O se Iloiloga Māeʻaeʻa i Nisi o Talafatu e Faatatau i le Oti

A O FAAGASOLO le talafaasolopito, ua fenuminumiaʻi ai ma popolevale tagata e tusa ai o le manatu e faatatau i le oti. Ua atili ona faatuputeleina le mataʻu i le oti ona o manatu sesē faalotu ua palu faatasi ma aganuu taatele, ma talitonuga ua mauaa o tagata lava latou. O le faafitauli lea o le mataʻu i le oti e mafai ona taofia ai le olioli o se tasi i le olaga ma aveesea ai le mautinoa o se tasi i le iai o se uiga o le olaga.

Ua tuuaʻia faapitoa lotu autū mo le faaauilumaina o le tele o talafatu ua talia e le toʻatele e faatatau i le oti. E ala i le iloiloina o nisi o nei talitonuga e tusa ai ma le faamalamalamaga a le upu moni o le Tusi Paia, tagaʻi pe mafai ona faamanino ai ou manatu e faatatau i le oti.

Talafatu 1: O le oti o le iʻuga masani lea o le olaga.

Ua faapea mai le tusi o le Death—The Final Stage of Growth: “O le oti . . . o se vaega autū lea o o tatou olaga.” O faamatalaga faapenei ua faaalia ai le talitonuga, o le oti o se tulaga e masani ai, o le iʻuga masani lea o meafaiola uma lava. O le iʻuga, ua faamalosia ai e na talitonuga le tele o filosofia e faapea e lē tāua le ola, ma e lē āfaina foʻi le faia o amioga lē taupulea.

Ae po o le oti ea o le iʻuga masani lea o le olaga? E lē o tagata suʻesuʻe uma e talitonu i ai. Mo se faataʻitaʻiga, o Calvin Harley, o se tagata e suʻesuʻe i meafaiola lea na ia suʻesuʻeina le matutua o tagata, na ia faapea mai ina ua faatalanoaina, e lē talitonu o le tagata na “faia ina ia oti.” Na taʻua e William Clark, o se tagata e suʻesuʻe i mea tau i le puipuiga o faamaʻi e faapea: “E matuā lē aofia lava le oti i le ola.” Na taʻua foʻi e Seymour Benzer, mai le California Institute of Technology e faapea “o le faasolo atu ina tino matua e sili atu ona faamatalaina o se faasologa o mea e tutupu, lea e mafai ona tatou faamoemoe ina ia suia, ae e lē faapei o se uati.”

Pe a suʻesuʻeina e saienitisi le auala na foafoaina ai le tagata, ua iso i latou. Ua latou iloa ua foaʻiina mai iā i tatou faamanuiaga ma agavaa e sili mamao atu ma mea tatou te manaʻomia mo se olaga e 70 i le 80 tausaga le umi. Mo se faaaʻoaʻoga, ua iloaina e saienitisi e faapea o le faiʻai o le tagata, e iai sona malosi maoaʻe mo le manatuaina o mea. O se fua faatatau na faia e se tasi tagata suʻesuʻe e tusa ai o o tatou faiʻai, e mafai ona taofia ai faamatalaga ia “e faatumuina ai le pe ā ma le luasefulu miliona o tusi, e pei o le tele o tusi o loo i faletusi tetele o le lalolagi.” E talitonu nisi saienitisi o neula o le tino i le fua faatatau o le umi o le olaga, e faaaogāina ai e se tagata le na o le 1/100 o le 1 pasene (.0001) o le malosi o lona faiʻai. Ua talafeagai ai la ona fesili ifo: ‘Aiseā ua aumai ai iā i tatou se faiʻai e maoaʻe lona malosi pe afai e na o sina vaega itiiti o loo tatou faaaogāina mo le umi masani o le olaga?’

Seʻi iloilo foʻi uiga faaalia e lē masani ai o tagata pe a maliu se tasi! Mo le toʻatele, o le maliu o se avā, se tane, po o se tamaitiiti e mafai ona avea o se mea e sili ona faanoanoa ai i le olaga. E masani ona umi se taimi e aafia ai o latou faalogona  ootia pe a mavae le maliu o sē e pele. E oo lava iā i latou e faapea mai o se mea masani i tagata le oti, ua latou iloa le faigatā ona latou taliaina o le manatu faapea o le oo mai o le oti iā i latou o le iʻuga lea o mea uma lava. Na faapea mai le British Medical Journal e uiga i “se talitonuga taatele faapea e mananaʻo tagata uma e soifua po o le ā lava le umi e mafai ai.”

E tusa ai o le uiga masani faaletagata i le oti, le maoaʻe o le mafai ona manatuaina ma aʻoaʻoina o mea, ma lona naunautaʻiga e fia ola e faavavau, pe e lē manino mai ai la na faia o ia ina ia ola pea? O le mea moni, na foafoaina e le Atua tagata, e lē ina ia avea le oti o se iʻuga masani, ae ia iai se faamoemoe o le ola pea e faavavau. Mātau le faamoemoe na tuu atu e le Atua i le uluaʻi ulugalii e avea ma o la lumanaʻi: “Ia fanafanau ia, ma ia uluola, ma ia tumu ai le lalolagi, ia faatoilalo i ai, ma ia pule i iʻa i le sami, ma manu felelei, atoa ma mea ola uma e fetolofi i le eleele.” (Kenese 1:28) Maʻeu se lumanaʻi matagofie ma le tumau!

Talafatu 2: E aveina e le Atua tagata e ala i le oti ina ia faatasi ma ia.

Na faapea atu i se taupousa Katoliko se tinā e 27 ona tausaga o lē o le a maliu ma tuua ai lana fanau e toʻatolu: “Aua neʻi e sau ma faapea mai o le finagalo lenei o le Atua mo aʻu. . . . Ou te matuā lē fiafia lava ae taʻu mai e se isi iā te aʻu lenā faamatalaga.” Peitaʻi, o le mea lea o loo aʻoaʻoina e le tele o lotu e uiga i le oti—ua aveina e le Atua tagata ina ia faatasi ma ia.

Pe e matuā sauā ea Lē na Foafoaina Mea, lea o le a ia faapogaia ai e aunoa ma se alofa le oti o se tasi o i tatou, tusa lava pe na te silafia o le a tatou matuā faanoanoa ai? E leai, e lē faapena le Atua o le Tusi Paia. E tusa ai o le 1 Ioane 4:8 ua faapea mai: “O le Atua, o le alofa lava ia.” Mātau e lē o faapea mai e iai i le Atua le alofa pe e alofa le Atua, ae o loo faapea mai o le Atua o le alofa lava ia. O le alofa la o le Atua, e matuā malosi, e matuā mamā, e matuā atoatoa, ua matuā faaalia atoatoa mai lea i ona uiga ma ana gaoioiga ma ua talafeagai ai ona faamatalaina o ia o lē ua faaalitinoina mai le alofa. E lē o se Atua e na te aveesea tagata e ala i le oti ina ia faatasia ma ia.

Ua faafenuminumiaʻi e lotu sesē le toʻatele e uiga i nofoaga o loo agaʻi i ai ma le tulaga o loo iai tagata ua maliliu. O le lagi, o seoli, pulekatolio, po o le falepuipui o agaga—e lē gata o nei nofoaga ma isi nofoaga eseese e lē mailoa ae e matuā taufaamataʻu foʻi. I le isi itu, ua taʻu mai e le Tusi Paia e faapea o i latou ua maliliu, ua lē o toe iloa se mea, ua iai i latou i se tulaga e mafai ona faatusaina faapea o loo momoe. (Failauga 9:5, 10; Ioane 11:11-14) O lea, e lē manaʻomia ai ona tatou popole po o le ā e tupu iā i tatou pe a tatou feoti, e pei lava ona tatou lē popole pe a tatou vaai atu i se tasi o loo moe gase. Na talanoa Iesu i le taimi o le a ‘o mai ai i latou uma ua i tuugamau,’ e toe soifua i se lalolagi parataiso.—Ioane 5:28, 29; Luka 23:43.

Talafatu 3: E aveina e le Atua tamaiti ina ia fai ma agelu.

Na taʻua e Elisabeth Kübler-Ross, o lē e suʻesuʻeina tagata o loo iai gasegase ua lē mafai ona togafitia, se malamalamaga taatele o loo iai i tagata lotu. I lona faamatalaina o se mea na tupu moni lava, na ia taʻua ai le “lē lelei o le taʻuina atu i se teineitiiti o lē ua oti lona tuagane laʻitiiti e faapea e alofa le Atua i tamaiti lea ua ia aveina ai si ona tei laʻitiiti o Ioane i le lagi.” O lenā ituaiga o faamatalaga e taʻuleagaina ai le Atua, ma e lē faaatagiaina atu ai ona uiga ma ana gaoioiga. Na faapea mai atili Dr. Kübler-Ross: “A o tuputupu aʻe lenei teineitiiti e avea ma tinā, sa lē taitai ona mavae ese lona ita i le Atua, lea na iʻu ai ina matuā lotomafatia ina ua oti lana tama tama laʻitiiti i le 30 tausaga mulimuli ane ai.”

Aiseā o le a aveesea ai e le Atua se tamaitiiti ina ia avea o se isi agelu—e peiseaʻī e sili atu ona manaʻomia e le Atua na i lo o mātua o le tamaitiiti lava ia? Pe afai e moni o loo aveina e le Atua tamaiti, pe e lē avea ea o ia ma Lē na Foafoaina Mea e lē alofa ma e manatu faapito? I le tuufaafeagai ai o lenā manatu, ua faapea mai le tusi Paia: “[E] mai le Atua le alofa.” (1 Ioane 4:7) Pe e  faapogaia ea e le Atua se tasi ina ia maliu lea e oo lava i tagata e iai ni nai tapulaa tau amio e lē mafai ona tatalia?

O lea, aiseā e feoti ai tamaiti? O se vaega o le tali mai le Tusi Paia o loo faamauina i le Failauga 9:11: “O le tausaga ma le mea e tupu ai e oo ia te i latou uma.” Ma ua taʻu mai e le Salamo 51:5 iā i tatou e faapea o i tatou uma lava e lē lelei atoatoa, e agasala, mai lava i le taimi faatoʻā afuafuaina ai i tatou ma ua iʻu ai tagata uma i le oti i so o se māfuaaga lava. O nisi taimi e maliu ai se tasi a o leʻi oo ina fanau mai, ma fanau mai ai ua maliu. O isi tulaga, ua maliliu tamaiti ona o se mea mataʻutia na tupu po o se faalavelave faafuaseʻi foʻi. E lē tuuaʻia le Atua i na iʻuga.

Talafatu 4: O nisi o tagata ua faapuapuagatiaina pe a maliliu.

Ua aʻoaʻoina i le tele o lotu le ō atu o tagata amioleaga i se afi i seoli ma faapuapuagatia ai i inā e faavavau. Pe e moni ma faale-Tusi Paia lenei aʻoaʻoga? O le umi o le soifuaga faaletagata e faatapulaa mai i le 70 po o le 80 tausaga. E tusa lava pe e nofosala se tasi i lona olaga atoa i sana agasala matuiā, ae pe o le a avea ai ea la le faapuapuagatiaina e faavavau ma faasalaga talafeagai? E leai. O le a avea o se faiga lē tonu le faapuapuagatia o se tagata e faavavau mo agasala na ia faia i le na o sina taimi puupuu na ola ai.

E na o le Atua e mafai ona faailoaina mai mea e tutupu pe a feoti tagata, ma o loo ia faapea ona faia i lana Afioga tusia, le Tusi Paia. O le mea lenei o loo fai mai ai le Tusi Paia: “E pei ona oti o le [tagata], e faapea foi ona mate o le [manu]; e tasi lava ia mānava ia te i latou uma . . . E oo uma lava i le mea e tasi; e mai le efuefu uma lava, e toe foi atu foi uma lava i le efuefu.” (Failauga 3:19, 20) E lē o taʻua ai i inei se afi i seoli. E toe foʻi le tagata i le efuefu—e lē toe iloa se mea—pe a latou feoti.

Ina ia faapuapuagatiaina se tasi, e tatau ona iloaina e se tagata se mea. Ae pe e iloa e i latou ua maliliu ni mea? Ua toe aumaia foʻi e le Tusi Paia le tali: “O e ua ola, ua latou iloa e oti i latou; a o e ua oti, latou te le iloa se mea; ua leai foi se toe totogi ia te i latou; auā ua faagalogaloina i latou.” (Failauga 9:5) E lē mafai e i latou ua maliliu, o ē ua “le iloa se mea,” ona toe lagonaina se tigā po o fea lava le nofoaga.

Talafatu 5: Pe a oti o lo tatou iʻuga lea e faavavau.

Pe a tatou feoti, ua taofia lo tatou ola, ae e lē o le uiga o lenei mea e faapea ua uma ai so o se faamoemoega mo le ola. Na silafia e le tagata  faamaoni o Iopu e faapea o le a alu atu o ia i le tuugamau, i Seoli pe a maliu o ia. Ae seʻi faalogo foʻi i lana tatalo i le Atua: “E! fia natia aʻu e oe i le tuugamau ma ia e faaliloina aʻu, seia mavae atu lou toasa; ia e atofaina mai se aso mo aʻu, ma ia e manatua mai ai aʻu. Afai e oti le tagata, e toe ola mai ea o ia? . . . Ia e valaau mai, ona ou tali atu ai lea ia te oe.”—Iopu 14:13-15.

Na talitonu Iopu e faapea afai e faamaoni o ia e oo i le oti, o le a manatuaina o ia e le Atua ma o le a iai le taimi o le a toetū mai ai. O le talitonuga lea sa iai i auauna a le Atua i taimi anamua. Na faamautinoaina mai e Iesu lava lenei faamoemoe ma na ia faailoa mai e faapea, o le a faaaogāina e le Atua o ia e faatutūina ai ē ua feoti. Ua aumaia e upu a Iesu lenei faamautinoaga iā i tatou: “E oo mai le aso e faalogo ai i [le] leo o [Iesu] i latou uma ua i tuugamau, ma latou o mai ai; o e na amio lelei, e toe tutū i le ola; a o e na amio leaga, e toe tutū i le faasala.”—Ioane 5:28, 29.

E lē o toe umi ae aveesea loa e le Atua mea leaga uma ma faavaeina aʻe se lalolagi i lalo o se pulega faalelagi. (Salamo 37:10, 11; Tanielu 2:44; Faaaliga 16:14, 16) O le a iʻu ina avea ai le lalolagi atoa ma parataiso, e aināina e tagata e auauna i le Atua. E tatou te faitau ai faapenei i le Tusi Paia: “Na ou faalogo foi i le leo tele mai le lagi, ua faapea mai, Faauta, ua faatasi ma tagata le fale fetafai o le Atua, e mau foi o ia ma i latou; e fai foi i latou mona nuu, e ia te i latou le Atua lava, o lo latou Atua ia. E sōloiesea foi e le Atua loimata uma i o latou mata; e leai foi se toe oti, po o se faanoanoa, po o se aue, e leai foi se toe puapuaga; auā ua mavae atu mea muamua.”—Faaaliga 21:3, 4, LF.

Saʻoloto Mai le Mataʻu

E mafai ona faamāfanafanaina oe i le iloaina o le faamoemoe o le toetū faatasi ai ma le poto e uiga i Lē o le puna o sauniuniga uma. Na folafola mai e le Atua e faapea: “E iloa foi e outou le mea moni, e tuu saʻoloto foi outou e le upu moni.” (Ioane 8:32) E aofia ai i lenā le tuusaʻolotoina ai o i tatou mai le mataʻu i le oti. E na o Ieova lava e mafai ona suia moni le tulaga o le faasolo atu ina tino matua ma le oti ae aumai iā i tatou le ola e faavavau. Pe e mafai ona e talitonu i folafolaga a le Atua? Ioe, e mafai auā e faataunuuina moni lava Afioga a le Atua i taimi uma. (Isaia 55:11) E matou te uunaʻia oe e aʻoaʻoina atili fuafuaga a le Atua mo le fanau a tagata. O le a fiafia Molimau a Ieova e fesoasoani iā te oe.

[Pusa i le itulau 7]

O NISI O TALAFATU O LOO TAATELE E FAATATAU I LE OTI

O LE Ā O LOO FAI MAI AI LE TUSI PAIA?

● O le oti o le iʻuga masani lea o le olaga Kenese 1:28; 2:17; Roma 5:12

● E aveina e le Atua tagata e ala i le oti ina ia faatasi ma ia Iopu 34:15; Salamo 37:11, 29; 115:16

● E aveina e le Atua tamaiti ina ia fai ma agelu Salamo 51:5; 104:1, 4; Eperu 1:7, 14

● O nisi o tagata ua faapuapuagatiaina pe a maliliu Salamo 146:4; Failauga 9:5, 10; Roma 6:23

● Pe a oti o lo tatou iʻuga lea e faavavau Iopu 14:14, 15; Ioane 3:16; 17:3; Galuega 24:15

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 6]

O le faafitauli lea o le mataʻu i le oti e mafai ona taofia ai le olioli o se tasi i le olaga

[Ata i le itulau 8]

O le iloaina o le upu moni e faatatau i le oti e tuusaʻoloto mai ai i tatou mai le mataʻu

[Faamatalaga i Ata i le itulau 5]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.