ipu inu. I le osofaʻia o o latou fili, e latou te faaumatia i latou i pelu uʻamea, i agaese o le taua, tao, ma ʻaū e iai tala ia e saeia ai aano.

Loa ua Faameafale mo le Faavavau

Na auai tagata Sekutia i faiga faataulāitu ma tapuaʻiga i tuaa ua maliliu ma e tapuaʻi atu foʻi i le afi ma se atua fafine. (Teuteronome 18:10-12) Na latou manatu i le loa o se nofoaga mo ē ua maliliu. Na faia taulaga i pologa ma manu mo le faaaogāina e se alii ua maliu. O oloa ma auauna a le aiga sa latou manatu faapea e latou te ō atu faatasi ma alii i le “isi lalolagi.” I se tasi o loa o se tupu, na mauaina ai ni auauna tane se toʻalima o loo taatitia e ū o latou vae agaʻi i lo latou matai, o loo sauni e toetutū aʻe ma toe amata o latou tiute.

Na tanumia taʻitaʻi ma le anoanoaʻi o mea na foaʻi atu i ai, ma a o iai i le vaitaimi o le faanoanoa, e faatafe e tagata Sekutia le toto mai o latou tino ma sele o latou ulu. Na tusi Herodotus e faapea: “E latou te tipieseina se vaega o o latou taliga, seleina o latou ulu, e latou te seleia o latou ogalima, faamafoʻefoʻe o latou muaulu ma isu, ma tui o latou lima tauagavale i ʻaū.” I le eseesega, o le tulafono a le Atua i tagata Isaraelu i le vaitaimi lava lenā na faatonuina ai e faapea: “Aua tou te saei o outou tino ona o le ua oti.”—Levitiko 19:28.

O loo iai pea le faitau afe o tuugamau o tagata Sekutia. O le tele o mea teuteu na mauaina i tuugamau na faaalia ai le olaga masani o tagata Sekutia. Na amata ona aoaoina e le emeperoa Rusia o Peteru le Sili ia na mea i le 1715, ma o nei mea feʻilafi o loo mafai nei ona vaaia i fale mataaga i Rusia ma Ukraine. O nei “meaola” e aofia ai solofanua, aeto, nesa, pusi, nameri, ʻaila e sili atu ona lapoʻa, ʻaila, faatusa o manufelelei (bird-griffin), ma faatusa o liona (lion-griffin) (meaola o talafaafagogo e tino i se tasi o manu, e iai po o le leai foʻi o ni apaʻau, ma le ulu o se isi manu).

Tagata Sekutia ma le Tusi Paia

E na o le faatasi lava ona mauaina faamatalaga tuusaʻo e faatatau i tagata Sekutia i le Tusi Paia. I le Kolose 3:11, e tatou te faitau ai e faapea: “E le o i ai se Eleni po o se Iutaia, o se peritomeina po o se le peritomeina, o se tagata o nuu ese po o se Sekutia, o se pologa po o se saʻoloto; a ua ia Keriso mea uma, o i ai foi o ia i mea uma lava.” Ina ua tusia e le aposetolo Kerisiano o Paulo na upu, o le faaupuga Eleni mo le “Sekutia” e faauiga, e lē i se nuu patino, ae o ni tagata faanuupō e aupito sili ona leaga. Na faamamafa e Paulo faapea i lalo o le taaʻiga a le agaga paia o Ieova, po o le malosi galue, e oo lava i na ituaiga o tagata e mafai lava ona oofu i latou i uiga faale-Atua.—Kolose 3:9, 10.

E talitonu nisi o tagata e suʻesuʻe i toēga o mea anamua faapea o le igoa Asekeneso o loo maua i le Ieremia 51:27 e tutusa ma le Ashguzai a Asuria, o se faaupuga na faatatau atu i tagata Sekutia. O loo tusia i papa maa se sootaga i le va o nei tagata ma tagata Mannai i se fou faasaga iā Asuria i le senituri lona fitu T.L.M. A o toeitiiti lava oo i le taimi na amata ai ona vavalo Ieremia, na pāsia ai ma le filemu e tagata Sekutia ia le laueleele o Iuta a o agaʻi atu ma le toe foʻi mai mai Aikupito. O lea, o le toʻatele na faalogo i le valoiaina e Ieremia o se osofaʻiga faasaga iā Iuta mai i le itu i mātū, atonu na latou fesiligiaina le saʻo o lana valoaga.—Ieremia 1:13-15.

Na manatu ni tagata atamamai faapitoa o le Tusi Paia e faapea o loo iai se faamatalaga e faatatau i tagata Sekutia i le Ieremia 50:42, lea e faitau i ai e faapea: “Latou te ʻuʻu le aufana ma le tao; ua saua i latou, ma latou le alolofa; e taalili o latou leo e pei o le sami, ua latou tietie i solofanua, o sauniuni e pei o tagata e ō i le taua, ina ia tau ma oe, le tama fafine a Papelonia.” Ae o lenei fuaiupu e faatatau autū atu iā Metai ma Peresia, ia na faatoʻilaloina Papelonia i le 539 T.L.M.

Na taʻua e faapea o “le nuu o Makoku” o loo faasino atu i ai le mataupu e 38 ma le 39 o le Esekielu o loo faatatau atu i le ituaiga o Sekutia. Peitaʻi, o “le nuu o Makoku” e iai sona uiga faafaatusa. E manino le faatatau atu i le siʻomaga o le lalolagi, lea na tutuli mai i ai Satani ma ana agelu ina ua mavae le taua i le lagi.—Faaaliga 12:7-17.

Na aafia tagata Sekutia i le faataunuuina o le valoaga a Nauma lea na valoia mai ai le faatoʻilaloina o Nineva. (Nauma 1:1, 14) O tagata Kaletaia, Sekutia, ma Metai, na latou faatamaʻiaina Nineva i le 632 T.L.M., lea na māfua ai le faatoʻilaloina o le Emepaea o Asuria.

Se Fai Ifo e Lē Malamalama i Ai

Ua mou atu tagata Sekutia pe aiseā? Ua faapea mai se tagata Ukraine e taʻitaʻia le suʻesuʻega o toēga o mea anamua: “O le mea moni, e tatou te lē iloa po o le ā le mea na tupu.” Ua talitonu nisi o tagata tusitala o talafaasolopito e faapea, ua avea lo latou tamaoaiga ma tulaga na faavaivaia ai i latou, ma na latou malolo atu ai i se vaega fou o tagata maumausolo mai Asia i le senituri muamua ma le lona lua T.L.M.—i tagata mai Peresia.

Na manatu nisi o tagata tusitala o talafaasolopito e faapea, o le feʻainaʻi o tagata Sekutia na taʻitaʻiina atu ai i lo latou paʻū. Ae o loo faapea mai nisi atonu o se vaega o loo totoe o tagata Sekutia e mauaina i tagata Ossetian o atumauga o Caucasus. Po o le ā lava le tulaga, o nei tagata uigaese i aso ua mavae ua iai so latou faailoga i le talafaasolopito faaletagata—lea na tutusa ai le igoa Sekutia, ma le sauā.

[Ata i le itulau 24]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

□ Aai Anamua

• Aai Fou

Danube

SEKUTIA ← ALA O FEMALAGAAʻIGA

• Kiev

Dnieper

Dniester

Black Sea

OSSETIA

Atumauga o Caucasus

Caspian Sea

ASURIA ← ALA E FAIA AI OSOFAʻIGAALA

□ Nineva

Hitekelu

METAI ← ALA E FAIA AI OSOFAʻIGA

MESOPOTAMIA

PAPELONIA ← ALA E FAIA AI OSOFAʻIGA

□ Papelonia

Eufirate

EMEPAEA O PERESIA

□ Susa

Vaifagaloa o Peresia

PALESITINA

• Beth-shan (Scythopolis)

AIKUPITO ← ALA E FAIA AI OSOFAʻIGA

Naila

Sami Metitirani

ELENI

[Ata i le itulau 25]

O tagata Sekutia o ni tagata fai taua

[Faamatalaga i Ata]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Ata i le itulau 26]

Na faatauina e tagata Sekutia a latou oloa i tagata Eleni mo le mauaina mai o galuega taulima tomai na vaneina ma oo ina matuā mauʻoa ai

[Faamatalaga i Ata]

Courtesy of the Ukraine Historic Treasures Museum, Kiev