Talaaga o le Soifuaga

Se Sao Tāua i se Faatelega Ina ua Mavae le Taua

FAAMATALAINA E FILIP S. HOFFMANN

Na faatoʻā faaiʻuina le Taua Lona Lua a le Lalolagi iā Me 1945. Iā Tesema i le tausaga lava lenā, na asiasi atu ai i Tenemaka ia Nathan H. Knorr, o lē sa vaavaaia le galuega talaʻi a Molimau a Ieova i le lalolagi aoao, ma lana failautusi e 25 tausaga le matua, o Milton G. Henschel. Sa totogi se fale telē mo lenā asiasiga ua leva ona faatalitali ma le naunau i ai. Sa matuā faafiafiaina i matou le ʻautalavou i le lauga a le uso o Henschel talu ai, sa matou tupulaga faatasi, ma na filifilia ai lana matua e faapea: “Ia e manatua le na faia oe i ona po o lou tauleʻaleʻa.”—Failauga 12:1.

I le taimi o lenā asiasiga, na matou iloa ai e iai ni mea matagofie o loo faia ina ia faaauiluma ai le galuega talaʻi i le lalolagi aoao ma e mafai ona faaaafia ai i matou. (Mataio 24:14) Mo se faaaʻoaʻoga, na tatalaina ai i le Iunaite Setete se aʻoga fou e aʻoaʻoina ai tane ma fafine talavou mo le galuega faamisionare. Na faamamafa mai e le uso o Knorr e faapea, pe afai e valaaulia ai i matou, “e matou te lē toe foʻi mai i o matou aiga” ma e lē iloa po o fea o le a tofia i ai i matou. Ae e ui i lea, na talosaga lava nisi o i matou.

Ae ou te leʻi faamatalaina atu mea na tutupu iā te aʻu ina ua mavae le Taua Lona Lua a le Lalolagi, seʻi toe foʻi lava i tua laʻu faamatalaga i le taimi na ou fanau ai i le 1919. Sa iai ni mea na tutupu i le taimi muamua atu ma le taimi o le taua na taaʻina malosi ai loʻu olaga.

Le Upu Moni Mai se Tagata Faalogogatā

Ina ua maʻitaga loʻu tinā iā te aʻu, o lana tama muamua, sa ia tatalo ai e faapea, afai o aʻu o se tama, e ono avea aʻu ma misionare. O lona tuagane, o se Tagata Aʻoga o le Tusi Paia, e pei ona  taʻua ai Molimau a Ieova i lenā taimi, ae sa manatu tagata o le aiga o loʻu tinā iā te ia o se tagata faalogogatā. O lo matou aiga sa latalata i Copenhagen, ma pe a faia tauaofiaga faaletausaga a Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i inā, e valaaulia ai e loʻu tinā lona tuagane o Thomas, e fai sina mamao o le mea e nofo ai, e sau matou te nonofo. Ona o lona poto tele i le Tusi Paia, ma faamatalaga aogā e faamaonia ai, na liliu ai loʻu tinā ma avea ma Tagata Aʻoga o le Tusi Paia i le 1930.

Sa naunau tele loʻu tinā i le Tusi Paia. Sa ia aʻoaʻoina i maʻua ma loʻu tuafafine e tusa ai ma le poloaʻiga i le Teuteronome 6:7, ‘pe a nofo o ia i lona fale, savali i le auala, taoto, pe tulaʻi foʻi.’ I le taimi lea, na amata ai ona ou auai i le galuega talaʻi mai lea fale i lea fale. Sa ou fiafia lava e talanoa i mataupu sa aʻoaʻo e lotu e pei o le lē mafai ona oti o le soul, ma le afi i seoli. Sa mafai ona ou faamaonia atu mai le Tusi Paia le sesē o na aʻoaʻoga.—Salamo 146:3, 4; Failauga 9:5, 10; Esekielu 18:4, NW.

Na Oo Ina Autasi lo Matou Aiga

Ina ua uma le tauaofiaga i Copenhagen i le 1937, sa tulaʻi mai ai se manaʻoga mo se fesoasoani lē tumau i le nofoaga sa faataunuu i ai lomiga i le ofisa o le lālā o Molimau a Ieova i Tenemaka. Na faatoʻā uma lava laʻu aʻoga i se kolisi i mea tau pisinisi, ma ua leai ni oʻu tiute tauave e faia, o lea na ou tauofo ai e fesoasoani i le ofisa. Ina ua uma le auaunaga i inā, na talosagaina ai aʻu ou te fesoasoani i le ofisa o le lālā. E leʻi pine lava mulimuli ane, na ou tuua ai loʻu aiga ae siitia atu i le lālā i Copenhagen, e ui lava ou te leʻi papatiso i lenā taimi. O le auaufaatasi e lē aunoa ma Kerisiano taʻumatuaina, sa fesoasoani i loʻu agaʻigaʻi i luma faaleagaga. I le tausaga na sosoo ai, iā Ianuari 1, 1938, na faailogaina ai loa loʻu tuuina atu iā Ieova le Atua e ala i le papatisoga.

Na amata le Taua Lona Lua a le Lalolagi iā Setema 1939. Mulimuli ane, iā Aperila 9, 1940, na nofoia ai e ʻautau a Siamani ia Tenemaka. Talu ai, sa telē le saʻolotoga o tagata Tenemaka, sa mafai ai pea ona faaauau la matou galuega talaʻi.

Sa iai se mea mataʻina na tupu i lenā taimi. Na matuā faafiafiaina ai lo matou aiga ina ua avea loʻu tamā ma Molimau maelega faamaoni. O lea, ina ua valaaulia i matou ma isi uso Tenemaka e toʻafā e auai i le vasega lona valu o le  Aʻoga i Kiliata, na lagolagoina aʻu e loʻu aiga atoa. O le aʻoga e lima masina lea na amata iā Setema 1946, na faia i le fale matagofie o le iunivesite i fafo atu o South Lansing i le setete o Niu Ioka.

I Kiliata ma Ina ua Mavae le Toleniga

I Kiliata, na ou maua ai ni avanoa e faia ai ni uō fou e sili ona lelei. I se tasi afiafi, a o ma savalivali faataamilo ma Harold King mai i Egelani i laufanua o le aʻoga, sa ma talatalanoa po o fea o le a tofia i ai i maʻua pe a uma la matou aʻoga. Na faapea mai Harold: “Ou te le talitonu, o le taimi mulimuli lenei ou te vaai ai i papa sinasina o tofē i le talafatai o Dover.” Na saʻo o ia, ae na faatoʻā toe vaai o ia i na tofē ina ua mavae le 17 tausaga, ma o le fā ma le ʻafa tausaga o lenā taimi na faafalepuipuiina ai o ia i Saina! *

Ina ua uma lo matou faauuga, na auina atu loa aʻu i Texas, U.S.A., e auauna ai o se ovasia femalagaaʻi, e asiasia faapotopotoga o Molimau a Ieova ma fesoasoani iā i latou i le itu faaleagaga. Sa talia ma le fiafia aʻu. Sa avea o se fiafiaga i uso i Texas le iai o se tagata mai Europa faatoʻā uma ona toleni i le Aʻoga i Kiliata. Ae e na o le fitu masina na ou iai i Texas, ae valaaulia loa aʻu i le ofisa ulu o Molimau a Ieova i le lalolagi, i Brooklyn i Niu Ioka. I inā na tofia ai aʻu e le uso o Knorr ou te galue i le ofisa, ma faatonuina aʻu ou te mātauina le auala o loo faagasolo ai galuega i matagaluega uma. O lea, ina ua ou toe foʻi i Tenemaka, sa ou faatinoina ai mea na ou aʻoaʻoina, ma faamautinoa ua faia mea uma i le auala e pei ona faia ai i Brooklyn. O le fuafuaga, ina ia autasi le faagaoioia o lālā uma i le lalolagi aoao ina ia sili atu ona taulau manuia. Mulimuli ane, na auina atu ai aʻu e le uso o Knorr i Siamani.

Faatinoina o Faatonuga i Lālā

Iā Iulai 1949, ina ua ou taunuu i Wiesbaden i Siamani, sa tele aai na faaleagaina. O i latou na taʻimua i le galuega talaʻi, na sauāina i le taimi o le pulega a Hitila i le 1933. O nisi sa faasalaina i falepuipui ma nofoaga o faasalaga mamafa mo le taʻivalu i le taʻisefulu tausaga po o le sili atu foʻi! Sa matou galulue ma na auauna a Ieova mo le tolu ma le ʻafa tausaga. O la latou faaaʻoaʻoga tutasi, ua faamanatu mai ai iā te aʻu le faamatalaga a le tusitala Siamani o Gabriele Yonan, e faapea: “Pe ana lē seanoa le faaaʻoaʻoga a lenei vaega o Kerisiano na tutumau i lalo o pulega faatautalatasi a le ʻau Nasi, semanū e uma mai loa le nofoaga o faasalaga mamafa ma le Fasiotiga tagata tele a le ʻau Nasi, ua lē mautinoa loa pe mafai ona faataunuuina le aʻoaʻoga faa-Kerisiano a Iesu.”

Sa tutusa lelei laʻu galuega i le lālā ma lea na faia i Tenemaka: o le faailoa atu lea o se auala fou e maopoopo lelei e taulimaina ai mataupu a le faalapotopotoga. Ina ua malamalama uso i Siamani e faapea, o nei suiga e lē o faitioina ai la latou galuega, ae ua oo i le taimi e felagolagomaʻi ai lālā ma ofisa ulu eseese, sa matuā faagaeetia ma maua le agaga felagolagomaʻi ma i latou.

I le 1952, na taunuu mai ai se tusi mai le uso o Knorr e faatonu mai ai aʻu ou te alu i le lālā i Bern i Suisilani. Na tofia aʻu ou te galue ai i inā o se ovasia o le lālā, e amata iā Ianuari 1, 1953.

 Ni Faaeaga Fou na Olioli ai i Suisilani

E leʻi leva lava talu ona ou taunuu i Suisilani, ae ma feiloaʻi loa ma Esther i se tauaofiaga, ma fai ai loa la ma faamau. Iā Aokuso 1954, na faatonuina ai aʻu e le uso o Knorr ou te alu atu i Brooklyn, ma faailoa mai ai iā te aʻu le auala e faia ai ma le fiafia lea galuega fou. Talu ai ua matuā faateleina le aofaʻi ma le fuainumera o ofisa o lālā i le lalolagi aoao, na faailoa mai ai loa se faatulagaga fou. Na vaevaeina le lalolagi i sone, ma e tatau ona asia nei sone e se ovasia. E lua sone na tuuina mai ou te asia: O Europa ma vaipanoa o le Metitirani.

Ina ua mavae laʻu asiasiga puupuu i Brooklyn, sa ou toe foʻi atu loa i Suisilani ma sauniuni ai mo le galuega i le sone. Na ma faaipoipo ma Esther, ma auauna faatasi ai i le ofisa o le lālā i Suisilani. I aʻu uluaʻi asiasiga e lua, na ou asia ai fale o misionare ma lālā i atunuu e 13, e aofia ai Italia, Eleni, Kuperu, atunuu i Sasae Tutotonu ma faasolo atu ai i le talafatai o Aferika i Mātū, Sepania ma Potukali. Ina ua uma ona ou toe asiasi atu i Bern, sa faaauau atu ai laʻu malaga i isi atunuu uma o Europa i le itu i sisifo o atunuu Komunisi po o atunuu na pulea e Rusia. I le tausaga muamua o la ma faaipoipoga, na toesea ai aʻu mai le aiga mo le ono masina ina ia auauna i o tatou uso Kerisiano.

Suiga o Tulaga

I le 1957, na iloa ai e Esther ua maʻitaga o ia, ma talu ai o lālā e le o se nofoaga mo mātua e fai fanau, na ma manatu ai e toe foʻi atu i Tenemaka, ma na talia fiafia ai i maʻua e loʻu tamā e matou te nonofo. Sa tausia e Esther la ma tama teine o Rakel, ma loʻu tamā, ae ou fesoasoani i le galuega i le ofisa fou o le lālā faatoʻā uma ona fausiaina. Sa ou galue o se faiaʻoga i le Aʻoga o le Faiva o le Malo mo ovasia o faapotopotoga, ma faaauau ai ona avea ma ovasia o le sone.

O le asiasia o sone, sa ou faimalaga ai mo se taimi umi, ma na umi ai se taimi o ma valavala ma loʻu afafine. O le iʻuga lē manuia la lea na oo i ai. Na fai si umi o oʻu iai i Pale, ma na ma faatūina ai sina ofisa lomitusi laʻitiiti. Na ō mai Esther ma Rakel i se nofoaafi e asi mai aʻu, ma sa faataunuu i Gare du Nord. Na ma ō ma Léopold Jontès mai le lālā e faatali i laʻua. Sa tū Rakel i le sitepu o se taavale i le nofoaga o nofoaafi, sa ia vaai atu iā Léopold, ma toe tilotilo mai iā te aʻu, ma na toe tilotilo atu iā Léopold, ma momoʻe atu loa fusi ia Leopold!

O le isi suiga mataʻina, ina ua 45 oʻu tausaga, na ou tuua ai le auaunaga faataimi  atoa ae ou faigaluega ina ia maua ai se tupe e tausi ai loʻu aiga. Ona o aʻu o se faifeʻau Molimau a Ieova sa iai le poto masani, sa mafai ai ona maua saʻu galuega e avea ma pule o fefaatauaʻiga. Ina ua mavae le tusa ma le iva tausaga na ou galue ai i lenā lava kamupani ma ua iʻu foʻi le aʻoga a Rakel, na matou manatu ai loa e matou te ō atu i le nofoaga sa manaʻomia tele ai ni tagata talaʻi o le Malo.

I le fuafuaina o avanoa i Nouē, sa ou fesili atu i se ofisa mo se avanoa e ono maua ai saʻu galuega. Sa ou lē fiafia i le tali na aumai. Ua 55 oʻu tausaga, ae ua tau mou atu loʻu faamoemoe. Peitaʻi, sa ou faafesootaʻi atu pea i le ofisa o le lālā i Oslo, ma maua ai se fale mautotogi e latalata i le aai o Drøbak matou te nonofo ai, ma le faamoemoe o le a maua se galuega i inā. Sa maua se galuega, ma na maua ai foʻi ma se taimi e matuā sili ona olioli ai i le auaunaga o le Malo i Nouē.

O taimi aupito sili ona olioli ai, ina ua faimalaga atu le toʻatele o la matou faapotopotoga i le itu i mātū e galueaʻiina oganuu sa leʻi tofia atu i ni faapotopotoga. Sa matou nonofo i ni fale mautotogi sa i nofoaga e tolauapi ai, ma sa matou asiasi atu ai i aso uma lava i faatoʻaga sa tūtū solo i atumauga matagofie. O se mea na matuā fiafia ai le talanoa atu i nei tagata faaleuō e uiga i le Malo o le Atua. Sa tele ni lomiga na tufaina atu, ae matou te leʻi faia ni toe asiga seʻia oo i le tausaga na sosoo ai. Ae e leʻi galo i matou i tagata! E manatua pea e Esther ma Rakel le taimi ina ua matou toe foʻi atu, sa matuā talia fiafia i matou e pei o ni tagata o se aiga ua leva ona valavala. Ina ua mavae le tolu tausaga i Nouē, na matou toe foʻi atu ai i Tenemaka.

O Taimi Fiafia o le Olaga Faaleaiga

E leʻi umi ae faamau loa Rakel ma Niels Højer, o se faifeʻau paeonia maelega faataimi atoa. Ina ua uma ona faaipoipo, sa faaauau pea ona paeonia i laʻua seʻia oo ina fai sa la fanau. Sa avea lava Niels o se tane ma o se tamā lelei, sa naunau moni o ia i lona aiga. I se tasi taeaopō, na ia ave ai lona atalii i lana uila vilivae i le matafaga e matamata i le oso aʻe o le lā. Na fesili atu se tasi o tuaoi i le atalii po o ā a la mea sa fai i le matafaga. Sa tali atu o ia: “Sa ma tatalo atu iā Ieova.”

I ni nai tausaga mulimuli ane, na ma molimauina ai ma Esther le papatisoga o le fanau matutua e toʻalua a la ma tama teine o Rakel, o Benjamin ma Nadja. ma na teʻi lava ua ma fetaui tutū ai i inā ma Niels ma feiloaʻi ai. Sa ia tilotilo mai iā te aʻu ma faapea mai: “E lē fetagisi ni tama tane.” Peitaʻi, na teʻi lava ua ma fusifusi ma maligi o ma loimata. Maʻeu se olioli i le iai o se tane a se afafine e mafai ona lua fesagisagiaʻi ma fetagisi faatasi!

Faamasani Pea i Tulaga Fesuisuiaʻi

Na oo mai foʻi se isi faamanuiaga ina ua talosagaina i maʻua ma Esther e ma te toe foʻi atu e auauna i le ofisa o le lālā i Tenemaka. Ae peitaʻi, i le taimi lenā, sa faia ai ni sauniuniga mo le fausiaina o se fale telē o le lālā i Holbæ. Sa ou maua le faaeaga e vaaia le galuega o faugāfale, lea sa faia uma e se ʻaufaigaluega tauofo. E ui lava i le tetele o le tau mālūlū, ae e oo ane i le faaiʻuga o le 1982, ua māeʻa le galuega, ma sa matou fiafia uma ina ua siitia atu i se fale telē matagofie!

Sa matuā faafiafiaina lava aʻu ina ua ou galue i le ofisa ae galue Esther o se tali telefoni. Ae peitaʻi, sa manaʻomia i lenā taimi ona faia sona taotoga e suia ai se ponaivi i lona suilapalapa, ma i le 18 masina mulimuli ane, sa toe faia ai sona taotoga e aveese ia se maa mai i lona auona (tulou). E ui lava i le agalelei mai o tagata i le lālā iā i maʻua, ae na ma manatu e sili ona lelei pe a ma tuua le lālā. Sa ma ō atu loa i le faapotopotoga lea e iai la ma tama teine ma lona aiga.

Ua lē o sologa lelei le soifua mālōlōina o Esther i aso nei. Peitaʻi, ou te faapea atu ma le faamaoni, i le tele o tausaga na ma auauna faatasi ai, ma le tele o tulaga fesuisuiaʻi, sa avea pea o ia o se lagolagosua malosi ma o se paaga lelei. E ui lava ua faasolo ina lē lelei o ma soifua mālōlōina, ae o loo ma faia uma se sao talafeagai i le galuega talaʻi. Pe a ou toe manatunatu i loʻu olaga, ou te manatua ai ma le loto faafetai upu a le faisalamo e faapea: “Le Atua e, na e aʻoaʻo mai ia te au talu ina ou tama itiiti.”—Salamo 71:17.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Ata i le itulau 24]

Laʻueseina o tusi mai le lālā i Siamani a o fausiaina i le 1949

[Ata i le itulau 25]

O aʻu aumea i le galuega e aofia ai ma Molimau na toe foʻi mai i nofoaga o faasalaga

[Ata i le itulau 26]

I maʻua ma Esther i aso nei, ma i la ma faaipoipoga i Peteli i Bern, iā Oketopa 1955