Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Le Fata Faitaulaga—O le ā le Tulaga i le Tapua‘iga?

Le Fata Faitaulaga—O le ā le Tulaga i le Tapua‘iga?

Le Fata Faitaulaga—O le ā le Tulaga i le Tapuaʻiga?

PE E te manatu i le fata faitaulaga o se vaega autū o lau tapuaʻiga? Mo le toʻatele o ē o loo auai i lotu Kerisiano, atonu e latou te faatāuaina le fata faitaulaga. Pe sa e manatunatu i le mea o loo faaalia mai i le Tusi Paia e uiga i le faaaogāina o fata faitaulaga i tapuaʻiga?

O le fata faitaulaga muamua lava o loo taʻua i le Tusi Paia, o lea na fausia e Noa e ofo atu ai taulaga na faia i manu ina ua ia tuua le vaa o le faaolataga ina ua mavae le Lolo. *Kenese 8:20.

Ina ua mavae le faaeseeseina o gagana i Papelu, na taape atu ai tagata i le fogāeleele uma. (Kenese 11:1-9) I lo latou faanaunau e fia tapuaʻi i le Atua, na saʻili ai tagata ina ia faalatalata atu i le Atua lea ua agaʻi ina latou lē masani i ai, ua ‘tautagotago’ tauaso i ai. (Galuega 17:27; Roma 2:14, 15) Talu mai aso o Noa, na fausia ai e le toʻatele o tagata o atunuu eseese ia fata faitaulaga i o latou atua. Ua faaaogā e lotu ma tagata o atunuu eseese ia fata faitaulaga i tapuaʻiga sesē. I le faaesea mai le Atua moni, ua faaaogā ai e nisi ia fata faitaulaga i faiga inosia faalotu, e osi ai taulaga i tagata lē sala e oo lava i tamaiti. Ina ua latou liliu ese mai iā Ieova, na faatutūina ai e nisi tupu o Isaraelu ia fata faitaulaga i atua faapaupau e pei o Paala. (1 Tupu 16:29-32) Ae faapefea le faaaogāina o fata faitaulaga i le tapuaʻiga moni?

Fata Faitaulaga ma le Tapuaʻiga Moni i Isaraelu

Ina ua mavae Noa, na fausia ai e isi tane faamaoni ia fata faitaulaga e faaaogā i la latou tapuaʻiga i le Atua moni, o Ieova. Na fausia e Aperaamo ia fata faitaulaga i Sekema, i se laufanua e latalata i Peteli i Heperona ma le Mauga o Moria, lea na ia faataulagaina ai se mamoe poʻa na aumaia e le Atua e sui aʻi Isaako. Mulimuli ane, na manatu ai Isaako, Iakopo ma Mose e fausia ni fata faitaulaga e faaaogā i la latou tapuaʻiga i le Atua.—Kenese 12:6-8; 13:3, 18; 22:9-13; 26:23-25; 33:18-20; 35:1, 3, 7; Esoto 17:15, 16; 24:4-8.

Ina ua avatu e le Atua lana Tulafono i tagata Isaraelu, na ia poloaʻi atu ina ia latou faatuina se fale fetafaʻi, o se faleʻie e mafai ona feaveaʻi, sa taʻua foʻi o “le fale fetafaʻi o le faapotopotoga,” e avea o se vala autū o fuafuaga a le Atua, i le auala e faalatalata atu ai iā te ia. (Esoto 39:32, 40) E lua fata faitaulaga sa i le fale fetafaʻi po o le faleʻie. O le tasi mo taulaga mū, sa faia i le laau o le setima ma ufiufi ai i le apamemea, sa tuu i le faitotoʻa e ui atu ai ma sa ofo atu ai taulaga e faaaogā ai manu. (Esoto 27:1-8; 39:39; 40:6, 29) O le fata faitaulaga e mū ai mea manogi, sa faia foʻi i le laau o le setima ae sa ufiufi i le auro, ma sa tuu i totonu o le fale fetafaʻi i luma o le ʻie puipui o le Mea e Sili ona Paia. (Esoto 30:1-6; 39:38; 40:5, 26, 27) Sa faalua i le aso, i le taeao ma le afiafi ona faamū ai i luga o lea fata faitaulaga ia mea manogi. (Esoto 30:7-9) O le malumalu tumau lea na fausia e le tupu o Solomona, sa faataʻitaʻi i le ata o le fale fetafaʻi, e lua ni fata faitaulaga na iai.

“Le Fale Fetafaʻi Moni” ma le Fata Faitaulaga Faafaatusa

Ina ua tuuina atu e Ieova le Tulafono i le nuu o Isaraelu, sa ia avatua ma nisi mea e sili atu na i lo o na o āiāiga e pulea ai olaga o ona tagata ma lo latou faalatalata atu iā te ia i taulaga ma le tatalo. O le tele o ona faatulagaga na faia aʻe i le “mea faaaʻoaʻo,” e pei ona taʻua e le aposetolo o Paulo po o le “ata o mea faalelagi.” (Eperu 8:3-5; 9:9; 10:1; Kolose 2:17) I se isi faaupuga, o le tele o vala o le Tulafono sa lē gata ina taʻitaʻia ai tagata Isaraelu seʻia oo i le afio mai o Keriso, ae ua faataʻimua mai ai foʻi le faataunuuina o fuafuaga a le Atua e ala iā Iesu Keriso. (Kalatia 3:24) Ioe, e tāua ia vala o le Tulafono e tusa ai ma valoaga. Mo se faataʻitaʻiga, o le tamaʻi mamoe o le Paseka, lea na faaaogāina lona toto e fai ma faailoga o le faaolataga mo tagata Isaraelu, na faaatagia ai Iesu Keriso. O ia o “le Tamaʻi mamoe a le Atua, na te aveesea le agasala a le lalolagi,” o lona toto lea na faamaligiina ina ia faasaʻoloto ai i tatou mai le agasala.—Ioane 1:29; Efeso 1:7.

O le tele o mea ia e fesootaʻi atu ma le auaunaga i le fale fetafaʻi ma le malumalu, ua faaatagia ai mea moni faaleagaga. (Eperu 8:5; 9:23) O le mea moni, na tusi Paulo e faatatau i “le fale fetafaʻi moni, sa faatuina e le Alii [o Ieova], ae lē o tagata.” Na ia faapea mai atili: ‘A o Keriso ua maliu mai, o le ositaulaga sili i mea lelei ua mavae, ua ui ane i le fale fetafaʻi e sili ona lelei ma atoatoa, e lē faia e lima, o lona uiga e lē faalelalolagi nei.’ (Eperu 8:2; 9:11) ‘O le fale fetafaʻi e sili ona lelei ma atoatoa’ o le faatulagaga sili o le malumalu faaleagaga o Ieova. Ua faaalia i faamatalaga a le Tusi Paia e faapea, o le malumalu sili faaleagaga, o le faatulagaga lea ua mafai ai ona faalatalata atu tagata iā Ieova, e ala i le taulaga o le leleiga a Iesu Keriso.—Eperu 9:2-10, 23-28.

I le iloaina mai i le Afioga a le Atua e faapea, o nisi o sauniuniga ma āiāiga o le Tulafono, ua faaatagia ai mea moni faaleagaga e sili atu ona tāua ma uigā, e mautinoa lava la e atiina aʻe ai le faatuatua i le faagaeeina o le Tusi Paia. E matuā talisapaia loloto ai foʻi le atamai o le Atua lea ua iloga ona faaalia i Tusi Paia.—Roma 11:33; 2 Timoteo 3:16.

E tāua foʻi le fata faitaulaga e faamū ai mea manogi e tusa ai ma valoaga. E foliga mai ua fai lenā ma sui o le “finagalo” o le Atua, po o lona finagalo malie e talia le taulaga lelei atoatoa faaletagata a Iesu.—Eperu 10:1-10.

I le vaega mulimuli o le tusi o Eperu, na faia ai e Paulo lenei faamatalaga faaoso naunau e faapea: “Ua iā i tatou le fata faitaulaga, e lē tatau ona ʻai i mea o i ai ē o auauna i le fale fetafaʻi.” (Eperu 13:10) O lē fea fata faitaulaga sa ia faasino atu i ai?

Ua faapea mai le toʻatele o le ʻaufaamatala upu a le Katoliko, o le fata faitaulaga lea e taʻua i le Eperu 13:10, o lea e faaaogāina i le Eukalesitia, le “sakalameta” lea e faapea, ua toe faafouina ai le taulaga a Keriso i le taimi o le Misasā. Ae e mafai ona e iloa mai i le manatu autū, o le fata faitaulaga lea sa talanoa i ai Paulo, e faafaatusa. E toʻatele tagata popoto ua latou faasino atu i le uiga faafaatusa o le upu “fata faitaulaga” lea e taʻua i le mau lenei. Ua faapea mai Giuseppe Bonsirven, o se tagata i le ituaiga o Iesu, “ua talafeagai lelei lenei manatu ma ata faafaatusa uma i faamatalaga a evagelia [i tagata Eperu].” Ua ia mātauina e faapea: “E tusa ai ma manatu o Kerisiano, o le upu ‘fata faitaulaga’ e muamua lava ona faatatau i le uiga faaleagaga, ma na faatoʻā faatatauina lava i le eukalesitia ina ua mavae Irenaeus, aemaise lava na faatatauina i le ʻalekale a le eukalesitia ina ua mavae ia Tetuliano ma St. Cyprian.”

E pei ona taʻua i se mekasini a le Katoliko le taatele o le faaaogāina o le fata faitaulaga i le “vaitaimi o Konesetatino” faapea le “fausiaina o falesā tetele.” Ua mātauina e le Rivista di Archeologia Cristiana (Christian Archaeology Review) e faapea: “E mautinoa lava,sa leai se faamaoniga o se nofoaga patino mo tapuaʻiga i uluaʻi senituri e lua, ae sa faia faatasitasiga faalelotu i potu o fale o aiga . . . , o na potu, e uma loa le sauniga faalelotu sa vave lava ona toe suia i tulaga masani.”

Le Faaaogāina e Lotu Kerisiano o le Fata Faitaulaga

Ua faapea mai le La Civiltà Cattolica: “O le fata faitaulaga, o le autū lea e lē gata i le falesā ae o le Lotu.” Ae peitaʻi, e leʻi faia e Iesu Keriso se sauniga faalelotu se tasi i luga o se fata faitaulaga; e na te leʻi poloaʻiina foʻi ona soo ia faia faapea. O le taʻua e Iesu o le fata faitaulaga i le Mataio 5:23, 24 ma i isi lava mea, e faasino atu i faiga faalotu o loo taatele i tagata Iutaia, ae na te leʻi taʻua e faapea sa tatau ona faaaogā e ona soo se fata faitaulaga, e tapuaʻi atu ai i le Atua.

Na tusia e le tusitala Amerika o talafaasolopito, o George Foot Moore (1851-1931), e faapea: “Sa tutusa uma lava vala autū o le tapuaʻiga faa-Kerisiano, ae mulimuli ane, na faamatalaina e Justin i le ogatotonu o lona lua o senituri e faapea, sa faalautele atu faiga masani faalelotu i se tulaga e sili ma aloaʻia.” E matuā anoanoaʻi ma lavelave sauniga faalelotu a le Katoliko, e manaʻomia ona faia i ai se suʻesuʻega i ia sauniga, ma seminario a le Katoliko. Na faaauau mai Moore e faapea: “O lenei faanaunauga ia faamamaluina sauniga masani faalelotu sa matuā lagolagoina i taʻaiga a le feagaiga tuai, ina ua manatu i taʻitaʻi lotu Kerisiano e faapea, o i latou ua soloaʻi ane i le tofiga faaositaulaga a le uluaʻi lotu Iutaia. O le ofu paʻepaʻe feʻilafi o le ositaulaga sili, o ofu talaloa faalesauniga o isi patele, o polosesio uumi, o tagata pepese o sā Levī o loo lagi fetaliaʻi le salamo, le asu o mea manogi o loo tautau—o nei mea uma e foliga mai, o se faiga o tapuaʻiga faalelotu mai le Atua, lea ua taʻutonuina ai le lotu i le taumafai e faatutusa pe faasili atu foʻi faiga a lotu faapaupau i aso anamua.”

Atonu e te matuā maofa i le iloa o le tele o nei tū faalotu, sauniga, ofu talaloa, ma isi mea na faaaogā i tapuaʻiga a lotu eseese, o loo mulimuli e lē i aʻoaʻoga a Kerisiano o Evagelia, ae o tū ma faiga faalotu a tagata Iutaia ma lotu faapaupau. Ua taʻua i le tusi, Enciclopedia Cattolica e faapea, o faiga faa-Katoliko “ua talia ai le faaaogāina o fata faitaulaga mai faiga faa-Iutaia ma se vaega o faiga faapaupau.” Na tusia e Minucius Felix, o se loia e puipuia talitonuga tau tapuaʻiga o lona tolu o senituri T.A. e faapea, sa ‘leai ni malumalu, leai ni fata faitaulaga’ a Kerisiano. Ua faapena foʻi ona taʻua i le lomifefiloi, Religioni e Miti (Lotu ma Tala Faafagogo) e faapea: “Sa leʻi faaaogāina e uluaʻi Kerisiano ni fata faitaulaga e faaesea ai i latou mai le tapuaʻiga a tagata Iutaia ma lotu faapaupau.”

Talu ai, o le faavae autū lava o le Faa-Kerisiano, sa faalagolago i le taliaina ma le faatatauina o mataupu silisili i olaga o tagata o atunuu uma i aso faisoo, ua lē o toe manaʻomia ai la se aai paia i le lalolagi po o se malumalu faaletino e iai ni fata faitaulaga, e lē o toe manaʻomia foʻi ni ositaulaga faaletagata i ni tulaga faapitoa e oofu i ofu talaloa feʻilafi. Na fetalai Iesu: “E oo mai ona aso, tou te lē toe tapuaʻi ai i le Tamā i lenei mauga, po o Ierusalema. . . . o ē tapuaʻi faamaoni latou te tapuaʻi i le Tamā i le agaga ma le upu moni.” (Ioane 4:21, 23, NW) O le fenuminumiaʻi o tū faalotu ma le faaaogāina o fata faitaulaga e le tele o lotu, ua lē amanaʻia ai le mea na fetalai i ai Iesu e uiga i le auala e tatau ona tapuaʻi atu ai i le Atua moni.

[Faamatalaga pito i lalo]

^ pala. 3 Muamua atu, atonu na ofoina atu ai e Kaino ma Apelu a la taulaga iā Ieova e faaaogāina ai ni fata faitaulaga.—Kenese 4:3, 4.