Talaaga o le Soifuaga

Le Totōina o le Alofa iā Ieova i Loto o la Ma Fanau

UA FAAMATALAINA E WERNER MATZEN

I ni tausaga ua mavae, na tuu mai ai e loʻu atalii matua o Hans Werner iā te aʻu se Tusi Paia. Na ia tusia i le pito i totonu o le faavaa ia upu nei: “Tamā peleina, Tau ina ia faaauau ona taʻitaʻiina e le Afioga a le Atua lo tatou aiga i le ala i le ola. Ma le lotofaafetai, o lou atalii matua.” O le a malamalama lelei mātua i le faatumuina o aʻu i le lotofaafetai ma le olioli i na upu. E aunoa ma sina oʻu iloa i lenā taimi po o ā luʻi o le a fesagaʻi ma lo matou aiga.

NA OU fanau i le 1924 i Halstenbek, e tusa ma le 13 maila [20 kilomita] mai le taulaga o vaa o Hamburg i Siamani, ma na tausia aʻu e loʻu tinā ma lona tamā. Ina ua uma aʻu aʻoga ma faigaluega i le faia o meafaigaluega, na faatonuina ai aʻu i le 1942 ina ia auai i le Wehrmacht, po o le vaegāʻau. Ou te lē iloa faamatala le matuā mataʻutia o mea na oo iā te aʻu i le taimi o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, a o oʻu tau i le vaegāʻau a Rusia. Na maua aʻu i le fiva taifoi, ae ina ua uma ona togafitia, na toe auina atu aʻu i le vaegāʻau. Iā Ianuari 1945, sa ou iai i Lodz i Polani, o i inā na ou manuʻa leaga ai ma ave ai aʻu i se falemaʻi mo fitafita o le taua. Na ou iai i inā seʻia oo ina ola le taua. A o oʻu iai i le falemaʻi ma mulimuli ane i le nofoaga o faasalaga i Neuengamme, sa mafai ai ona ou mafaufau loloto i le tulaga o mea. Sa faatalatala pea iā te aʻu fesili nei, Po o iai moni se Atua? Afai e iai, aiseā ua ia faatagaina ai le tele naʻuā o nei faiga lē alofa?

E leʻi umi lava se taimi talu ona tatalaina aʻu mai le nofoaga o faasalaga, ae ma faaipoipo loa ma Karla iā Setema i le 1947. Na ma ola faatasi aʻe i le aai lava lea, ae o Karla sa lotu Katoliko, ae o aʻu  ou te leʻi ola aʻe i se lotu. Sa faapea mai le patele lea na faia la ma faaipoipoga e pau lava le mea o le ma faia faatasi lea i pō uma o le tatalo a le Alii. Sa ma faia e pei ona ia fai mai ai, e aunoa ma le iloaina po o le ā moni le mea lea sa ma tatalo i ai.

I le tasi le tausaga mulimuli ane ae fanau mai loa Hans Werner. O le taimi lava foʻi lenā na faafeiloaʻi atu ai aʻu e Wilhelm Ahrens, o sē na ma faigaluega faatasi i Molimau a Ieova. Na ia faailoa mai iā te aʻu mai le Tusi Paia e faapea, i se aso, ona lē toe iai loa lea o ni taua. (Salamo 46:9) I le tau e afu ai mea i le 1950, na tuuina atu ai loʻu ola iā Ieova ma ou papatiso ai loa. Maʻeu loʻu fiafia ina ua va i le tasi le tausaga mulimuli ane, ae papatisoina foʻi si aʻu avā pele!

Tausia Aʻe o le Fanau i Ala o Ieova

Na ou faitau i le Tusi Paia e faapea, o Ieova na amataina le faaipoipoga. (Kenese 1:26-28; 2:22-24) I le iai i le taimi na fananau ai la ma fanau, o Hans Werner, Karl-Heinz, Michael, Gabriele, ma Thomas, na faamalosia ai loʻu faanaunauga ina ia avea o se tane ma se tamā lelei. Sa faafiafiaina i maʻua ma Karla i taimi taʻitasi na fananau mai ai la ma fanau.

I le tauaofiaga a Molimau a Ieova na faia i Nuremberg i le 1953, sa avea o se taimi tāua i lo matou aiga. I le aoauli o le Aso Faraile, i le taimi o le lauga e faapea, “Tausia Aʻe o Fanau i le Sosaiete o le Lalolagi Fou,” na fai mai ai e le failauga se manatu e lē mafai ona galo iā i maʻua: “O le tofi tuufaasolo aupito sili e mafai ona tatou avatu i a tatou fanau, o le faanaunauga ina ia avea ma auauna a le Atua.” Faatasi ma le fesoasoani a Ieova, o le mea tonu lava lenā na ma mananaʻo i ai ma Karla e fai. Ae e faapefea ona fai?

Muamua lava, sa fai ma masani a lo matou aiga le tatalo faatasi i aso uma. O le mea lenā na tāmau ai i loto o le fanau le tāua o le tatalo. Sa aʻoaʻo mai ai lava e tamaiti taʻitoʻatasi i lenā taimi a o laiti e faapea, e matou te tatalo i taimi uma lava a o leʻi faia se taumafataga. E oo lava i le taimi a o pepe, o le taimi lava e vaai ai i a latou fagu susu, e punonou ai nai o latou ulu ma piilima. I se tasi taimi, na valaaulia ai i matou i le faaipoipoga a se tasi o tauaiga o loʻu toʻalua, o ē e lē o ni Molimau. Ina ua uma le sauniga o le faaipoipoga, na valaaulia ai e mātua o le teine faaipoipo ia le ʻauvalaaulia i lo latou aiga mo se taumafataga māmā. Sa mananaʻo tagata uma lava e aai loa. Ae sa lagona e la ma tama e lima tausaga o Karl-Heinz le lē talafeagai o lenei mea. Na ia faapea mai, “Faamolemole fai muamua se tatalo.” Sa tilotilo uma atu le ʻauvalaaulia iā te ia, ma toe tilotilo mai iā i maʻua, ae mulimuli lava i lē o loo talimālō. Ina ia ʻalofia le maasiasi, na ou fai atu ai o le a ou faia se tatalo e faafetai ai mo le taumafataga, lea na ioe iai le pule o le tausamaaga.

 O lenei tulaga na faamanatu mai ai iā te aʻu fetalaiga a Iesu e faapea: “Ua e saunia le viiga mai gutu o tama meamea ma tama fesusui.” (Mataio 21:16) Ua ma mautinoa ai e faapea, o a ma tatalo e lē aunoa mai i le loto, na fesoasoani i le fanau e manatu ai iā Ieova e faapea, o lo latou Tamā faalelagi alofa.

Lo Ma Tiute Tauave Agaʻi iā Ieova

O le aʻoaʻoina o le fanau ina ia alolofa i le Atua, e manaʻomia ai foʻi le faitauina ma le suʻesuʻeina e lē aunoa o lana Afioga. I le manatuaina o lenei mea, e faia ai i vaiaso taʻitasi la matou suʻesuʻega faaleaiga, e tele lava ina faia i pō o Aso Gafua. Talu ai e iva tausaga na va aʻi le fanau mai o le ulumatua ma le uii, sa matuā eseese foʻi la manaʻoga o tamaiti, o lea, sa lē mafai ai ona matou suʻesuʻeina pea se mataupu se tasi ma i latou uma.

Mo se faaaʻoaʻoga, mo tamaiti i tausaga o aʻoga faataʻitaʻi, e ma te faafaigofie lava i ai le aʻoaʻoga. E talanoaina e Karla le na o se tasi se mau faigofie ma i latou, pe na te faaaogāina foʻi ata i lomiga faale-Tusi Paia. Ou te manatua pea ma le fiafia le fafaguina o i maʻua i le taeaopō e tamaiti laiti e feosofi atu i lo ma moega ma faaali mai iā i maʻua ata e sili ona latou fiafia i ai mai le tusi, The New World. *

Sa ati aʻe e Karla se auala poto e aʻoaʻoina ai ma le onosai tamaiti i le tele o māfuaaga e tatau ai iā i tatou uma ona alolofa iā Ieova. E ono faigofie ma tuusaʻo, ae o le mea moni, i le tulaga faaletino ma tau i faalogona, o se galuega e alu ai lo ma taimi atoa ma Karla. Ae ma te leʻi faavaivai ai. Sa ma mananaʻo e totōina muamua e i maʻua i o latou fatu muʻamuʻa a o leʻi amata ona taaʻina i latou e nisi tagata e lē iloa Ieova. O le māfuaaga lea e ma te maumauaʻi ai ina ia iai la ma fanau i le suʻesuʻega faaleaiga i le taimi e mau ai a latou nofo.

I le avea o ni mātua, na ma iloa ai ma Karla le tāua o le faataatitiaina o ni faaaʻoaʻoga saʻo mo la ma fanau e tusa ai ma le tapuaʻiga. Ma pe matou te aai, galulue i le togālaau, pe savalivali foʻi, e ma te taumafai lava e faamalosia le faiā a tamaiti taʻitoʻatasi ma Ieova. (Teuteronome 6:6, 7) E mai lava i le taimi a o laiti, e ma te faamautinoaina ai lava ua tofu le tamaitiiti ma lana ia lava Tusi Paia. E lē gata i lea, i le taimi e maua ai mekasini, sa ou tusia ai igoa o tagata taʻitoʻatasi o le aiga i lana ia lava kopi. I lea, na iloa ai e le tamaitiiti lana ia lava lomiga. Sa ma manatu foʻi e tofia atu i tamaiti taʻitoʻatasi nisi o mataupu i le Ala Mai! e faitau. Pe a uma la matou taumafataga i le aoauli o le Aso Sa, ona latou faamatala mai lea iā i maʻua po o le ā lo latou malamalamaga e faatatau i le

mataupu.

Uaʻi Totoʻa Atu i Manaʻoga o la Ma Fanau

O le mea moni, sa lē sologa lelei pea le gasologa o mea. A o tutupu aʻe tamaiti, na ma iloa ai, o le totōina o le alofa i o latou loto sa tatau ai lava ona ma iloa mea sa i o latou loto. O lona uiga, o le faalogologo lelei lea iā i latou. I nisi taimi, na lagona ai e la ma fanau sa iai ni mea na latou lē fiafia ai,o lea, ee ma te nonofo ai i lalo ma Karla ma talanoa faatasi le faafitauli ma i latou. O lea, sa ma faaavanoa faapitoa ai se ʻafa itula pe a uma la matou suʻesuʻega e tuu atu ai le avanoa i so o se tasi e faaali saʻo mai ai so o se mea sa ia lagonaina.

Mo se faataʻitaʻiga, o la ma fanau pito i laiti e toʻalua o Thomas ma Gabriele, sa la lagonaina e faapea, o i maʻua o mātua ae ma te faitama faapito i lo la uso matua. I se tasi taimi na la faailoa mai ai i lo la faapea mai: “Papa, ma te manatu ua lua tuu atu ma Mama le saʻolotoga iā Hans Werner e fai ai le mea e loto lava ia i ai.” I le taimi muamua, sa ou teʻi. Ae peitaʻi, ina ua uma ona iloiloina le mataupu e aunoa ma le manatu faapito, sa ma ioe ma Karla e faapea, e saʻo tamaiti. O lea, na ma taumafai atili ai e faatutusa uma le faiga o tamaiti.

I nisi taimi, sa vave ona ou tuu atu se faasalaga ma le lē talafeagai i tamaiti. I tulaga faapena, sa iloa ai foʻi e i maʻua o mātua, e tatau ona ma faamalie atu i tamaiti. Pe a uma lenā mea, ona matou faalatalata atu loa lea iā Ieova i le tatalo. Sa tāua tele le iloa e tamaiti e faapea, e nofo sauni pea lo latou tamā e faatoese atu iā Ieova ma i latou, o la ma fanau. O le iʻuga, sa iai sa matou faiā māfana faaleuō ma i latou. Sa masani  ona latou faapea mai iā i maʻua, “O oulua o a matou uō mamae.” Sa matuā faafiafiaina ai i maʻua i lenā mea.

O le galulue faatasi o se aiga, na maua ai le autasi. I lea itu, sa tofu ai tagata uma ma a latou galuega masani e fai. Sa tofia ia Hans Werner e faatasi i le vaiaso ona alu i le faleoloa e fai mai la matou faatauga, lea sa masani ona tuu atu ai iā te ia se lisi o mea e faatau mai faatasi ma se tupe. I se tasi vaiaso, ma te leʻi tuuina atu iā te ia se lisi o le faatauga po o se tupe. Sa fesili atu o ia i lona tinā e uiga i le faatau, ma sa faailoa atu e Tinā iā te ia e faapea, e leai sa matou tupe o iai. O lea, na femusuaʻi ai tamaiti, ona ō loa lea ma aumai a latou lava tupe mai pusa sa teu ai ma sasaa i luga o le laulau. Sa latou taufai fai mai uma lava, “Mama, o lea o le a matou ō e fai mai le faatau!” Ioe, sa iloa e tamaiti fesoasoani mai i se manaʻoga faafuaseʻi, ma sa avea lenā ma mea na matuā vavalalata ai le aiga.

A o faasolo ina matutua, sa amata loa ona fiafia la ma fanau tama i teine. Mo se faataʻitaʻiga, sa amata ona fiafia ia Thomas i se teine Molimau e 16 tausaga le matua. Sa ou faamatala atu iā te ia e faapea, afai e moni lona naunau i le teine, e tatau la ona ia sauniuni e faaipoipo iā te ia ma faia le tiute tauave mo le tausiga o se avā ma se fanau. Sa iloa e Thomas, e leʻi sauni o ia mo se faaipoipoga, talu ai sa na o le 18 ona tausaga.

Agaʻigaʻi i Luma o se Aiga

A o laiti lava i latou, sa faasolosolo ona latou auai i le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate. Sa ma faalogologo lelei i o latou tofiga, ma na faalaeiauina ai i maʻua talu ai sa ma vaaia le lagona alofa mai loto o tamaiti mo le Atua. O ovasia matagaluega ma itumalo o ē sa matou nonofo i nisi taimi, sa latou faamatala mai iā i matou tala o mea na tutupu i o latou olaga, pe faitau mai foʻi le Tusi Paia iā i matou. Sa fesoasoani nei tane ma a latou avā e atiina aʻe i loto o lo matou aiga le naunau mo le auaunaga faataimi atoa.

Sa matou aloalo atu i luma mo tauaofiaga. O vala autū na i a ma taumafaiga ina ia totō i loto o la ma fanau le faanaunauga ina ia avea ma auauna a le Atua. Sa avea o se taimi faapitoa mo le fanau pe a faapipii a latou pine fatafata a o leʻi faimalaga atu i le nofoaga e faia ai le tauaofiaga. Na matuā faafiafiaina i maʻua ina ua papatisoina ia Hans Werner i le sefulu o ona tausaga. Sa manatu nisi e laʻitiiti tele o ia mo le faia o se tuuina atu iā Ieova, ae ina ua 50 ona tausaga, na ia faapea mai iā te aʻu, maʻeu lona lotofaafetai ona sa auauna o ia iā Ieova mo le 40 tausaga.

Sa ma faailoa atu i la ma fanau e faapea, e matuā tāua le iai o se faiā totino ma Ieova, ae ma te leʻi uunaʻia i latou ina ia tuuina atu. Ae, sa ma fiafia lava ina ua agaʻigaʻi isi o le fanau i le papatisoga e tusa ma a latou lava filifiliga.

Aʻoaʻoina e Lafo Atu a Matou Avega iā Ieova

Sa leai se mea na gata mai ai lo ma fiafia ina ua faauuina ia Hans Werner i le 1971 i le vasega lona 51, o se tasi o le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olomatamata i Kiliata, ma na tofia o ia e auauna o se misionare i Sepania. Sa faasolosolo foʻi ona faaalu e isi o la ma fanau ni taimi e auauna ai  o ni faifeʻau faataimi atoa, lea na matuā faafiafiaina ai i maʻua o mātua. I le taimi lava lenā, na tuuina mai ai e Hans Werner iā te aʻu le Tusi Paia lea na ou taʻua i le amataga o lenei mataupu. E foliga mai, o se mea na matuā fiafia atoatoa ai lo matou aiga.

Na ma iloa ai i lenā taimi le manaʻomia ona matou matuā pipiimau atu iā Ieova. Aiseā? Auā na ma vaaia le fesagaʻi o nisi o la ma fanau ua matutua ma faafitauli sa matuā tofotofoina ai lo latou faatuatua. Mo se faaaʻoaʻoga, sa oo ni puapuaga i la ma tama teine pele o Gabriele. I le 1976, na faaipoipo ai o ia iā Lothar. E leʻi umi lava talu ona la faaipoipo, ae maʻi loa Lothar. A o faasolosolo ina matuā vaivai, sa tausia o ia e Gabriele seʻia oo i lona maliu. I le vaai atu ua maʻi ma oo ina maliu se tagata malosi o le aiga, na faamanatu mai ai iā i maʻua lo matou manaʻomia o le aao alofa o Ieova.—Isaia 33:2.

Faaeaga i le Faalapotopotoga a Ieova

Ina ua tofia aʻu e avea ma auauna o le faapotopotoga (le ovasia taʻimua i aso nei) i le 1955, sa ou lagona ou te leʻi agavaa mo lea tiute tauave. Sa tele ni mea sa tatau ona fai, ma e na o le pau lava le auala e mafai ai ona faataunuuina ia tiute tauave, o loʻu ala lea i le itula e fā i nisi o taeao. Sa lagolagosua tele laʻu avā ma laʻu fanau, i le faamautinoaina ua leai se mea e faalavelave mai iā te aʻu i le pō pe a iai ni mea sa manaʻomia ona faia.

Ae ui i lea, sa faaalu faatasi e lo matou aiga le tele o taimi paganoa. I nisi taimi, sa faataga ai aʻu e loʻu pule ou te faaaogāina lana taavale ina ia mafai ai ona ave lo matou aiga e faatafafao. Sa fiafia tamaiti i na taimi pe a matou suʻesuʻeina Le Olomatamata i le togāvao. I nisi taimi, sa matou savavali faatasi foʻi i le togāvao ma usu a matou pese a o iliina laʻu faailigutu.

I le 1978, na tofia ai aʻu o se ovasia matagaluega lagolago (faifeʻau femalagaaʻi). Sa lofitūina aʻu i le popole, o lea, sa ou tatalo ai e faapea: “Ieova e, ou te lagona e lē mafai ona ou faia lenei tofiga. Ae afai e te finagalo ou te faataʻitaʻi ona fai, o le a ou faia le mea e sili ona lelei ou te mafaia.” I le lua tausaga mulimuli ane, i le 54 o oʻu tausaga, na ou tuu atu ai si a matou tamaʻi pisinisi e vaai e loʻu atalii laʻitiiti o Thomas.

Ua matutua uma la ma fanau, o lea ua maua ai e i maʻua ma Karla le avanoa e faia ai le tele o mea mo Ieova. I lenā lava tausaga, na tofia ai aʻu e avea o se ovasia matagaluega ma tofia ai e galue i se vaega o Hamburg ma le aai atoa o Schleswig-Holstein. Ona o lo ma poto masani i le tausia o se aiga, sa mafai ai ona ma faailoa atu i mātua ma a latou fanau se malamalama faapitoa. O le toʻatele lava o uso, e latou te manatu e pei lava i maʻua o ni o latou mātua.

Ina ua mavae le sefulu tausaga o ma ō faatasi i le galuega matagaluega, sa manaʻomia ai ona faia se taotoga o Karla. Ma o le tausaga lava lenā na iloa ai e fomaʻi, sa iai se patu (tumor) na tupu i loʻu faiʻai. I lea, na ou tuumuli ai mai laʻu auaunaga o se ovasia matagaluega, ma faia ai se taotoga i loʻu faiʻai. Ina ua mavae le tolu tausaga, na mafai ai ona ou toe galue o se ovasia matagaluega lagolago. Ua sili atu nei i le taʻi 70 o ma tausaga ma Karla, ma e ma te lē o toe auauna i le galuega femalagaaʻi. Sa fesoasoani mai Ieova iā i maʻua ina ia iloa, sa leai se māfuaaga e taofimau ai i se faaeaga ua lē o toe mafai ona ou faia.

Pe a toe tepa i tua, e ma te faafetai ai ma Karla iā Ieova mo lana fesoasoani i le tāmauina i loto o la ma fanau le alofa mo le upu moni. (Faataoto 22:6) I le faagasologa o tausaga, sa taʻitaʻia ma toleniina i maʻua e Ieova, ma fesoasoani iā i maʻua i le faataunuuina o o ma tiute tauave. E ui atonu ua ma matutua ma ua lē atoatoa le malosi, ae o loo tumau pea ma olaola lo ma alofa mo Ieova e pei ona sa iai muamua.—Roma 12:10, 11.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 26]

O lo matou aiga lenā e sāvalivali i tafatafa o le Elbe River i Hamburg, i le 1965

[Ata i le itulau 28]

O nisi o le aiga i le tauaofiaga faavaomalo lea na faia i Perelini i le 1998

[Ata i le itulau 29]

I maʻua ma laʻu avā o Karla