Viia le Atua i Mauga o le Atu Filipaina

A e mafaufau i le Atu Filipaina e faapea o se atunuu e faia aʻe i ni motu, e saʻo oe. Ae o se atunuu foʻi o mauga matagofie. O Molimau a Ieova e talaʻi i aai ma laufanua maualalo, e matuā faigofie lava ma uigā. Ae peitaʻi e ese mai ai vaega maugā.

O atumauga matagofie o le atunuu e matuā eseese mamao lava ma ona matafaga lauoneone, o aʻau ʻamuʻamu o nuu e faia ai faiga faiva, ma taulaga fevesiaʻi i ona fanua laugatasi. Ua avea foʻi mauga o se luʻi faigatā i le talaʻiina “o le tala lelei” o le Malo o le Atua.—Mataio 24:14.

O atu motu o Filipaina, e tutū i luga tonu aʻe lava o le nofoaga e fetaui ai pito o ogaeleele e lua i lalo o le palapala. O le galulu la o le laueleele i lenei vaipanoa, ua māfua ai ona iai tumutumu mauga e ʻosoʻoso i luga mai motu tetele. O le sili atu i le 7,100 motu ia o loo faia aʻe ai le Atu Filipaina, o loo tutū i le itu i sisifo o le liʻo o mauga mū i le faatausiʻusiʻuga o le Vasa Pasefika. I lea, ua salalau solo ai mauga mū i ia motu, ua faapea foʻi ona fesoasoani ai i le faia aʻe o atumauga. Ona o le gaoā o na laufanua, ua māfua ai ona vava mamao nofoaga o tagata i luga o mauga. E faigatā tele la ona oo atu iā i latou ona e tau leai ni auala lelei e ui ai taavale.

E ui i nei tulaga faigatā, ae ua iloa e Molimau a Ieova le manaʻomia ona oo atu i “tagata uma lava.” (1 Timoteo 2:4) I lea, sa galulue ai Molimau a Ieova i Filipaina e ōgatusa ma le agaga o loo i le Isaia 42:11, 12: “E alalaga e o nonofo i le papa; latou te faataio mai tumutumu o mauga. Latou te avatu le faaneeneega ia Ieova, ma latou taʻu atu lona viiga i nuu tu matafaga.”

Ua silia ma le 50 tausaga ua mavae talu ona faia taumafaiga maumauaʻi ina ia molimau atu ai i tagata e nonofo i luga o mauga. Ina ua mavae le Taua Lona Lua a le Lalolagi, sa fesoasoani ai misionare i le faamalosia o le galuega. E toʻatele tagata i le atunuu na talia le upu moni o le Tusi Paia, ma i lea, na fesoasoani ai i le faasalalauina o lenei upu moni i nuu maualuluga i luga o mauga. O lenei mea na maua ai ni iʻuga lelei. Mo se faaaʻoaʻoga, i Cordillera Central, i atumauga o Luzon i mātū, e  sili atu i le 6,000 le ʻautalaʻi o le tala lelei e iai. O le toʻatele o i latou o tagata moni lava o le atunuu, e aofia ai ma le ʻau Ibaloi, Ifugao ma Kalinga.

Ae peitaʻi, o loo iai pea nofoaga maugā e faigatā ona oo atu i ai. Ae e lē o faagaloina tagata o loo nonofo ai i inā. Na faapefea ona oo atu i nisi o i latou ma o le ā la latou tali mai?

Suia e le Faatuatua Moni le Aganuu

I le itu i mātū o le motu o Luzon, e nonofo ai i vaipanoa maugā o le nuu o Abra ia tagata Tinggian. O lenei igoa atonu na māfua mai i le upu anamua a Malay o le tinggi, o lona uiga o le “mauga.” E matuā talafeagai lelei lava la! E taʻua foʻi e tagata i latou lava ma la latou gagana o Itneg. E latou te talitonu i le atua e igoa iā Kabunian, ma o le olaga i aso faisoo e matuā tāʻaina lava i faiga faanuupō. Mo se faaaʻoaʻoga, afai e mafatua se tagata o loo fuafua e alu malaga i se mea, o se faailoga leaga lenā. E tatau ona faatali mo ni itula se lua seʻi mavae ese le mea leaga lea.

I le 1572, na ō mai ai tagata Sepania ma faiga faa-Katoliko, ae sa lē mafai ona latou aʻoaʻoina le Faa-Kerisiano moni i tagata Tinggi. O i latou na avea ma Katoliko sa pipii pea i o latou talitonuga faa-Kabunian ma mulimuli i a latou lava tū masani. Na uluaʻi oo atu le poto saʻo o le Tusi Paia i nei tagata i le 1930 ma faasolo mai ai ina ua amata ona faasalalauina e Molimau a Ieova le feʻau o le Malo i na atumauga. E mai lava i lenā taimi, na amata ai e tagata faamaoni o Tinggi ona vivii atu iā Ieova “mai luga o mauga.”

Mo se faaaʻoaʻoga, o Lingbaoan, o se taʻitaʻi o se ituaiga sa faaaloalogia muamua i lenā vaipanoa. Sa matuā aafia o ia i le aganuu a tagata Tinggi. “Sa ou mulimuli ma le faamaoni i uputuu a tagata Tinggi. Afai sa fasiotia se tagata, e matou te sisiva ma tatā logo pe a uma le falelauasiga. Sa matou faaaogā manu e fai ai taulaga. Sa matou talitonu i aʻoaʻoga a Kabunia, ma ou te leʻi iloa le Atua o le Tusi Paia.” O le mea moni lea, e ui lava o ia o se Katoliko.

 Na ō mai faifeʻau a Molimau a Ieova e talaʻi i lenā vaipanoa. Sa latou feiloaʻi ai ma Lingbaoan ma faalaeiauina loa o ia e faitau le Tusi Paia. E manatuaina e ia faapea: “O le Tusi Paia na faatalitonuina aʻu e faapea, o Ieova o le Atua moni lea.” Ona la suʻesuʻe loa lea ma se Molimau i le Tusi Paia, ma na faia ai e Lingbaoan se faaiʻuga e auauna i le Atua moni. Sa suia ona ala tuai e aofia ai ma lona tulaga o se taʻitaʻi o se ituaiga, o se gaoioiga na ita tele ai le patele o le nuu lea sa avea foʻi o se uō a Lingbaoan. Ae peitaʻi, na maumauaʻi Lingbaoan e mulimuli atu i upu moni na ia mauaina i le Tusi Paia. Ua auauna nei o ia o se toeaina i se faapotopotoga.

Fitu Ao ma Pō e Ono

E ui lava ua faalogo soo nei nisi o vaega o Abra i le tala lelei, a o isi vaega e maotua ma e seāseā lava oo i ai se molimau. I se taimi ua mavae, na faia ai se taumafaiga ina ia oo atu i se tasi o nei vaipanoa. Na ō atu ai se vaega o Molimau e talaʻi i oganuu e leʻi tofia i ni faapotopotoga i Tineg i Abra, ua 27 tausaga e leʻi oo i ai se asiasiga.

O lenei malaga faapitoa mo le talaʻiga, na savavali mo aso e fitu. Seʻi faaata i lou mafaufau le sopoʻia o alalaupapa tautau ma vaitafe loloto mo se taimi umi i autafa o mauga, ao ave lau ato talaʻi—ina ia talaʻi atu le tala lelei iā i latou o ē e seāseā faalogo i ai! I pō e ono o le malaga, e fā pō na momoe ai i fafo.

E ui lava na ave e nei Molimau lototetele na ō malaga ni meaʻai, ae sa leʻi lava mo le ʻaumalaga atoa. Ae peitaʻi, sa leʻi avea o se faafitauli lenei mea, auā sa sili atu ona fiafia tagata e faafesuiaʻi meaʻai ma lomiga faale-Tusi Paia. E tele mea na maua e Molimau mai le ʻaufaifaatoʻaga, o iʻa, ma aano o ʻaila. E ui lava sa iai ni nai faaletonu, ae na faapea mai le ʻaumalaga: “Na tauia nei faataulagaina i le matuā tele o lo matou olioli.”

I le faagasologa o aso e fitu, na molimau atu ai nei faifeʻau i nuu e sefulu, ma tufaina atu le 60 tusi, 186 mekasini, 50 polosiua , ma le tele o sāvali. Na latou faata’ita’ia foʻi le faia o ni suʻesuʻega faale-Tusi Paia i vaega o tagata e 74. Ona o le talosaga a tagata maualuluga ma nisi o tagatānuu iloga o le taulaga o Tineg, na faia ai se sauniga a le faapotopotoga ma e toʻa 78 tagata na auai. O le toʻatele o i latou na auai, o faiaʻoga ma leoleo o le malo. E iai le faamoemoe o le a toʻatele ni tagata o Tinggi o le a auai ma i latou ʻo loo alalaga’ ma vivii iā Ieova mai tumutumu o mauga.

Se Mea e Sili Atu i lo o le Auro

I le agaʻi mamao atu lava i le itu i saute o le Atu Filipaina, o loo iai ni motu na maua ai e tagata Sepania le auro. O lea na māfua ai le igoa Mindoro, o le faapuupuuga o le upu Sepania o le mina de oro, po o le “nofoaga e eli ai le auro.” Ae peitaʻi, e iai se mea e sili atu i lo o le auro ua maua ai nei i na motu—o tagata o ē mananaʻo e auauna i le Atua moni o Ieova.

E tusa ma le 125,000 tagatānuu moni e taʻua o Mangyan e nonofo i vaega maotua lava o le vaomatua i nuuāuta o Mindoro. E latou te ola i ni olaga faigofie, e tele lava ina ola na o i latou, e tau leai ni fesootaʻiga ma nisi tagata, ma e iai la latou lava gagana. O le toʻatele lava o tagata e talitonu e faapea e iai le Atua i mea uma (animists) ma i latou e talitonu i le tele o atua (polytheists), ma e talitonu foʻi i malosi eseese faale-natura.

 I nisi taimi, pe a lē lava a latou meaʻai po o isi mea, e ō mai ai tagata Mangyan i nuu tūmatafaga e saʻili ai ni galuega. Sa faapena le tulaga o Pailing, o lē e mai le isi vaega o le ʻau Mangyan e taʻua o Batangan. Sa ola aʻe o ia faatasi ma ona tagata i le vaomatua i mauga, ma sa ia lagolagoina talitonuga ma tū a tagata Batangan. O laʻei masani lava, sa na o se ie lava e sulu i le sulugātiti. Ina ia mautinoa se fuata lelei, i uputuu a Batangan, e tatau ona fasimate ai e tagata tapuaʻi se moa, ma faasisina le toto i totonu o le vai a o latou faia se tatalo.

Ua lē o toe mulimuli la Pailing i na uputuu. Aiseā? Ina ua alu atu o ia i nuu maulalo, sa ia maua ai se galuega i ni aiga Molimau a Ieova. Na faaaogā ai e se tasi o nei aiga le avanoa e faailoa atu ai upu moni o le Tusi Paia iā Pailing. Sa ia talia lelei ma matuā talisapaia le aʻoaʻoina e uiga i le fuafuaga a Ieova mo tagata ma le lalolagi laueleele. Sa latou faia se fuafuaga e alu atu ai o ia i le aʻoga, faapea ma le suʻesuʻeina o le Tusi Paia. Na papatisoina ia Pailing e avea ma Molimau a Ieova ina ua 24 ona tausaga. I le 30 o ona tausaga, ae ua tausaga lua i le aʻoga maualuga, ma sa avea le aʻoga ma ana oganuu e talaʻi ai. Ua latou faaigoa nei o ia iā Rolando (o se igoa i nuu maulalo).

Pe afai e te feiloaʻi iā Rolando, o le a e iloa o ia o se faifeʻau e laʻei lelei, e laumata fiafia, o loo auauna o se tagata talaʻi faataimi atoa ma o se auauna o le faiva i se tasi o faapotopotoga i Mindoro. Talu ai nei lava, na foʻi atu ai Rolando i atumauga e lē ina ia auai faatasi ma tagata Batangan i a latou uputuu, ae ina ia tufa atu iā i latou upu moni e maua ai le ola mai le Tusi Paia.

Naunau e Fia Maua se Maota o le Malo

O le itumalo i tua o Bukidnon—o lona uiga i le gagana Cebuano, o “Tagata o Mauga”—e tū i le motu i saute o Mindanao. O le vaipanoa lenei o mauga, o mato, o vanu e tatafe ai vaitafe, ma fanua laugatasi maualuluga. O lenei fanua lafulemu, e ola ai fala ʻaina, sana, kofe, araisa, ma faʻi. O ituaiga o tagata e nonofo i laufanua maualuluga o Talaandig ma Higaonon e mau ai i inā. E manaʻomia foʻi ona aʻoaʻoina nei tagata e uiga iā Ieova. Talu ai nei lava, e latalata i le taulaga o Talakag, na tatala ai lenei avanoa i se auala matuā faafiafia loto.

O Molimau e ō atu i fanua maualuluga, sa latou lagonaina le mālū o le tau, ma maua se faafeiloaʻiga faaleuō. Na faailoa mai e tagata o le nuu faapea o i latou e talitonu i le Atua e ona le malosi uma lava, le Tamā, ae latou te leʻi iloa lona suafa. Talu ai o le tele lava o taimi sa ola aʻe ai i latou i le togāvao, ae o se taimi muamua lea ua latou feiloaʻi ai ma Molimau a Ieova. Na faailoa atu loa iā i latou le suafa o le Atua, faapea ma lana fuafuaga ofoofogia e fesootaʻi atu ma le Malo. Sa matuā faafiafiaina nei tagata, o lea na faia ai se fuafuaga e tatau ona toe asiasi atili atu i lo latou nuu.

Sa faia ai loa ni asiasiga. O le iʻuga, na ofo mai ai e tagata o le nuu se fanua mo se “fale” o Molimau a Ieova. Sa talia ma le fiafia e Molimau le ofo. O le fanua, e tū i le tumutumu o se mea maupuʻepuʻe aupito maualuga i lea vaipanoa, e vaavaai ifo i lalo i le auala. Na faia loa le fale i laau ma ofe, ma lau o pama. E tolu masina ma aso e sefulu ae māeʻa le galuega. Sa matilatila i luma o le fale le faailoilo, “Maota o le Malo o Molimau a Ieova.” Seʻi manatu i ai, ua faatū le Maota o le Malo a o leʻi faavaeina se faapotopotoga!

Talu mai lenā taimi, na siitia atu ai i inā se toeaina, o ia o se faifeʻau faataimi atoa, faapea ma se auauna o le faiva. Faatasi ma Molimau mai nuu tuaoi, na latou galulue ai agaʻi i se sini o le faavaeina lea o se faapotopotoga. Na oo ina faataunuuina lenā sini iā Aokuso i le 1998. Ua faaaogāina atoatoa nei e se faapotopotoga toʻalaiti lenei Maota o le Malo, e fesoasoani ai i tagata o loo nonofo i luga o mauga, ina ia aʻoaʻoina upu moni o le Tusi Paia.

O le mea moni, ua faaaogāina e Ieova i se auala malosi ana auauna lotonaunau i le Atu Filipaina e faasalalau atu upu moni o le Malo e oo lava i atumauga e faigatā ona oo atu i ai. Ua faamanatu mai ai iā i tatou le Isaia 52:7 lea e faapea mai: “E matuā matagofie i luga o mauga o vae o le ua fai mai le tala lelei.”

[Faafanua i le itulau 11]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

ABRA

MINDORO

BUKIDNON

[Faamatalaga i Ata]

Globe: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ata i le itulau 10]

O le talaʻi i luga o mauga, e aofia ai le savavali mo se taimi umi i auala gaoā

[Ata i le itulau 10]

Papatisoga i se vaitafe i luga o le mauga