Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

Fua Mai Le Tala Lelei i São Tomé ma Príncipe

Fua Mai Le Tala Lelei i São Tomé ma Príncipe

Fua Mai Le Tala Lelei i São Tomé ma Príncipe

ATONU e leʻi faalogo muamua lava le toʻatele o tagata i motu nei o São Tomé ma Príncipe. E lē masani ona taʻua nei motu i polosiua mo tagata maimoa. I le faafanua o le lalolagi, e foliga mai lo la tetelē e pei o ni tamaʻi togi o loo i le Fagaloa o Guinea i le talafatai i sisifo o Aferika, o São Tomé e toetoe lava a i luga o le ekueta a o Príncipe e i matū i sasaʻe. O le timu soo ma le susū o le ea, ua ola lauusiusi ai le vaomatua, ma ufitia ai mauga e oo atu i le 6,600 futu [2,000 mita] le maualuga.

Ua siʻomia nei motu o le teropika e le sami lanumoana ma matafaga ua faatumulia i niu, ua ainā e tagata totolua e faaleuō ma māfana ia na tupuga mai i tuaʻā Aferika ma Europa, ua maua ai ni ituaiga o olaga e ese foʻi le manaia. O le 170,000 o loo nonofo i ia motu e faigaluega i le faiga o le koko lea e auina atu i fafo, pe galulue foʻi i faatoʻaga ma faiga faiva. I tausaga talu ai nei, e oo lava i le mauaina o meaʻai mo le aso, sa faigatā.

Peitaʻi, i le taufaasiʻusiʻuga o le 20 senituri, na molimauina ai se mea na tupu na matuā aafia ai olaga o le toʻatele o tagata i nei motu. Iā Iuni i le 1993, na lesitalaina faaletulafono ai Molimau a Ieova i le malo o São Tomé ma Príncipe, ma na muta ai i inā tulaga faigatā i la latou galuega i nei motu.

Lūlūina Fatu o le Upu Moni i Tulaga Faigatā

O le va o le 1950-1955, e foliga mai na oo atu ai le uluaʻi Molimau i nei motu, ina ua auina atu ni pagota mai i isi atunuu na pulea e Potukali i falepuipui na faafaigaluega mamafa ai i nei motu. Na tuli ese lenei molimau, o se paeonia Aferika, po o se faifeʻau faataimi atoa mai i Mozambique ona o lona talaʻia o le tala lelei o le Malo o le Atua i lenā atunuu ma auina atu i le falepuipui i lenei motu. Sa pisi tele lenei molimau e toʻatasi ma i totonu o le ono masina, e 13 isi ua faia so latou sao i le faasalalauina o le tala lelei. E leʻi umi foʻi ae taunuu ane isi molimau mai Angola ona o le tulaga lava lea e tasi. A o faafalepuipuiina i latou, na latou faaaogāina avanoa uma e tufa atu ai le tala lelei i tagata o le motu.

E oo ane i le 1966, ua toe foʻi i Aferika uso uma sa i falepuipui i São Tomé. Ae sa faaauau pea ma le loto tele e se vaega itiiti o tagata talaʻi o le Malo le galuega talaʻi. Na sauāina, sasaina ma faafalepuipui i latou ona sa latou faapotopoto faatasi mo suʻesuʻega faale-Tusi Paia, ae na leai se tasi e asiasi atu pe faamalosiau iā i latou. Na tutoʻatasi le malo i le 1975 ma ua lē toe pulea e Potukali, ma na faifai mālie ona amata ona fua mai ai fua o le upu moni o le Malo.

Faatelega ma Faugāfale

Iā Iuni i le 1993, ina ua faamaonia le lesitalaina faaletulafono o Molimau i inā, sa iai se tumutumuga o tagata talaʻi o le malo e 100. O le tausaga lava lenā na ō mai ai ni paeonia mai i Potukali. Sa latou faia ni taumafaiga ina ia aʻoaʻoina ai le gagana lea e tautatala ai le atunuu. O le mea muamua lava na fai o le saʻilia lea o se fanua e fai ai le Maota o le Malo. Na faalogo i ai se tuafafine e suafa iā Maria ma na ia ofo mai le isi ʻafa o lona fanua lea e tū ai lona tamaʻi fale. Sa lava le telē o lea fasi fanua e fai ai se Maota o le Malo telē. E leʻi iloa e Maria, ona e lē o toe iai ni ona tauaiga o soifua i lenā taimi, na tulimataʻi e tagata faipisinisi lea vaega o le fanua. I se tasi aso, na sau ai se tagata faipisinisi lauiloa e talanoa iā Maria.

Na ia lapataʻia o ia e faapea: “O le mea lea ua ou faalogo ai e uiga iā te oe ua e faia e lē lelei. Ua ou faalogo ua e foaʻi atu lou fanua. E te lē iloa e tele tupe e maua mai ai auā o lea e tū tonu i inei i le taulaga?”

Na fesili atu Maria i le tamāloa e faapea: “Afai ou te ofoina atu le fanua iā te oe, e fia o le a e totogia mai iā te aʻu?” Ina ua lē tali le tamāloa, na toe faapea atu Maria: “E tusa pe e te aumaia iā te aʻu tupe uma o le lalolagi e lē lava lenā, auā e lē mafai e tupe ona faatauina le ola.”

Na toe fesili atu le tamāloa e faapea: “E leai ni ou alo, a ea?”

Ina ia faamutaina le talanoaga, na faapea atu ai Maria: “O le fanua lenei e a Ieova lea. Na ia aumaia iā te aʻu mo le tele o tausaga, ma o lea o le a ou toe faafoʻi atu iā te ia. O loo oʻu faamoemoe e ola e faavavau.” Na ia toe fesili atu i le tamāloa: “E te lē mafai ona ofoina mai le ola e faavavau, a ea?” E aunoa ma se upu na toe tautala atu ai le tamāloa, na ia liliu ma savali ese loa.

O le iʻuga na fausia se maota fogāfale lua manaia ona o le fesoasoani a uso agavaa mai Potukali. E iai se potu telē pito i lalo, o se maota e ofi ai le toʻatele, ma potu e nonofo ai isi. E iai foʻi potu e fai ai aʻoga mo toeaina, auauna o le faiva ma paeonia. E lua faapotopotoga o loo fai ai nei a latou sauniga, ma ua avea ma taulaʻiga autū o aʻoaʻoga o le tapuaʻiga moni i le laumua.

I Mé-Zochi, sa iai se faapotopotoga e 60 tagata talaʻi maelega. Talu ai e faia sauniga i se Maota o le Malo faatauvaa sa tū i totonu o se togāfaʻi, sa matuā manaʻomia ai lava se Maota talafeagai. Na iloa e tagata e pulea le taulaga lea manaʻoga, ma sa manatu alofa i latou ma ofo mai ai se fasi fanua manaia e tū i le auala tele. Sa fausia se Maota o le Malo matagofie i masina e lua ona o le fesoasoani a uso mai Potukali, lea na faaaogāina ai auala o fausaga faavavevave. Na matuā lē talitonu lava tagata o le motu i mea na latou vāai ai. Na maofa se inisinia mai i Suetena sa faigaluega i se isi faugāfale i le vaai atu i le galulue o uso ma tuafāfine. Na ia faapea mai: “O se mea uiga ese lenei! O loo faaaogāina e Molimau a Ieova i inei i Mé-Zochi auala o fausaga faavavevave! Ua tatau foʻi ona faatulaga la tatou galuega i le auala lenei.” Na faia le tuuina atu o le Maota o le Malo iā Iuni 12, 1999, ma o le aofaʻi o ē na auai e 232. O loo avea pea le maota i le taulaga o Mé-Zochi ma mea e fiafia tagata maimoa e matamata i ai.

Se Tauaofiaga Mataʻina

O se mea mataʻina na tupu i le talafaasolopito o Molimau a Ieova i São Tomé ma Príncipe, o le uluaʻi Tauaofiaga Itumalo sa faia e tolu aso, “Aʻoaʻoga Mai le Atua” iā Ianuari 1994. Sa faia i se maota telē e sili ona matagofie i le motu atoa ma e iai foʻi le ea mālūlū. Pe mafai ona e manatu i le olioli o tagata talaʻi o le Malo e 116 i le vaai atu i le aofia e 405, aemaise o le uluaʻi taimi lea ua latou maimoa ai i se tala faale-Tusi Paia ma mauaina lomiga fou na tatala i le tauaofiaga? Sa faia le papatisoga mo sui tuuina atu e 20 i le sami.

O se mea na uaʻi atu i ai tagata i le lautele, o pine fatafata ia sa laʻeiina e le ʻauusufono. E 25 tagata na asiasi mai i Potukali ma Angola lea na foliga mai ai e pei o se tauaofiaga faavaomalo. Na vave ona ati aʻe le alofa māfana faa-Kerisiano, ma na vaaia le tutulu o le toʻatele i le faaiʻuga o le tauaofiaga ina ua lūlū aao ma faatofā.—Ioane 13:35.

Na faatalanoa e se faatonu mai le Leitiō a le Malo le ovasia o le tauaofiaga. Sa latou faasalalauina foʻi vaega o lauga. O se mea mataʻina moni lava na tupu, lea na lagona ai e molimau faamaoni ua leva ona tuua na o i latou, le māfana atu i le faalapotopotoga vaaia a Ieova.

Fuaina Mai o Fua e Viia ai Ieova

Pe a fua mai le feʻau o le Malo, e fuaina mai ai amioga lelei e aumaia ai le viiga ma faamamaluina ai Ieova. (Tito 2:10) Na fiafia se teine talavou i mea sa ia aʻoaʻoina mai i lana suʻesuʻega o le Tusi Paia. Peitaʻi, na faasāina o ia e lona tamā ona auai i sauniga a le faapotopotoga. Ina ua ia faamatala atu ma le faaaloalo i lona tamā le tāua o sauniga faa-Kerisiano ma lona faanaunauga e fia auai, sa tuliesea ai o ia mai le aiga. E foliga mai, na manatu lona tamā o le a ia faia mea ia e faia e le tele o teine talavou—o le nonofo lea ma se tamāloa e tausia o ia. Ina ua iloa e le tamā ua fai o ia ma faataʻitaʻiga lelei, o se Kerisiano amio mamā, na ia toe avatua o ia i le fale ma tuu atu i ai le saʻolotoga e auauna ai iā Ieova.

O se isi faaaʻoaʻoga, o se taʻitaʻi o se vaega fai musika. Na amata ona ia inoino i lona olaga ma ana amioga lē mamā sa ola ai. A o ia saʻili atu mo se fuafuaga o le olaga, na faafesootaʻia ai o ia e Molimau. Na talanoa uma tagata o le aai e faatatau iā te ia, ina ua amata ona ola e tusa ai ma tapulaa tau amio a le Tusi Paia. Na vave lava ona ia faamutaina lona auaufaatasi ma aumea leaga. (1 Korinito 15:33) O lea, na ia uia ai loa se laasaga tāua o le papatisoga o se faailoga o lona tuuina atu iā Ieova.

Sa saʻilia e ni talavou le tapuaʻiga moni. O a latou saʻiliga na oo atu ai ina latou talanoa ma ni faifeʻau o ni vaega faaevagelia, peitaʻi na iʻu i le tele o le fenuminumiaʻi ma le lē fiafia. O lea, na avea ai i latou ma ē maumausolo ma fai faiga sauā ma tauemu i so o se mataupu tau i lotu.

I se tasi aso, a o alu atu se tasi misionare Molimau a Ieova e fai se suʻesuʻega faale-Tusi Paia, na tau atu ai i le nofoaga o iai nei talavou. Na mananaʻo le vaega lea i le misionare ina ia taliina ni fesili, o lea na latou aveina ai o ia i tuāfale ma faapea atu iā te ia e nofo i se tamaʻi nofoa. Sa tele ni a latou fesili i mataupu e pei o le: pe e iai se agaga o le tagata, le afi i seoli, olaga i le lagi ma le iʻuga o le lalolagi. Na tali e le molimau a latou fesili uma mai i le Tusi Paia lea na avatu e le taʻitaʻi o le vaega iā te ia. Ina ua mavae le itula, na faapea atu ai loa le taʻitaʻi o le vaega lea e suafa iā Law i le misionare: “Ina ua matou fai atu e te sau ma tali a matou fesili, o lo matou faanaunauga sa iai ia faatauemu iā te oe, e pei ona matou faia foʻi i tagata mai isi lotu. Na matou manatu e leai se isi e mafai ona taliina na fesili. Peitaʻi o lea ua mafai ona e taliina e ala i le faaaogāina o le Tusi Paia! Ia taʻu mai iā te aʻu pe faapefea ona ou iloa atili le Tusi Paia?” Na amata se suʻesuʻega faale-Tusi Paia ma Law, ma e leʻi umi ae auai o ia i sauniga. E leʻi umi lenā, ae ia tuua loa lea vaega ma lē toe faia ni faiga sauā. I totonu o le tausaga e tasi na ia tuuina atu ai lona ola iā Ieova ma papatisoina ai o ia. O loo galue nei o ia o se auauna o le faiva.

O se tasi o masani e malosi tele ai le atunuu, o le nonofo faapouliuli lea o ulugalii e aunoa ma le faaipoipo faaletulafono. O le toʻatele na nonofo mo le tele o tausaga ma ua maua tamaiti. E faigatā ona latou taliaina le silafaga a le Atua e faatatau i le mataupu. O se tulaga faamāfanafana loto le iloa o le auala na fesoasoani ai le Tusi Paia i se tasi ina ia foʻia lenei toʻatugā.—2 Korinito 10:4-6; Eperu 4:12.

Na malamalama lelei lava Antonio e tatau ona ia faaipoipo faaletulafono, ma sa ia faia ni fuafuaga o le a faia faapea pe a mavae le seleselega o le togāsana ma maua mai ai se tupe e fai ai le ʻaiga o le faaipoipoga. Na gaoia ana sana e le ʻaugāoi ae ua toe tasi le pō a o lumanaʻi le seleselega. Sa ia filifili e faatalitali mo le isi seleselega i le isi tausaga peitaʻi na toe gaoia foʻi. Ina ua lē taulau foʻi se isi taumafaiga mo se faaputuga tupe o lana faaipoipoga, na iloa ai loa e Antonio po o ai moni lava lē o loo tetee iā te ia. Na ia faapea mai: “O le a lē toe faasesēina aʻu e Satani. I le isi masina ma le ʻafa o le a ma faaipoipo ai e tusa lava pe fai pe lē faia se ʻaiga!” O lea, sa la faaipoipo ai loa, ae na faateʻia i laʻua ona sa saunia e a la uō ni moa, pato ma se oti mo le ʻaiga o le faaipoipoga. Ina ua uma ona lesitalaina le la faaipoipoga, na papatisoina ai loa Antonio ma lana avā faatasi ma o la alo e toʻaono o le faailoga o lo latou tuuina atu iā Ieova.

Se Tala e Uiga i le Motu o Príncipe

I tausaga ua mavae na malaga atu le ovasia matagaluega ma paeonia mai São Tomé ina ia talaʻi i le 6,000 o tagata o loo aināina Príncipe. E ese le talimālō o tagata o le motu ma sa naunau e faalogo i mea na fai atu ai Molimau. Ina ua uma ona faitau e se tasi tamāloa se savali na tuuina iā te ia, na ia suʻea ai paeonia i le aso na sosoo ai ma ofo atu lana fesoasoani iā i latou i le tufatufaina atu o savali. Sa faamatala atu e paeonia e faapea, o le galuega lenei e tatau ona faia e i latou lava, ae sa maumauaʻi pea le tamāloa e ō faatasi ma i latou mai lea fale i lea fale, ina ia mafai ona ia faafeiloaʻia i latou i tagata o aiga ma fautua atu i ai ina ia faalogologo lelei. Ae mulimuli ane, na faamālō le tamāloa i paeonia i le galuega tāua o loo latou faia ona ia tuua loa lea o i latou.

I le 1998, na siitia mai ai ni paeonia se toʻalua mai São Tomé i Príncipe, ma e leʻi umi ae faia ni suʻesuʻega faale-Tusi Paia e 17 i aiga. Sa faaauau ona faatuputeleina le galuega, ma e leʻi umi ae oo le fua faatatau o le aofaʻi o ē auai i Suʻesuʻega Tautusi a le Faapotopotoga i le 16, ma e sili atu i le 30 ē auai i le lauga lautele. O le manaʻoga mo se nofoaga e fai ai sauniga sa faailoa atu i ē na pulea le aai, ma o se mea e fiafia ai ona sa tuuina atu se fanua e fausia ai le Maota o le Malo. Na tauofo mai uso mai São Tomé e fausia se Maota o le Malo laʻitiiti e iai foʻi ma se potu e nonofo ai paeonia faapito e toʻalua.

E aunoa ma se masalosalo o loo fuatele mai fua o le tala lelei ma e faatuputeleina i nei motu mamao. (Kolose 1:5, 6) I le 1990 iā Ianuari, e 46 tagata talaʻi sa iai i São Tomé ma Príncipe. Na ausia se tumutumuga fou e 388 o ē faalauiloa le Malo a o faagasolo le tausaga faaleauaunaga o le 2002! E sili atu i le 20 pasene o le ʻautalaʻi o loo galulue i le auaunaga faataimi atoa, ma o loo faia e tusa ma le 1,400 suʻesuʻega faale-Tusi Paia. Na ausia se tumutumuga fou e 1,907 ē na auai i le Faamanatuga i le tausaga e 2001. Ioe, o loo agaʻigaʻi i luma le talaʻia ma le faamamaluina o le Afioga a Ieova i nei motu o le teropika.—2 Tesalonia 3:1.

[Pusa/Ata i le itulau 12]

Se Polokalame i le Leitiō

O le lomiga ua matuā talisapaia e tagata o nei motu o le tusi Fesili ua Fesili Mai ai Talavou—Tali e Aogā. * E taʻilua vaiaso ma fai se polokalame e 15 minute i lenā ulutala i luga o le Leitiō a le Malo. E maʻeu le faagaeeloto i le faalogo atu o fesili mai faapea le tagata faasalalau, “Talavou e, e faapefea ona outou iloa po o se alofa moni po o se alofa faavalea?” ona mulimuli mai lea ma le faitauina o se vaega o le tusi! (Tagaʻi i le mataupu e 31.) Sa faia foʻi se faasalalauga faapena i ni vaega filifilia o le tusi Le Ala e Maua ai le Fiafia i le Aiga. *

[Faamatalaga pito i lalo]

^ pala. 33 Lomia e Molimau a Ieova.

^ pala. 33 Lomia e Molimau a Ieova.

[Ata i le itulau 9]

Le uluaʻi Maota o le Malo i São Tomé i le 1994

[Ata i le itulau 10]

1. O le Maota o le Malo i Mé-Zochi sa fausia i fausaga faavavevave

2. Sa faia le tauaofiaga itumalo mataʻina i lenei fale telē

3. O laufofoga fiafia o sui papatiso i le tauaofiaga

[Faamatalaga i Ata i le itulau 8]

Kelope: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.