Talaaga o le Soifuaga

Na Aʻoaʻo i Matou e Ieova ia Tutumau ma Finafinau

UA FAAMATALAINA E ARISTOTELIS APOSTOLIDIS

I auvae mauga i le itu i mātū o le mauga o Caucasus, e iai Pyatigorsk, o se aai i Rusia e taʻutaʻua i ona vaipuna manino ma le mālū o le tau. O inei na ou fanau ai i le 1929 i ni mātua Eleni, ma o ni tagata sulufaʻi. I le sefulu tausaga mulimuli ane ina ua mavae le taimi o faiga mataʻutia a Stalin i le fasiotia ma le faaumatia aʻiaʻi mai le atunuu o tagata o isi ituaiga, na toe avea ai foʻi i matou ma tagata sulufaʻi, ma faamalosia i matou ina ia ō atu i Eleni.

INA ua matou taunuu i Piraiévs, i Eleni, na suia atoatoa ai le uiga o le upu “sulufaʻi” iā i matou. Sa oo iā i matou le lagona e pei o ni tagata ese. E ui lava sa faaigoaina i maʻua ma loʻu uso i igoa o tagata faifilosofia taʻutaʻua e toʻalua o Eleni, o Socrates ma Aristotle, ae na seāseā lava matou faalogo o faaaogāina na igoa. Sa taʻua i maʻua e tagata uma lava o tamaiti Rusia.

E leʻi umi lava talu ona pa le Taua Lona Lua a le Lalolagi, ae maliu loa loʻu tinā pele. Sa avea o ia ma tagata autū o lo matou aiga, ma na lofitūina i matou i lona maliu. Talu ai sa umi se taimi o faataotolia i lona maʻi, na ia aʻoaʻoina ai aʻu i le faia o le tele o feʻau i le fale. O lenei toleniga sa matuā aogā tele i taimi mulimuli ane o le olaga.

Taua ma le Faasaʻolotoina

O le taua, le nofoia e le ʻau Nasi o le atunuu, ma le lē mapu i le tuʻiina pea i pomu e ʻautau Soofaatasi, na pei ai lava i aso taʻitasi ua oo mai le iʻuga. Sa matuā faateteleina le mativa, le fia ʻai, ma le oti. Na amata mai i le 11 o oʻu tausaga, sa ou matuā galue mamafa ai lava faatasi ma loʻu tamā ina ia maua mea e tausi ai  i matou e toʻatolu. Ona o loʻu lē iloa lelei o le gagana Eleni, faapea le taua ma ona āuga na iai ina ua mavae atu, na pogai ai ona faalētonu laʻu aʻoga.

Na lē toe nofoia e Siamani Eleni iā Oketopa i le 1944. E leʻi umi lava mulimuli ane, ae ou feiloaʻi atu i Molimau a Ieova. E ui i faigatā ma le mativa i na taimi, ae o le faamoemoe lea o loo aumaia i le Tusi Paia e uiga i se lumanaʻi pupula i lalo o le pulega a le Malo o le Atua, na pāʻia ai loʻu loto. (Salamo 37:29) Sa avea le folafolaga a le Atua e uiga i se olaga e lē muta i lalo o tulaga filemu i le lalolagi ma vai mālū i oʻu manuʻa. (Isaia 9:7) I le 1946, na papatisoina ai i maʻua ma loʻu tamā, e faailogaina ai lo ma tuuina atu iā Ieova.

I le tausaga na sosoo ai, na ou matuā olioli ai ina ua maua loʻu uluaʻi tofiga e avea ma auauna o faasalalauga (mulimuli ane na taʻua o le auauna o mekasini) i le faapotopotoga lona lua lea sa faavaeina i Piraiévs. O le telē o la matou oganuu na amata mai lava i Piraiévs e oo atu i Eleusis, i le mamao e tusa ma le 30 maila [50 kilomita]. I lenā taimi, e toʻatele Kerisiano faauuina e le agaga na auauna ai i le faapotopotoga. Sa ou maua ai se faaeaga e auauna faatasi ma i latou ma aʻoaʻo mai ai. Sa ou olioli foʻi e galulue faatasi ma i latou ona sa anoanoaʻi tala na faamatala mai o mea na latou tofo i ai e uiga i taumafaiga fitā sa manaʻomia ona latou faia ina ia faaauau ai pea le galuega talaʻi. Sa manino mai i o latou soifuaga e faapea, ina ia auauna faamaoni iā Ieova, e manaʻomia ai le tele o le onosai ma le finafinau. (Galuega 14:22) Maʻeu loʻu fiafia ona ua sili atu i le 50 faapotopotoga a Molimau a Ieova ua iai i lenei vaipanoa i aso nei!

Se Luʻi e Leʻi Faatalitalia

I se taimi mulimuli ane, na ou masani atu ai i se tamaʻitaʻi Kerisiano talavou lalelei ma le maelega e suafa iā Eleni, i le aai o Patras. Na ma faamau i le faaiʻuga o le 1952. Ae peitaʻi, ina ua mavae ni nai masina, ae maʻi tigāina loa Eleni. Na maua e fomaʻi sa iai se tuma i lona faiʻai, ma sa matuā faigatā lava lona tulaga. Sa tatau loa ona vave faia sona taotoga. Ina ua mavae le tele o ni taumafaiga, na mafai ai ona ma maua se fomaʻi i Atenai, o lē—e ui i le lē lava o togafitiga faafomaʻi i lenā vaitaimi—sa lotomalie e usitaia o ma talitonuga faalelotu ma faia ai le taotoga e aunoa ma le faaaogāina o le toto. (Levitiko 17:10-14; Galuega 15:28, 29) Ina ua uma le taotoga, sa iai lava sina mautinoa o fomaʻi i ni tulaga lelei e ono oo i ai si aʻu uō, peitaʻi sa latou iloa lava, atonu o le a toe iai ni faalētonu e aliaʻi mai mulimuli ane.

O le ā se mea sa tatau ona ou faia e tusa ai ma lenei tulaga? I le vaai atu i suiga ua iai, po o le a tatau ea ona ou faamutaina le faigauō ma ou saʻoloto ai mai i ni avega tauave? E leai! E tusa ai ma laʻu faamau, sa ou faia se tautoga, ma sa ou manaʻo i laʻu ioe, ia ioe. (Mataio 5:37) E leai lava se taimi na ou mafaufau ai i se isi itu. I le tausiga a lona uso matua, na toe maua ai si malosi o Eleni ma na ma faaipoipo ai loa iā Tesema i le 1954.

I le tolu tausaga mulimuli ane, na toe faalētonu ai foʻi Eleni, ma na toe faia ai e le fomaʻi lava lea se isi taotoga. I le taimi lea, sa oo ai gaoioiga a le fomaʻi i le loloto o le faiʻai o Eleni ina ia aveesea atoa ai le tuma. O le iʻuga, na pē atoa ai le isi ona itu ma na matuā aafia ai foʻi ma lana tautala. O lea la, ua ma faafesagaʻia ai  ni faafitauli fou e matuā faigatā. E oo lava i se gaoioiga e sili ona faigofie sa avea o se toʻatugā tele i si aʻu avā pele. O lona tulaga lē lelei na māfua ai ni suiga tetele i a ma faasologa masani i aso faisoo. Aemaise lava, o lenei faafitauli sa manaʻomia ai le matuā tele o le onosai ma le finafinau.

O le taimi la lea ua aogā ai toleniga ia sa ou maua mai i loʻu tinā. Ou te vave usu lava i taeao uma, e tapena uma mea e fai ai a ma meaʻai, ona kuka lea e Eleni. E masani ona ma valaauliaina ni mālō, e pei o faifeʻau faataimi atoa, o tagata sa matou suʻesuʻeina le Tusi Paia, ma uso Kerisiano o le faapotopotoga, o ē sa lē tagolima. Na latou ioe uma i le matuā manogi manaia o na taumafataga! E iai isi feʻau i le fale sa ma galulue faatasi ai ma Eleni, ina ia mamā ma matagofie lo ma fale. Sa faaauau pea ona faia lenei tulaga sili ona faigatā mo le 30 tausaga.

Maelega e Ui i le Lē Atoatoa

O se mea na matuā faagaeetia ai aʻu faapea ma isi i le mātauina e faapea, e leai se mea na mafai ona faaitiitia ai le alofa o laʻu avā mo Ieova ma lona maelega i le auaunaga iā te ia. Sa faasolosolo lava ina oo ane le taimi, faatasi ma ni taumafaiga maumauaʻi, na mafai ai e Eleni ona tautala atu i ni nai upu. Sa fiafia o ia e talanoa atu i tagata i le auala e faatatau i le tala lelei mai le Tusi Paia. Pe a ou alu i ni malaga faapisinisi, ou te alu ma ave ona paka lea o le ma taavale i tafatafa o se auala savali e toʻatele tagata e fesavaliaʻi ai. Sa tatala e Eleni le faamalama o le taavale ma ofo atu kopi o Le Olomatamata ma le Ala Mai! i tagata o loo fepasiaʻi ane. I se tasi taimi, na ia tufaina atu ai kopi e 80 i le na o le lua itula. Sa masani lava ona ia tufaina atu kopi tuai uma o mekasini sa iai i le faapotopotoga. Sa faaaogā foʻi e lē aunoa e Eleni isi vala o le talaʻiga.

I na tausaga uma lava sa lē atoatoa ai le malosi o laʻu avā, sa ma auai pea e lē aunoa i sauniga. E na te leʻi misia lava se fonotaga po o se tauaofiaga, e tusa lava pe na ma faimalaga atu i se isi atunuu ona o le sauāina o Molimau a Ieova i Eleni. E ui i lona tulaga lē atoatoa, ae sa auai lava ma le fiafia o ia i tauaofiaga i Oseteria, Siamani, Kuperu, ma isi atunuu. E leʻi faitio lava Eleni pe soona tagisā, e tusa lava pe sa faateleina oʻu tiute tauave i le auaunaga iā Ieova, ma faigatā ai mea mo ia i nisi o taimi.

I lenei tulaga, na ou aʻoaʻoina ai se lesona o le onosai ma le finafinau mo se taimi umi. Sa tele taimi na ou tofo ai i le aao fesoasoani o Ieova. Sa faia foʻi e uso ma tuafāfine ni faataulagaina moni na mafai ina ia fesoasoani ai iā i maʻua i so o se auala, ma sa lagolagosua mai foʻi ma le agalelei fomaʻi. I le faagasologa o na tausaga faigatā uma, e leʻi faapea lava na ma matitiva i mea sa manaʻomia mo le olaga, e ui i tulaga faigatā na lē mafai ai ona faia saʻu galuega totogi faataimi atoa. Ae sa faamuamua lava le finagalo o Ieova ma le auaunaga.—Mataio 6:33.

Na fesili mai le toʻatele pe na faapefea ona ma maua le malosi i na taimi faigatā. Pe a ou toe tepa la i tua i le taimi nei, ua ou iloa ai e faapea, o suʻesuʻega totino o le Tusi Paia, tatalo i le Atua mai le loto, auai e lē aunoa i sauniga faa-Kerisiano,  ma le auai ma le maelega i le galuega talaʻi, na faamalosia ai lo ma onosai ma le finafinau. E faamanatu mai pea iā i maʻua upu o le Salamo 37:3-5 e faapea: “Ia e faatuatua ia Ieova, ma e faia amio lelei; . . . Ia e fiafia lava oe ia Ieova, . . . Ia e tuuina atu lou ala ia Ieova, ma faatuatua ia te ia, ona faia lava lea e ia.” O le isi mau na tāua tele iā i maʻua, o le Salamo 55:22 e faapea: “Ia e tuuina atu ia Ieova o mea e te popole vale ai; o ia lava na te tausia oe.” I le pei o se tamaitiiti e faatuatua atoatoa atu i lona tamā, e lē gata ina lafo atu iā Ieova mea ma te popole vale ai, ae sa tuu atu foʻi iā te ia.—Iakopo 1:6.

Iā Aperila 12, 1987, a o talaʻi laʻu avā i luma o lo ma fale, na lele atu ai le tapuniina o se faitotoʻa uʻamea mamafa ma pasasa i lona tua, ma ia palasi atu ai i le auala savali, ma sa matuā faamanuʻalia leaga ai lava o ia. O le iʻuga, o le isi tolu tausaga na sosoo ai sa faataotolia ai pea o ia i le falemaʻi ua lē malamalama i se mea. Na maliu o ia i le amatamataga o le 1990.

Auauna iā Ieova i le Mea Aupito Sili na Ou Mafaia

I tuā i le 1960, na tofia ai aʻu ou te auauna o se auauna o le faapotopotoga i Nikaia, i Piraiévs. Talu mai lenā taimi, sa ou maua ai se faaeaga o le auauna i nisi o faapotopotoga i Piraiévs. E ui e leai saʻu fanau, ae sa ou maua le olioli i le fesoasoani atu i le toʻatele o fanau faaleagaga ina ia tutumau i le upu moni. O nisi o i latou ua auauna nei o ni toeaina i le faapotopotoga, o auauna o le faiva, o ni paeonia, ma isi ua avea o ni sui o le aiga Peteli.

Ina ua uma ona toe faavaeina le malo faatemokalasi i Eleni i le 1975, sa mafai ai e Molimau a Ieova ona faia ma le saʻoloto a latou tauaofiaga, sa lē toe tau lalafi i le togāvao. Ua matuā tāua ai lava i le taimi lenā le poto masani na maua e nisi o i matou a o faamaopoopoina tauaofiaga sa faia i isi atunuu. I lea, na ou matuā olioli ai ma maua le faaeaga o le auauna i komiti eseese o tauaofiaga mo le tele o tausaga.

Ona oo lea i le 1979, na faia ai ni fuafuaga ina ia fausia le uluaʻi Maota mo Fonotaga i Eleni, i le tuaoi ma Atenai. Sa tofia aʻu ina ia fesoasoani i le faamaopoopoina ma le faia o lenei galuega telē. O lenei galuega sa manaʻomia ai foʻi le matuā tele o le onosai ma le finafinau. O le galulue ma le faitau selau o uso ma tuafāfine faataulagaina totino mo le tolu tausaga, na faamalosia ai noataga o le alofa ma le autasi iā i matou. O loo tāmau pea i loʻu loto ni mea na tutupu i lenā vaitaimi.

Faamalieina Manaʻoga Faaleagaga o Pagota

I ni nai tausaga mulimuli ane, na tatala ai se avanoa fou. E iai se tasi o falepuipui e aupito telē i Eleni, e latalata ane i le oganuu a la matou faapotopotoga i Korydallos. Talu mai Aperila o le 1991, na tofia ai aʻu o se faifeʻau a Molimau a Ieova e asiasi i lenei falepuipui i vaiaso taʻitasi. I inā na faatagaina ai aʻu e faia ni suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma sauniga faa-Kerisiano ma pagota lotofiafia. E toʻatele i latou na faia ni suiga tetele, na faamaonia ai le mana tele o le Afioga a le Atua. (Eperu 4:12) O lenei mea na faafiafiaina ai e lē gata i le ʻaufaigaluega i le falepuipui ae faapea foʻi isi pagota. O nisi o pagota sa matou suʻesuʻeina le Tusi Paia ua magalo ma ua avea nei ma ē e folafolaina atu le tala lelei.

Mo se taimi, na matou suʻesuʻe ai ma ni pagota se toʻatolu sa matuā logologoā le leaga i le faatauina atu o fualaau faasāina. A o latou agaʻigaʻi i luma faaleagaga, sa ō mai i a latou suʻesuʻega faale-Tusi Paia ua uma ona sele a latou ava, selu faamanaia o latou ulu, ma sa ofuina foʻi ni ofutino mamā ma ni fusiua, i le ogatotonu o Aokuso—o se tasi o masina aupito sili ona vevela i Eleni! Na lolofi mai le faatonu o le falepuipui, le pule sili, ma nisi o le ʻaufaigaluega mai o latou ofisa ina ia molimauina lenei vaaiga mataʻina. Sa matuā ofo i latou i le vaaiga uigaese na vaai i ai!

O se isi mea e faalaeiauina ai, na tupu lea i le falepuipui o fafine. Sa faia ai se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma se fafine o loo falepuipui mo lona olaga atoa i le fasioti tagata. Sa lauiloa o ia i ona uiga fouvale. Ae peitaʻi, e leʻi pine ae avea le upu moni o le Tusi Paia lea na ia aʻoaʻoina,  ma faapogai o ni suiga mataʻina sa ia faia, ma e toʻatele na faapea mai, sa pei o ia o se leona ua liua i se tamaʻi mamoe! (Isaia 11:6, 7) Sa vave lava ona faaaloalogia o ia ma maufaatuatuaina e le faatonu o le falepuipui. Sa ou fiafia tele e vaai atu i lona agaʻigaʻi i luma faaleagaga, ma oo i le tulaga e tuuina atu ai lona ola iā Ieova.

Fesoasoani i Ē e Lē Atoatoa le Malosi ma Ē Matutua

I le vaai atu i le umi o le taimi na tauivi ai laʻu avā ma le maʻi, ua ou iloa lelei ai lava manaʻoga o tagata mamaʻi ma tagata matutua i la matou faapotopotoga. O taimi uma lava e faatomua mai ai i a tatou lomiga ni mataupu e faalaeiauina ai i tatou ina ia aapa atu ma avatu se fesoasoani alofa i tagata faapena, sa faagaeetia ai lava loʻu naunau. Sa ou aoaoina ma faaputuina na mataupu. Ina ua mavae ni nai tausaga, sa ou faaputuina ai se tuufaatasiga o mataupu e sili atu i le selau itulau—na amata mai i le mataupu “Consideration for Older Persons and Afflicted Ones” (Manatunatu mo Tagata ua Matutua ma Ē o Puapuagatia), i le lomiga o le Watchtower o Iulai 15, 1962. Ua faaalia i le tele o nei mataupu e faapea, e aogā mo faapotopotoga taʻitasi ona avatu se fesoasoani tuufaatasi i ē mamaʻi ma ē matutua.—1 Ioane 3:17, 18.

Na faamaopoopo e toeaina se vaega o uso ma tuafāfine o ē ua faaavanoaina i latou lava ina ia vaaia manaʻoga o ē mamaʻi ma ē matutua i la matou faapotopotoga. Na matou faamaopoopoina le ʻautauofo i vaega eseese—e pei o i latou e mafai ona fesoasoani i le ao, o isi e mafai ona fesoasoani i le pō, o i latou e mafai ona saunia auala e femalagaaʻi ai, ma i latou sa mafai ona avanoa mo le 24 itula. O le vaega mulimuli lenei, sa pei lava o se vaega laveaʻi sa nofosauni i taimi uma.

Sa avea iʻuga o na taumafaiga o se faalaeiauga. Mo se faaaʻoaʻoga, i se tasi o asiasiga i aso taʻitasi i se tuafafine maʻi sa nofo na o ia, na maua atu ai o matapogia i lona fale. Na matou faafesootaʻia se tuafafine e nofo latalata ane e iai sana taavale. Sa ia avatu le tuafafine maʻi i se falemaʻi e pito sili ona latalata ane—e na o le sefulu minute! Na faapea mai fomaʻi, ua faasaoina o ia ona o le vave ona avatu.

O le lotofaafetai e faaalia atu e tagata mamaʻi ma ē matutua i sui o lenei vaega laveaʻi, ua avea o se faamalie loto. O le iai o se faamoemoe e nonofo faatasi ma nei uso ma tuafāfine i le faiga fou a le Atua i lalo o tulaga eseese, ua avea o se faamāfanafanaloto. Ma o le iloaina faapea na latou maua se fesoasoani ina ia tutumau ai, ona o le lagolagosua na latou maua i le taimi o o latou puapuaga, o se tasi foʻi lea taui.

O le Finafinau ua Aumaia ai Taui

Ua ou auauna nei o se toeaina i se tasi o faapotopotoga i Piraiévs. E ui lava i le tulaga matua ma faafitauli o le soifua mālōlōina, ae o loo oʻu fiafia pea ona o loo mafai ona faia soʻu sao maelega i galuega a le faapotopotoga.

I le faagasologa o tausaga, o tulaga o tofotofoga, o luʻi faigatā, ma mea tutupu e lē mailoa, ua manaʻomia ai le matuā tele o le onosai ma le finafinau. Peitaʻi, e aumai pea e Ieova iā te aʻu le malosi e manaʻomia e foʻia ai nei faafitauli. I le taimi nei, ua ou toe tofo foʻi i le moni o upu a le faisalamo: “Na ou fai ane, O loo mapeva loʻu vae; ona taofi ae lea o aʻu e lou alofa, Ieova e. O le tele o manatunatu i loʻu loto ua fiafia ai loʻu agaga ona o faamafanafanaga mai ia te oe.”—Salamo 94:18, 19.

[Ata i le itulau 25]

I maʻua ma laʻu avā o Eleni, ina ua uma lona taotoga lona lua i le 1957

[Ata i le itulau 26]

I le tauaofiaga i Nuremberg, i Siamani, i le 1969

[Ata i le itulau 28]

Le vaega o uso ma tuafāfine sa fesoasoani i ē mamaʻi ma ē matutua