Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O Loo Manatu Mai Ieova iā te Outou

O Loo Manatu Mai Ieova iā te Outou

O Loo Manatu Mai Ieova iā te Outou

“Ia tuuina atu [i le Atua] mea uma tou te popole ai, auā o loo manatu mai o ia iā te outou.”—1 PETERU 5:7.

1. O ā itu tāua e matuā tuufaafeagai ai lava Ieova ma Satani?

E MATUĀ tuufaafeagai lava le tulaga o Ieova ma Satani. E so o se tasi e manatu e faalatalata atu iā Ieova o le a ʻinoʻino i faiga a le Tiapolo. Ua taʻua lenei eseesega i se tasi o tusi lauiloa. E faatatau atu i gaoioiga a Satani e pei ona faamauina i le tusi o Iopu, fai mai le Encyclopædia Britannica (1970): ‘O le galuega a Satani lea e fai o le fealualuaʻi solo i le lalolagi e saʻiliʻili gaoioiga po o tagata ina ia molia i mea leaga; o ana gaoioiga e tuufaafeagai i “fofoga o le Alii,” lea o loo fetaufetuliaʻi i le lalolagi e faamalosi i ē uma e lelei (II No. xvi, 9). E lē talitonu Satani i le agalelei lē manatu faapito o tagata ma ua faatagaina o ia e tofotofoina lenā tulaga i lalo o le pule a le Atua ma le mamao ua ia faatagaina e fai ai.’ Ioe, e matuā tuufaafeagai lava!—Iopu 1:6-12; 2:1-7.

2, 3. (a) E faapefea i le mea na tupu iā Iopu ona faataʻitaʻia tonu ai le uiga o le upu “Tiapolo”? (e) O faapefea ona faaalia e le Tusi Paia o loo faaauau pea ona tuuaʻia e Satani auauna a Ieova i le lalolagi?

2 O le upu “Tiapolo” e sau mai le upu Eleni o lona uiga “tautuuaʻi sesē,” “taufaaleaga.” O loo faailoa mai e le tusi o Iopu e faapea na tuuaʻia e Satani le auauna faamaoni a Ieova o Iopu i lona auauna iā Ieova ona o le saʻilia o mea mo lona ia lava lelei, i lona faapea mai: “Ua mataʻu fua ea Iopu i le Atua?” (Iopu 1:9) Ua faaalia i le mea na tupu e pei ona faamauina i le tusi o Iopu e faapea, e ui lava i ana tofotofoga ma puapuaga, na atili ai ona vavalalata atu Iopu iā Ieova. (Iopu 10:9, 12; 12:9, 10; 19:25; 27:5; 28:28) Ina ua mavae ona puapuaga, na faapea atu Iopu i le Atua: “Sa ou faalogo iā te oe i le faalogo o oʻu taliga; a o lenei, ua vaai atu oʻu mata iā te oe.”—Iopu 42:5.

3 Po ua taofia ea le toe osofaʻia e Satani o auauna faamaoni a Ieova talu mai le taimi o Iopu? E leai. Ua faaalia i le tusi o Faaaliga e faapea i lenei taimi o le iʻuga, o loo faaauau pea ona tuuaʻia e Satani uso faauuina o Keriso ma ua mautinoa le faia foʻi faapea i a latou aumea faamaoni. (2 Timoteo 3:12; Faaaliga 12:10, 17) O le mea lea, o le manaʻoga tele lava mo i tatou uma o ni Kerisiano moni, o le gauaʻi atu lea i lo tatou Atua o Ieova, o lē o loo manatu mamafa mai. E ao ona tatou auauna iā te ia ona o lo tatou alolofa mo ia ma mafai ai ona tatou faamaonia e sesē le tuuaʻiga a Satani. O lo tatou faia faapea, o le a tatou faafiafiaina ai le finagalo o Ieova.—Faataoto 27:11.

E Naunau Ieova e Fesoasoani Mai iā i Tatou

4, 5. (a) I le ese mai iā Satani, o le ā o loo naunau mai i ai Ieova i le lalolagi? (e) Ina ia tatou maua le finagalo malie o Ieova, o le ā le mea e ao ona tatou fai?

4 O loo fetaafaʻi solo le Tiapolo i le lalolagi, e saʻili se tasi na te tuuaʻia ma ʻaina. (Iopu 1:7, 9; 1 Peteru 5:8) I le isi itu, e naunau Ieova e fesoasoani iā i latou o loo manaʻomia se fesoasoani. Na taʻu atu e le perofeta o Hanani i le tupu o Asa: “Auā o fofoga o Ieova e fetaufetuliaʻi i le lalolagi uma, na te fesoasoani iā te i latou o ē ua sao o latou loto iā te ia.” (2 Nofoaiga a Tupu 16:9) E matuā telē le eseesega i le vaavaai masei loto leaga o Satani ma le tausiga alofa faapelepele mai o Ieova!

5 E lē o vaavaai masei mai Ieova i a tatou mea sesē uma e fai. Na tusi le faisalamo: “Ioa e, afai e te mātaulia le amio leaga, le Alii e, o ai sē na te mafaia ona tulaʻi?” (Salamo 130:3) O le tali faigofie: e leai se tasi. (Failauga 7:20) Afai tatou te faalatalata atu iā Ieova ma o tatou loto atoa, o le a i o tatou luga ona fofoga, e lē ina ia faasala i tatou, ae ina ia mātauina a tatou gaoioiga ma tali mai a tatou tatalo mo se fesoasoani ma le faamagaloga. Na tusi le aposetolo o Peteru e faapea: “Auā o fofoga o [Ieova] o loo faasaga i ē amiotonu, e liliu mai foʻi ona taliga i a latou faatoga. A o fofoga o [Ieova] o loo faasaga ma le toʻasa i ē fai amio leaga.”—1 Peteru 3:12.

6. E faapefea ona avea le mea na tupu iā Tavita o se faamāfanafanaga ma se lapataʻiga mo i tatou?

6 O Tavita o se tagata lē lelei atoatoa ma e matuiā le agasala na ia faia. (2 Samuelu 12:7-9) Peitaʻi na ia tuu atu lona loto iā Ieova ma faalatalata atu iā te ia e ala i le tatalo faatauanau. (Salamo 51:1-12, ulutala) Na faafofoga Ieova i lana tatalo ma faamagalo iā te ia, e ui lava sa selesele Tavita i iʻuga leaga o lana agasala. (2 Samuelu 12:10-14) E ao ona avea lenei mea e lē gata o se faamāfanafanaga ae o se lapataʻiga mo i tatou. O se faamāfanafanaga le iloa e finagalo malie Ieova e faamagalo a tatou agasala pe a tatou salamō moni, peitaʻi e faatupu manatu foʻi le amanaʻia faapea e masani lava ona aumaia e agasala iʻuga leaga. (Kalatia 6:7-9) Afai tatou te mananaʻo e faalatalata atu iā Ieova, e ao la ona tatou matuā faamamao ese mai i so o se mea e lē fiafia i ai lona finagalo.—Salamo 97:10.

E Tosina Mai e Ieova Ona Tagata iā te Ia

7. O ā ituaiga tagata e silasila i ai Ieova, ma e faapefea ona ia tosina atu i latou iā te ia?

7 Na tusia e Tavita i se tasi o ana Salamo e faapea: “Auā o loo maualuga Ieova, a e silasila mai o ia i lē ua faamaulalo; a o lē ua faamaualuga, e silafia mamao mai e ia.” (Salamo 138:6) O le manatu lava lenā na taʻua i le isi salamo e faapea: “O ai ea sē tusa ma Ieova lo tatou Atua, o lē faamaualugaina e ia lona afioaga? O lē faamaulaloina e ia ia ia e silasila mai i le lagi atoa ma le lalolagi. Na te faatulaʻiina mai le tagatālautele nai le efuefu, na te faaeaina lē ua mativa nai le faatāfuna.” (Salamo 113:5-7) Ioe, e faamaulalo Lē na Foafoaina le aoao o mea ina ia silasila ifo i le lalolagi, ma e silasila mai ona fofoga i “lē ua faamaulalo,” “le tagatālautele,” o tagata o loo “mapuitigā, ma feoi ona o mea inosia uma ua latou fai i ai.” (Esekielu 9:4) Na te tosina mai i latou na iā te ia e ala i lona Alo. A o iai i le lalolagi, na taʻua e Iesu: “E lē mafai se tasi ona sau iā te aʻu, pe a lē tosina mai e le Tamā ua auina mai aʻu . . . E lē mafai e se tasi ona sau iā te aʻu, pe a lē foaʻiina atu ai iā te ia e loʻu Tamā.”—Ioane 6:44, 65.

8, 9. (a) Aiseā e manaʻomia ai ona tatou talia Iesu? (e) O le ā se mea mataʻina e faatatau i le fuafuaga o le togiola?

8 E ao i tagata uma ona talia Iesu ma faatuatua i le taulaga togiola ona talu ai na latou fananau mai ma le agasala ma ua vavaeese mai le Atua. (Ioane 3:36) E tatau ona latou faalelei ma le Atua. (2 Korinito 5:20) E leʻi faatalitali le Atua mo tagata agasala ina ia ʻaiʻoi atu iā te ia e fai se faatulagaga ina ia mafai ai ona latou maua le filemu ma ia. Na tusi le aposetolo o Paulo e faapea: “A ua faaalitinoina mai e le Atua lona lava alofa iā te i tatou, ina ua maliu Keriso ma sui o i tatou, a o tatou agasala pea. . . . Auā afai ua lelei i tatou ma le Atua i le maliu o lona Alo, ina o fai i tatou mona fili, e matuā faaolaina lava i tatou i lona soifua, o i tatou ua lelei ma ia.” —Roma 5:8, 10.

9 Sa faamautinoa mai e le aposetolo o Ioane le mea moni mataʻina ua faia e le Atua ina ia lelei ai tagata ma ia, i lona tusi mai e faapea: “O le mea lava lenei ua faaalia mai ai le alofa o le Atua iā te i tatou, ina ua auina mai e le Atua lona Alo e toʻatasi i le lalolagi, ina ia tatou ola iā te ia. O le alofa lava lenei, e lē ona ua tatou alofa i le Atua, a ua alofa mai o ia iā te i tatou, ua na auina mai foʻi lona Alo o le togiola mo a tatou agasala.” (1 Ioane 4:9, 10) O le Atua na muaʻi gaoioi ae lē o tagata. Pe e te lē lagona ai ea le fia faalatalata atu i se Atua o lē ua faaalia le tele o lona alofa iā i tatou o tagata e lē gata ‘o ē agasala,’ ae o ni “fili” foʻi?—Ioane 3:16.

E Manaʻomia Ona Tatou Saʻili iā Ieova

10, 11. (a) O le ā e ao ona tatou fai e saʻili ai iā Ieova? (e) O le ā la tatou vaaiga e ao ona iai i le faiga o mea a Satani?

10 Ua tatou iloa lelei, e lē faamalosia e Ieova se tasi e sau iā te ia. E ao ona tatou saʻili iā te ia ma ‘tautagotago ma tatou iloa o ia; ae peitaʻi e lē mamao o ia ma i tatou taʻitoʻatasi.’ (Galuega 17:27) E ao ona tatou amanaʻia le aiā a Ieova e faatalitalia ai lo tatou gauaʻi atu. Na tusi le soo o Iakopo e faapea: “O le mea lea ia outou gauaʻi ai i le Atua; ia outou tetee atu i le tiapolo, ona sola ese ai lea o ia iā te outou. Ia outou faalatalata atu i le Atua, ona faalatalata mai lea o ia iā te outou. Tagata agasala e, inā fafano ia o outou lima, o outou ē faalotolotolua e, inā faamamā ia o outou loto.” (Iakopo 4:7, 8) E lē tatau ona tatou faatalatū e tutū mausalī mo Ieova ae tetee i le Tiapolo.

11 O lona uiga ia tatou matuā faamamao ese mai i le faiga o mea amioleaga a Satani. Na tusia foʻi e Iakopo: “Tou te lē iloa ea o le fefaauōaʻi ma le lalolagi o le ita lea i le Atua? O lenei, o sē fia uō ma le lalolagi, ua avea o ia ma ita i le Atua.” (Iakopo 4:4) I le isi itu, afai tatou te mananaʻo e avea ma uō a Ieova, e tatou te faatalitalia le lalolagi a Satani o le a feita mai iā i tatou.—Ioane 15:19; 1 Ioane 3:13.

12. (a) O ā upu faamāfanafana na tusia e Tavita? (e) O le ā le lapataʻiga na aumai e Ieova e ala mai i le perofeta o Asaraia?

12 Pe afai e tetee mai le lalolagi a Satani iā i tatou i so o se auala lava, e manaʻomia ona tatou faalatalata atu iā Ieova i le tatalo, e talosaga atu mo lana fesoasoani. Na tusia e Tavita, o lē na laveaʻiina e Ieova i le tele o taimi ni upu faamāfanafana mo i tatou e faapea: “E latalata mai Ieova iā i latou uma o ē valaau iā te ia, o i latou uma o ē valaau iā te ia ma le faamaoni. E faia e ia le mea e manaʻo i ai o ē matataʻu iā te ia; e faafofoga foʻi o ia i la latou alaga atu, ma faaolaina i latou. E tausi Ieova i ē alolofa atu iā te ia uma lava; ae fano iā te ia o ē amio leaga atoa uma.” (Salamo 145:18-20) Ua faaalia i lenei salamo e faapea e mafai e Ieova ona laveaʻi i tatou pe a tofotofoina i tatou taʻitoʻatasi ma o le a ia laveaʻiina foʻi ona tagata uma i le taimi o “le puapuaga tele.” (Faaaliga 7:14) E faalatalata mai Ieova iā i tatou pe a tatou faalatalata atu iā te ia. Na taʻua e le perofeta o Asaraia ina ua taʻitaʻia e le “Agaga o le Atua,” le mea e ao ona tatou faia e tusa ai o lenei mea moni e faapea: “E iā te outou Ieova, pe a outou i ai iā te ia; afai foʻi tou te saʻiliʻili iā te ia, tou te maua o ia; ae afai e tuua o ia e outou, e tuua outou e ia.”—2 Nofoaiga a Tupu 15:1, 2.

E Ao Ona Tatou Talitonu o Loo Soifua Moni Ieova

13. E faapefea ona tatou faaalia tatou te talitonu o loo soifua moni Ieova?

13 Na tusi le aposetolo o Paulo e faatatau iā Mose o lē “na faamalosi o ia pei o sē iloa atu i lē le o vaaia.” (Eperu 11:27) O le mea moni lava ia, e leʻi faapea na vaai moni lava Mose iā Ieova. (Esoto 33:20) Ae na talitonu moni lava Mose o loo soifua Ieova e pei lava o loo ia iloa atu o Ia. Sa faapena foʻi le mea na tupu iā Iopu, ina ua uma ona puapuaga, na iʻu ina manino lelei lana vaai iā Ieova. Na ia iloa lelei e ui ina e lē taofia e le Atua le oo o puapuaga i ana auauna faamaoni peitaʻi na te lē tuulafoaʻiina i latou. (Iopu 42:5) Sa taʻua Noa ma Enoka e faapea na latou ‘savavali ma le Atua.’ Na la faia faapea e ala i le saʻili e faafiafia le Atua ma usiusitai iā te ia. (Kenese 5:22-24; 6:9, 22; Eperu 11:5, 7) Afai tatou te talitonu e pei o Enoka, Noa, Iopu, ma Mose e faapea o loo soifua moni Ieova, o le a tatou “manatua o ia” i o tatou ala uma, ma o le a ia ‘faatonuina o tatou ala.’—Faataoto 3:5, 6.

14. O le ā le uiga o le faaupuga ia “pipii” atu iā Ieova?

14 A o toe lava o se aga ulu atu Isaraelu i le Nuu o le Folafolaga, sa fautuaina i latou e Mose: “Tou te mulimuli atu iā Ieova lo outou Atua, ma outou matataʻu iā te ia, ma tausiusi i ana poloaʻiga, tou te faalogo foʻi i lona siʻufofoga, ma outou auauna iā te ia, ma pipii atu iā te ia.” (Teuteronome 13:4) Sa tatau ona latou mulimuli atu iā Ieova, ia matataʻu iā te ia, ia usiusitai iā te ia, ma pipii atu iā te ia. Na taʻua e se tagata aʻoga o le Tusi Paia e faatatau i le upu lea o loo faaliliuina i inei o le “pipii” e faapea, “o loo faaalia i le gagana Eperu se faiā e sili ona vavalalata.” Na faapea mai le faisalamo: “O loo faaali e Ieova lona finagalo i ē matataʻu iā te ia; na te faailoa atu foʻi lana feagaiga iā te i latou.” (Salamo 25:14) E mafai ona avea mo i tatou lenei faiā vavalalata tāua ma Ieova, pe afai tatou te talitonu o loo soifua moni o ia ma pe a tatou alolofa moni iā te ia, ma tatou lē faia ai so o se mea lava e lē fiafia i ai lona finagalo.—Salamo 19:9-14.

Po o E Amanaʻia le Tausiga a Ieova?

15, 16. (a) Ua faaalia faapefea e le Salamo 34 e faapea o loo tausi mai Ieova iā i tatou? (e) O le ā e ao ona tatou fai pe a lē faigofie iā i tatou ona manatua gaoioiga o le agalelei o Ieova iā i tatou?

15 O se tasi o gaoioiga taufaaʻoleʻole a Satani o le taumafai lea ia galo iā i tatou le mea moni e faapea, o loo faaauau pea ona tausia e Ieova lo tatou Atua ana auauna faamaoni. Sa matuā malamalama lelei le tupu Isaraelu o Tavita i aao laveaʻi o Ieova e oo lava i taimi aupito sili ona mataʻutia. Ina ua ia faafoliga atu o se tagata valea i luma o le tupu o le nuu o Kata o Akisa, sa ia fatuina ai se pese, o se salamo e sili ona manaia lea o loo aofia ai faaupuga nei o le faatuatua: “Ia outou faaneenee atu iā Ieova faatasi ma aʻu; ma ia tatou vivii faatasi i lona suafa. Na ou saʻili atu iā Ieova, ona tali mai ai lea o ia iā te aʻu, ma na laveaʻiina aʻu ai mea uma na ou fefe ai. E to lauapi le agelu a Ieova e siʻosiʻomia ai ē o matataʻu iā te ia, e laveaʻi foʻi o ia iā te i latou. Inā tofotofo ia outou, ma ia outou iloa e lelei Ieova; amuia lava le tagata o lē faatuatua iā te ia. Ua latalata mai Ieova i ē ua loto momomo; ua ia faaola foʻi i ē ua loto nutimomoia. E tele lava mea leaga e oo i lē ua amiotonu; ae laveaʻiina o ia e Ieova ai ia mea uma.”—Salamo 34:3, 4, 7, 8, 18, 19; 1 Samuelu 21:10-15.

16 Po ua faatalitonuina ea oe i le mana laveaʻi o Ieova? Po o e amanaʻia puipuiga faaagelu ua ia saunia? Po ua e tofotofoina ea oe lava ma iloa e lelei Ieova? O anafea le taimi mulimuli na e lagona ai le agalelei o Ieova? Ia taumafai pe e te manatua. Po o le taimi ea a o e auai i le faiva, ma ua e oo atu i le fale mulimuli ae ua e lagona le matuā vaivai lava? Atonu sa lua faia ai se talanoaga faaoso fiafia ma le tagata o le aiga. Pe sa e manatua e ao ona faafetai atu iā Ieova ona o le malosi faaopoopo lea sa ia avatu iā te oe ona o lou tulaga vaivai, atoa ma lona faamanuiaina o au taumafaiga? (2 Korinito 4:7) I le isi itu, atonu e lē faigofie mo oe ona manatua nisi o gaoioiga patino o le agalelei sa faia e Ieova mo oe. E ono manaʻomia ona e toe tau manatu i tua po o se vaiaso, se masina, se tausaga, po o le sili atu foʻi. Afai o le tulaga lenā, aiseā e lē fai ai se taumafaiga maumauaʻi e matuā faalatalata atu iā Ieova ma mātauina le auala o loo ia taʻitaʻia ma faatonutonuina ai oe? Na timaʻi mai le aposetolo o Peteru i Kerisiano e faapea: “Ia faamaulalo . . . outou i lalo o le aao malosi o le Atua. . . . Ia tuuina atu iā te ia mea uma tou te popole ai, auā o loo manatu mai o ia iā te outou.” (1 Peteru 5:6, 7) E mautinoa lava, o le a e maofa i le tele o lona manatu mai iā te oe!—Salamo 73:28.

Ia Saʻili Pea iā Ieova

17. O ā mea e tatau ona fai ina ia faaauau ai pea ona tatou saʻili iā Ieova?

17 E ao ona avea le faatumauina o la tatou faiā ma Ieova o se mea e faaauau pea ona fai. Na taʻua e Iesu i lana tatalo i lona Tamā: “O le ola faavavau foʻi lenei, ia latou iloa oe le Atua moni e toʻatasi, atoa ma lē ua e auina mai, o Iesu Keriso lea.” (Ioane 17:3) O le mauaina o le poto e faatatau iā Ieova ma lona Alo e manaʻomia ai ni a tatou taumafaiga faifai pea. Tatou te manaʻomia le fesoasoani a le tatalo ma le agaga paia ina ia malamalama ai i “mea loloto . . . a le Atua.” (1 Korinito 2:10, LT; Luka 11:13) E tatou te manaʻomia foʻi le taʻitaʻiga a “le auauna faamaoni ma le mafaufau” ina ia fafagaina o tatou mafaufau i taumafa faaleagaga o loo aumai i “ona itu aso.” (Mataio 24:45) E ala mai i lenā faatulagaga, ua fautuaina ai i tatou e Ieova ina ia faitau lana Afioga i aso taʻitasi, auai e lē aunoa i sauniga faa-Kerisiano, ma ia faia se sao uigā i le talaʻia o “lenei tala lelei o le malo.” (Mataio 24:14) O le faia faapea, o le a faaauau ai pea ona tatou saʻili iā Ieova lo tatou Atua, o lē e manatu mamafa mai.

18, 19. (a) O le ā e ao ona tatou filifili maumauaʻi e fai? (e) E faapefea ona faamanuiaina i tatou pe afai tatou te tutū mausalī e tetee i le Tiapolo ae faaauau ona saʻili iā Ieova?

18 O loo taumafai Satani i le mea e oo iai lona malosi e aumai sauāga, o teteega ma omiga mai i so o se tafā agaʻi i tagata o Ieova. O loo taumafai e faavevesi lo tatou filemu ma faaleaga lo tatou tulaga lelei o loo iai ma lo tatou Atua. E lē manaʻo Satani ia faaauau pea la tatou galuega o le saʻilia o tagata loto faamaoni, ma fesoasoani i ai e ō mai i le itu a Ieova o le finauga i le pule silisili ese i le aoao o mea. Peitaʻi e ao ona tatou filifili maumauaʻi e tumau i le faamaoni iā Ieova, ma faamoemoe na te laveaʻiina i tatou mai i lē o leaga. Pe a tatou tuu atu i le Afioga a le Atua e taʻitaʻia i tatou ma e ala i le auai ma le maelega i lana faalapotopotoga vaaia, e mafai ona tatou mautinoa e nofo sauni Ieova e lagolagoina i tatou.—Isaia 41:8-13.

19 O lea la, seʻi tatou tutū mausalī nei loa e tetee atu i le Tiapolo ma ana gaoioiga taufaaʻoleʻole, ia faaauau ona saʻili i lo tatou Atua e pele iā i tatou, o Ieova, o lē e lē aunoa ona ia ‘faatumauina, ma faamalosia i tatou.’ (1 Peteru 5:8-11) O le faia faapea, o le a ‘tatou faatumau ai i tatou i le alofa o le Atua, ma faatalitali atu i le alofa mutimutivale o lo tatou Alii o Iesu Keriso, e oo atu i le ola e faavavau.’—Iuta 21.

O le a Faapefea Ona E Tali?

• O le ā le uiga o le upu “Tiapolo,” ma ua faapefea ona faamaonia i mea o loo fai e le Tiapolo le moni o lenā uiga?

• E faapefea ona ese Ieova mai le Tiapolo i le auala o loo Ia mātauina mai ai tagata i le lalolagi?

• Aiseā e ao ai i se tasi ona talia le togiola i le faalatalata atu iā Ieova?

• O le ā le uiga o le faaupuga ia “pipii” atu iā Ieova, ma e mafai faapefea ona faaauau ona tatou saʻili iā te ia?

[Fesili mo le Suʻesuʻega]

[Ata i le itulau 15]

E ui lava i ona puapuaga, na oo ina iloa ma malamalama Iopu e faapea o loo manatu mai Ieova iā te ia

[Ata i le itulau 16, 17]

O le faitauina i aso uma o le Tusi Paia, auai e lē aunoa i sauniga faa-Kerisiano, ma le auai ma le maelega i le galuega talaʻi e faamanatu mai ai iā i tatou o loo manatu mai Ieova iā i tatou