Talaaga o le Soifuaga

Tofotofoina i Mafatiaga Ogaoga

UA FAAMATALAINA E PERICLES YANNOURIS

O le susū o le sela palapalā, na ou lagona ai le maalili. A o oʻu nofo ai na o aʻu i inā ma sina palanikeke manifinifi sa ou pulupulu ai, na mafai pea ona ou manatua foliga lē mautonu ma le faateʻia o si aʻu avā talavou a o toso faatātā ese mai aʻu mai loʻu fale e ni fitafita i le lua aso muamua atu, ae tuua ai na o ia ma la ma fanau laiti e toʻalua o loo mamaʻi. Mulimuli ane, na auina mai iā te aʻu e laʻu avā e ma te lē tapuaʻi faatasi se afīfī ma se tusi puupuu e faapea: “Ua ou auina atu nei keke iā te oe, ma talosia ia e maʻi foʻi ma oe e pei o lau fanau.” Pe faamata o le a ou toe foʻi atu a o ou ola pea e vaai i loʻu aiga?

O SE tasi lenā o mea na tupu i le faagasologa o se tauiviga umi ma le fitā na ou fesagaʻia ona o le faatuatuaga Kerisiano, o se tauiviga na aofia ai ia teteega mai le aiga, le faaesea e le nuu, o moliaga faaletulafono ma sauāga mataʻutia. Ae na faapefea ma aiseā na ou oo ai i lenā nofoaga mataʻutia ae o aʻu e na o se tagata filemu ma le mataʻu i le Atua? Faamolemole tuu mai se avanoa seʻi oʻu faamatala atu ai.

Se Tama Augavale e Iai se Sini Maualuga

Ina ua ou fanau i le 1909, i le nuu o Stavromeno i Kereta, sa fesagaʻi ai le atunuu ma le taua, le mativa ma le oge. Mulimuli ane, na toeitiiti lava a matou lē sao mai ma nai oʻu tei laiti e toʻafā mai le faatamaʻiaga a le fulū Sepania. Ou te manatua le lokaina o i matou i totonu o le fale mo ni vaiaso e o matou mātua, ina ia aua neʻi pisia i le fulū.

O loʻu tamā, o se faifaatoʻaga lima vāivāi, sa matuā aafia i mea faalelotu, ae o se tagata foʻi e magafagafa. A o nofo i Falani ma Matakasa, na aʻoaʻoina ai e loʻu tamā ia talitonuga fou e uiga i le lotu. Ae sa faamaoni pea lo matou aiga i le Lotu o le Greek Orthodox, e ala i le auai i Aso Sa uma  lava i le Misasā ma sa faaavanoa foʻi lo matou fale e nofo ai le epikopō i le taimi o lana asiasiga faaletausaga. Sa ou auai i le ʻaufaipese ma o le sini o loʻu olaga ia avea aʻu ma patele.

I le 1929, na ou auai ai i le vaegāʻau a leoleo. Ma e maliu loʻu tamā o ou galue i Tesalonia, i le itu i mātū o Eleni. I le saʻilia o se faamāfanafanaga ma se faamalamalamaga faaleagaga, na ou siitia atu ai i le vaegāʻau a leoleo i Mount Athos, o se nofoaga faamonaseri e latalata ane lea sa manatu i ai Kerisiano o le Lotu Orthodox e faapea, o le “mauga paia.” * Sa ou galue ai i inā mo le fā tausaga ma ou matuā mataʻituina ai ma le faaeteete le olaga faamonaseri. Na i lo o loʻu tosina vavalalata atu ai i le Atua, sa faateʻia aʻu i amioga lē manuia, lē mamā, ma faiga piʻopiʻo a monike. Na ou matuā ʻinoʻino lava ina ua taumafai se patele o lē sa ou matuā faaaloalo i ai, e faia mai ni faiga lē mamā faaleituaiga iā te aʻu. Ae e ui lava i na faiga leaga, sa ou naunau ma le faamaoni ou te auauna i le Atua ma ia avea aʻu ma patele. Sa oo lava ina ou ofuina se ofu faapatele ma puʻe soʻu ata e fai ma suvania. Mulimuli ane, na ou toe foʻi atu ai i Kereta.

“O le Tiapolo Lava le Tamāloa!”

I le 1942, na ou faaipoipo ai iā Frosini, o se teine tauagafau mai se aiga taualoa. O le faaipoipoga, na toe faamausalī ai laʻu filifiliga e avea ma patele, talu ai, e fiafia tele aiga o loʻu toʻalua i le lotu. * Sa ou filifili ai loa ou te alu i Atenai ou te aʻoga i se aʻoga faaseminario. I le faaiʻuga o le 1943, na ou taunuu ai i le uafu i Iráklion i Kereta, ae na alu le vaa i Atenai ae ou te leʻi alu ai. Atonu ai ona o le taimi lea na ou mauaina ai se isi puna e faafouina ai faaleagaga. O le ā le mea na tupu?

Mo le tele o tausaga, na aʻoaʻo ai e se talavou talaʻi maelega e auaumea faatasi ma Molimau a Ieova, o Emmanuel Lionoudakis, upu moni o le Tusi Paia na faamalamalamaina ai tagata i Kereta atoa. * Sa tosina atu nisi tagata i faamalamalamaga manino o le Afioga a le Atua lea na aʻoaʻoina e Molimau, ma latou lafoaʻia ai lotu sesē. Ma na faamaopoopoina ai i le aai e latalata ane o Sitía, se vaega o Molimau maelega. O le mea lenei na ita ai le epikopō a le nuu, auā sa nofo muamua o ia i le Iunaite Setete ma na ia iloa ai le taulau o Molimau a Ieova i la latou talaʻiga. Ma na ia maumauaʻi ai lava e soloiesea lenei “lotu tetee” mai lona nuu. Ona o ana uunaʻiga, sa fetoso ai i taimi uma e leoleo o le malo ia Molimau i le falepuipui ma luma o faamasinoga i le tele o tuuaʻiga sesē.

Na taumafai se tasi o nei Molimau e faamalamalama mai upu moni o le Tusi Paia iā te aʻu, ae sa manatu o ia ou te lē fiafia. O lea na ia auina mai ai se tasi faifeʻau e sili atu lona iloa e talanoa mai iā te aʻu. O laʻu tali lē fiafia atu e mautinoa lava na toe foʻi ai le Molimau lona lua lea ma faapea atu i le vaega toʻaitiiti: “E lē mafai ona avea ia Pericles o se Molimau. O le tiapolo lava le tamāloa!”

Uluaʻi Fetaiaʻiga ma se Teteega

Ou te fiafia ona e leʻi silasila le Atua iā te aʻu o se tagata faapena. Iā Fepuari 1945, na aumai ai iā te aʻu e loʻu uso o Demosthenes, o lē na talitonu o loo aʻoaʻo e Molimau a Ieova le upu moni, le tamaʻitusi, Comfort All That Mourn. * Sa faafiafiaina aʻu i mea na tusia ai. E ma te leʻi toe ō atu loa i le Lotu Orthodox, ae ō atu i se vaega toʻaitiiti i Sitía, ma molimau atu i nai oʻu tei e uiga i lo ma faatuatuaga fou. Na talia e i latou uma lava upu moni o le Tusi Paia. E pei ona faatalitalia, o laʻu filifiliga e lafoaʻia lotu sesē na matuā teena ai ma le ita aʻu e laʻu avā ma lona aiga. Na umi se taimi e leʻi toe tautala mai iā te aʻu le tamā o laʻu avā. I le aiga, sa iai pea ni feeseeseaʻiga ma ni feteenaʻiga. Ae ui lava i nei mea, iā Me 21, 1945, na papatisoina ai i maʻua ma Demosthenes e le Uso o Minos Kokkinakis. *

Na iʻu lava ina mafai ona ou faataunuuina loʻu sini ma auauna ai o se faifeʻau moni a le Atua! Ou te manatua loʻu uluaʻi aso i le faiva mai lea fale i lea fale. Na ou alu na o aʻu i le pasi i se nuu ma laʻu ato e 35 tamaʻitusi na iai. E ui i loʻu  matamuli, ae sa amata ona ou alu atu mai lea fale i lea fale. O le mamao lava na ou alu ai, o le tele foʻi lenā o loʻu lototele. Ina ua taunuu ane se patele ua matuā ita lava, sa mafai ona ou tali atu ma le lototele iā te ia, ma lē amanaʻia ai lona fai mai e ma te ō i le ofisa o leoleo. Na ou fai atu i ai, e faatoʻā mafai lava ona ou alu pe a soo le nuu atoa i laʻu asiasiga, ma o le mea tonu lava lenā na ou faia. I loʻu matuā fiafia lava, o lea, ou te leʻi faatali ai i se pasi ae na ou savali mo le sefulu maila i loʻu aiga.

I Faiga a Tagata Lē Alolofa

Iā Setema 1945, na tuuina mai ai iā te aʻu nisi tiute tauave faaopoopo i la matou faapotopotoga fou lea faatoʻā faavae i Sitía. E leʻi pine lava ae pa se taua a tagatānuu lava o Eleni. Na fetauaʻi ai ma le matuā feʻai ia vaega o tagata na lagolagoina le malo. O lenei mea, na faaaogā ai e le epikopō o le nuu le avanoa e uunaʻia ai se vaega o fitafita lalafi solo, ina ia faaumatia Molimau i so o se auala lava latou te iloa e talafeagai. (Ioane 16:2) A o agaʻi mai le ʻau a fitafita lalafi solo i lo matou nuu i le pasi, sa lagona atu e se tamaʻitaʻi agalelei sa i luga o le pasi  la latou fuafuaga i le faataunuuina o la latou galuega sa manatu ua “tofia mai e le Atua,” ma sa ia lapataʻia ai i matou. Sa matou lalafi, ae na fesoasoani se tasi o matou tauaiga iā i matou. Na faasaoina ai o matou ola.

O lenei mea na tupu na saunia ai i matou mo isi mafatiaga o loo mulimuli mai. Sa masani ona sasaina ma faamataʻuina i matou. Sa taumafai i latou na faasagatau mai e faamalosia i matou ina ia toe foʻi i le lotu, ia papatisoina a matou fanau, ma ia faailoga le koluse. I se tasi taimi, na latou fasia ai loʻu uso seʻia oo lava ina latou manatu ua oti o ia. Sa ou matuā tigā lava i le vaai atu i oʻu tuafāfine e toʻalua o saeia o la ofu ma sasaina. I lenā taimi, na papatiso faamalosi ai e le lotu ia tamaiti Molimau a Ieova e toʻavalu.

I le 1949, na maliu ai loʻu tinā. Na toe tuliʻaupū ai i matou e le patele ma tuuaʻia i matou i le lē tausisia o tulaga manaʻomia faaletulafono mo pemita o maliu. Na suʻesuʻeina aʻu i le faamasinoga ma toe tatalaina ai. O lenei mea na avatu ai se molimau sili, talu ai sa taʻua i upu amata o le faamasinoga le suafa o Ieova. E na o le pau lava le auala lea e totoe e mafai ai e o matou fili ona “faapoto i matou” o le taofia faapagota ma faafolau ese atu. O le mea lenā na latou faia iā Aperila 1949.

I Mafatiaga Ogaoga

O aʻu o se tasi o uso e toʻatolu na puʻeina. E leʻi fia sau laʻu avā e vaai aʻu i le ofisa o leoleo. O le nofoaga muamua na matou mālōlō ai, o le falepuipui i Iráklion. E pei ona faamatala atu i le amataga, na ou lagona le tuua toʻatasi ma le mafatia. E na o laʻu avā talavou e eseese o ma talitonuga, lea e i le fale ma la ma fanau laiti e toʻalua. Sa ou tatalo faatauanau iā Ieova mo se fesoasoani. Sa ou manatua upu a le Atua o loo faamauina i le Eperu 13:5: “Ou te lē tuua lava oe, ou te lē tuulafoaʻi lava iā te oe.” Sa ou iloa le atamai o loʻu faatuatua atoatoa atu iā Ieova.—Faataoto 3:5.

Na matou iloa o le a faaaunuua i matou i Makrónisos, o se motu tuufua e tū ese mai i le talafatai o Attica (o le vaipanoa e latalata ane i Atenai) i Eleni. O le taʻua o le igoa o Makrónisos, ua lava lenā e faamataʻuina ai se tasi, talu ai o le falepuipui lenā, e matuā mamafatū ma tigāina ia galuega e faia ai. I lo matou agaʻi atu i le falepuipui, na matou mālōlō ai i Piraeus. E ui lava sa noanoatia o matou lima, ae sa faalototeleina i matou ina ua ō mai nisi o o matou uso talitonu i luga o le vaa ma faafeiloaʻi i matou.—Galuega 28:14, 15.

Sa mataʻutia le olaga i Makrónisos. Sa faileagaina e fitafita ia pagota mai lava i le taeao e oo i le pō. E toʻatele pagota e lē o ni Molimau na faaleagaina ai o latou mafaufau, o isi na maliliu ma o le toʻatele sa matuā faaleagaina ai o latou tino. I le pō, na matou faalogoina ai le fetagisi ma le feoi o i latou na faataugāina. Sa mafai ona ou maua sina māfanafana i pō mālūlū i si oʻu palanikeke manifinifi.

Sa faasolo mālie lava ina lauiloa Molimau a Ieova i le falepuipui talu ai e taʻua lava le igoa Molimau a Ieova i taeao uma pe a faia le tauvalaauga. I lea, sa matou maua ai ni avanoa se tele e molimau atu ai. Sa ou maua ai foʻi le faaeaga e papatisoina ai se tagata na avea ma pagota ona o māfuaaga faapolotiki, o lē na agaʻigaʻi i luma ma tuuina atu lona ola mo Ieova.

I le taimi na faaaunuua ai aʻu, sa ou tusitusi atu pea i si aʻu avā pele, e aunoa ma le maua mai o se tali iā te ia. Sa leʻi taofia ai aʻu i lenei mea, sa ou tusitusi atu pea ma le agamalu, ma avatu faamāfanafanaga, e faamautinoa atu iā te ia e faapea o lenei tulaga, e mo na o sina taimi ma o le a matou toe maua lava le fiafia.

I le taimi lenā, na faatoʻateleina ai i matou ona ua toe taunuu mai foʻi isi uso. A o ou galue i le ofisa, na ma masani ai ma le pule o le falepuipui. Talu ai lona faaaloalo i Molimau, na ou maua ai le lototele e talosaga atu ai iā te ia pe mafai ona matou mauaina ni lomiga faale-Tusi Paia mai lo matou ofisa i Atenai. Na ia faapea mai: “E lē mafai lenā mea, ae aiseā e lē teu ai e o outou tagata i Atenai ia lomiga i lau atopaʻu, ona tusia ai lea o loʻu igoa, ma auina mai iā te aʻu?” Sa ou tū ua lē magagana! I ni nai aso mulimuli ane, a o matou laʻueseina le uta a le vaa, na faʻalo ai se leoleo i le pule ma faailoa atu iā te ia e faapea: “Lau susuga, o lea ua taunuu mai lau atopaʻu.” Na ia tali atu: “O le ā le atopaʻu?” Sa ou tū latalata atu i ai ma ou faalogo atu i le talanoaga, o lea na ou musumusu  atu ai iā te ia: “Masalo o a matou mea na, o lea e auina mai i lou igoa e pei ona e poloaʻi mai ai.” O le tasi lenā o auala na faamautinoa ai e Ieova ua fafagaina faaleagaga i matou.

Ni Faamanuiaga e Leʻi Faatalitalia ma Isi Mafatiaga

I le faaiʻuga o le 1950, na ou magalo ai. Ma i loʻu toe foʻi atu i lo matou aiga, sa ou maʻi, sesega ma matuā paee. Sa ou lē mautinoa foʻi po o le a faapefea ona talia aʻu. Maʻeu loʻu fiafia ina ua ou toe vaai i si aʻu avā ma si aʻu fanau! O le mea e sili ona lelei na faateʻia ai aʻu, ina ua ou iloa ua faiifo le ita o Frosini. Sa matuā aogā lava aʻu tusi ia na auina mai i le falepuipui. Sa pāʻia ai le loto o Frosini i loʻu tumau ma le maumauaʻi. E leʻi umi se taimi, ae faia loa sa ma talanoaga umi e faia ai sa ma faaleleiga. Sa ia taliaina se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma atiina aʻe le faatuatua iā Ieova ma ana folafolaga. O se tasi o aso sa sili ona fiafia i loʻu olaga i le 1952, ina ua ou papatisoina o ia e avea o se auauna tuuina atu a Ieova!

I le 1955, na amata ai ona matou faia se tauiviga e tufatufa atu le tamaʻitusi na faaigoaina Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? (Lotu Kerisiano po o le Faa-Kerisiano Moni—O Lē Fea ua Avea ma “Malamalama o le Lalolagi”?) Na puʻeina aʻu ma tuuina atu i le faamasinoga faatasi ma nisi o uso Molimau. Sa tele ni tagi na faia faasaga i Molimau a Ieova lea sa manaʻomia ona tauaofia faapitoa ai le faamasinoga e faalogologo i na moliaga uma. I lenā aso, sa iai uma lava le ofisa o faamasinoga o le itumalo, ma sa matuā faatumulia le fale faamasino i patele. Sa fesavaliaʻi ma le lē toʻa i le ala e feoaʻi ai ia le epikopō. Sa fai le tagi a se tasi patele e faasaga iā te aʻu e uiga i le faaliulotuina o tagata. Na fesili atu le faamasino: “E vaivai naʻuā lou faatuatua e mafai ona faaliliuina ai oe i le na o le faitauina o se polosiua?” Sa lē gagana le patele i lenei fesili. Na faasaʻoloto aʻu, ae na faasalaina nai isi uso i le taʻi ono masina i le falepuipui.

I tausaga mulimuli ane, sa puʻeina ai pea i matou ma na faateleina ai foʻi ia moliaga i faamasinoga. O le faia o faamasinoga, sa masani ona pisi ai a matou lōia. E faasefulu fitu ona ave aʻu i le faamasinoga. E ui lava i teteega, ae sa matou ō pea lava i le galuega talaʻi. Na matou talia ma le fiafia lenei luʻi, ma o tofotofoga ogaoga na faamalosia ai lo matou faatuatua.—Iakopo 1:2, 3.

Faaeaga Fou ma Luʻi

I le 1957, na matou siitia atu ai i Atenai. E leʻi pine ae tofia aʻu e auauna i se faapotopotoga fou faatoʻā faatū. O le lagolagosua ma le lotoatoa a si aʻu avā, na mafai ai ona faafaigofie lo matou olaga, ma sa matou taulaʻi atu i le faamuamuaina o gaoioiga faaleagaga. I lea, na mafai ai ona tuuina atu le tele o lo matou taimi i le galuega talaʻi. I le faagasologa o tausaga, na talosagaina ai i matou e matou te ō atu i faapotopotoga eseese na sa manaʻomia ai se fesoasoani.

I le 1963, na atoa ai le 21 tausaga o loʻu atalii  ma sa tatau ona tusia lona igoa i tagata e ō atu i le vaegāʻau. Ona o lo latou solitū, na pagatia ai Molimau uma sa tusia o latou igoa i le sasaina, tauemuga, ma le faalumaina. O le mea foʻi lenā na oo i loʻu atalii. O lea, na ou avatu ai iā te ia loʻu palanikeke lea na aumai mai Makrónisos, ina ia faalototele ai iā te ia i se auala faafaatusa ina ia mulimuli i le faaaʻoaʻoga a i latou o ē na tumau i le faatuatua i aso ua mavae. O uso na tusia o latou igoa na faamasinoina i le faamasinoga a le vaegāʻau ma sa masani ona faasalaina i le taʻi lua e oo i le taʻi fā tausaga i le falepuipui. I le taimi e magalo mai ai, sa toe samania mai foʻi i latou ma toe faasalaina. Ona o se faifeʻau faalelotu, sa mafai ai ona ou asiasi atu i falepuipui eseese ma sa feiloaʻi ai mo sina taimi ma loʻu atalii ma isi Molimau faamaoni. Na taofia loʻu atalii i le falepuipui mo le sili atu i le ono tausaga.

Na Tausia i Matou e Ieova

Ina ua toe faafoʻisia le saʻolotoga faalotu i Eleni, na ou maua ai le faaeaga e auauna o se paeonia faapito lē tumau i le motu o Roto. Ona oo lea i le tausaga e 1986, na tulaʻi mai ai se manaʻoga i Sitía i Kereta, lea na amata mai ai laʻu galuega faa-Kerisiano. Sa ou fiafia lava e talia lenei tofiga e toe auauna ai i oʻu uso talitonu pele o ē na ou masani ai talu mai lava loʻu olaga talavou.

Ona o aʻu o se tamā matua o loʻu aiga, ua ou fiafia ai e vaai atu i le toetoe lava atoa le 70 o tagata o loʻu aiga o auauna faamaoni iā Ieova. Ma o loo faaopoopoina pea le faitau aofaʻi. Ua auauna nisi o ni toeaina, auauna o le faiva, paeonia, tagata i Peteli, ma ni ovasia femalagaaʻi foʻi. Ua sili atu i le 58 tausaga o tofotofoina pea loʻu faatuatua i mafatiaga ogaoga. Ua 93 nei oʻu tausaga, ma pe a ou toe tepa i tua, e leai ni mea na ou faanoanoa ai e uiga i le auaunaga i le Atua. Ua ou maua le malosi e tali atu ai i lana valaaulia alofa: “Loʻu atalii e, au mai ia lou loto iā te aʻu; ma ia fiafia ou mata i oʻu ala.”—Faataoto 23:26.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Pusa i le itulau 27]

Makrónisos O se Motu Mataʻutia

Mo le sefulu tausaga mai le 1947 i le 1957, na avea ai le motu tuufua o Makrónisos ma aiga o le sili atu i le 100,000 pagota. Iā i latou na, sa aofia ai le anoanoaʻi o Molimau faamaoni o ē na aauina atu i inā ona o lo latou solitū faa-Kerisiano. Sa masani ona faapogaia e taʻitaʻi o le Greek Orthodox le faaaunuuaina o i latou ma tuuaʻisesēina Molimau e faapea o ni Komunisi.

I le faagasologa o le “faasaʻosaʻoina” o i latou lea na faia i Makrónisos, ua taʻua ai i le lomifefiloi Eleni, le Papyros Larousse Britannica e faapea: “O faiga o faasalaga lē alofa, . . . le tulaga e ola ai, ia e lē mafai ona taliaina i se atunuu malamalama, ma amioga matagā a leoleo agaʻi i pagota . . . o se mea ua faalumaina ai le talaaga o Eleni.”

Na taʻu atu i nisi Molimau e faapea, e lē taitai ona tatalaina i latou seʻiloga ua latou faafitia o latou talitonuga faalelotu. Ae ui i lea, sa tumau pea ona lē faavaivaia le faamaoni o Molimau. E lē gata i lea, na oo ina talisapaia e nisi na avea ma pagota ona o māfuaaga faapolotiki, upu moni o le Tusi Paia ona o a latou talanoaga ma Molimau.

[Ata i le itulau 27]

Minos Kokkinakis, (e lona tolu mai le taumatau) o aʻu (e lona fā mai le tauagavale) i le motu o faasalaga mamafa o Makrónisos

[Ata i le itulau 29]

Galulue ma se uso Molimau i Sitía i Kereta, i le nuu sa ou auauna ai a o ou talavou