Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

O le ā na Tupu i Aai Na?

O le ā na Tupu i Aai Na?

O le ā na Tupu i Aai Na?

O NAFI ma No o taʻu na a le Tusi Paia i laumua taʻutaʻua anamuā o Aikupito o Mafi ma Tese. Sa tu Nafi (Mafi) pe tusa ma le 14 maila [23 kilomita] i le itu i saute o Kairo, i le itu i sisifo o le vaitafe o le Naila. Mulimuli ane, e leʻi toe avea ai Mafi ma laumua o Aikupito. I le amataga o le senituri e 15 T.L.M., na avea ai No (Tese) ma laumua fou o Aikupito lea e pe tusa ma le 300 maila [500 kilomita] i le itu i saute o Mafi. E aofia ai i toēga mea o malumalu o Tese, ia toēga o le malumalu o Karanaka, lea e manatu iai o le fale aupito i telē na fausiaina i pou tetele. Na faaaogā e tagata Tese la latou malumalu o Karanaka e tapuaʻi ai i le atua o Amoni, o le atua sili o tagata Aikupito.

O le ā na valoia e le Tusi Paia e faatatau iā Mafi ma Tese? Na faalauiloaina atu faasalaga faafaamasinoga faasaga iā Farao i Aikupito faapea ma ona atua, aemaise lo latou atua sili o “Amoni i No.” (Ieremia 46:25, 26) O le a “faaumatia” tagata e tapuaʻi ai i inā. (Esekielu 30:14, 15) O le mea tonu lava lenā na tupu. E pau le mea o totoe i le tapuaʻiga a Amoni, o toēga mea o le malumalu. O loo tu le aai o Luso i aso nei, i se vaega o le laueleele na iai muamua le aai anamua o Tese, ma o loo fausia ai foʻi isi nuu laiti i laueleele o loo iai toēga mea o lenā aai.

Peitaʻi ane, ua na o fanuaoti o loo totoe i toega mea o loo i laueleele na iai Mafi. Na faapea mai se tagata atamai o le Tusi Paia e igoa iā Louis Golding: “E faitau selau tausaga na laʻu ma faaaogā ai e tagata Arapi na faoa Aikupito, ia maa ma toēga mea tetele mai le aai o Mafi, e fausia ai lo latou laumua [Kairo] i le isi itu o le vai. Talu ai na matuā laʻuina ma faaaogāina e tagata o le Naila ma Arapi ia toēga mea, e augapiu ma se maa mai lenā aai o toe maua i le eleele uliuli, e oo lava i le tele o maila mai laueleele na iai lenā aai anamua.” Ua moni ai la le valoaga o le Tusi Paia, na avea Mafi ma mea “gaogao” ma “e leai sē nofo ai.”—Ieremia 46:19.

Ua na o ni faaaʻoaʻoga na se lua mai le anoanoaʻi o valoaga e faaalia ai le saʻo o valoaga o le Tusi Paia. O le faaumatiaina o Tese ma Mafi, ua tatou mautinoa atoatoa ai i valoaga o le Tusi Paia e leʻi faataunuuina.—Salamo 37:10, 11, 29; Luka 23:43; Faaaliga 21:3-5.

[Faamatalaga i Ata i le itulau 32]

Photograph taken by courtesy of the British Museum